Ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Αποκεφαλιστή, βρίσκεται ενσωματωμένος στο σημερινό ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στην ομώνυμη πλατεία Αγίου Ιωάννου, ανατολικά του Γέρακα, επί της οδού Ιωαννίνων. Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος είναι ο Πολιούχος του Γέρακα.

Ο ναΐσκος είναι μια μονόχωρη θολωτή βασιλική, που καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα Ιερού. Περιγράφεται ήδη από το 1920, από τον Γ. Α. Σωτηρίου (3), ως ακολούθως : «...Επρόκειτο για τον Άγιο Ιωάννη τον Αποκεφαλιστή, που ευρίσκεται παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Γέρακα της γραμμής Αθηνών - Λαυρίου. Αποτέλει άλλοτε μετόχιον της Μ. Πεντέλης. Είναι μονόκλιτος καμαροσκέπαστος βασιλική διαστάσεων 4.85 x 10.20 μ., μετά νάρθηκος. Φέρει εσωτερικώς αξίας λόγου τοιχογραφίας του 17ου ή 18ου αι. Εις την πρόσοψιν του είναι εντετοιχιαμένον παλαιοχριστιανικόν επίθημα με φύλλα καλάμου και σταυρόν...».

Στη θέση που βρίσκεται ο σημερινός ναός, υπήρχε παλιότερα το μετόχι της Ιεράς Μονής Πεντέλης, που περιείχε πατητήρι, λιοτρίβι και πολλά κελιά, όπου ξεκουράζονταν οι μοναχοί μετά από τις δουλειές τους (4). Υπήρχαν ακόμη πολλά πηγάδια που πήγαζαν από την Πηγή του Γέρακα (1).

Το 1957, το πρώτο Σχολείο του Γέρακα κτίστηκε με τα υλικά του μετοχιού. Αναφέρεται ότι «... με προσωπική εργασία μερικών κατοίκων, κουβαλούν τις πέτρες από τους γκρεμισμένους τοίχους από το μετόχι στον Άγιο Γιάννη και χτίζεται μια αίθουσα, που στεγάζει όλες τις τάξεις του δημοτικού...» (4).

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το παλιό εκκλησάκι, ερειπωμένο στη νοτιοανατολική του πλευρά, ανακατασκευάστηκε.

Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, άρχισε η κατασκευή του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Κατά τις εργασίες αυτές ανακαλύφτηκαν πολλοί αμφορείς και αρχαία αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, που είχαν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του ναΐσκου (1).

Ο παλιός ναΐσκος έχει κατά το ήμισυ επικαλυφθεί από τον υπερκείμενο μεγάλο ναό και διασώζονται μόνο οι τοιχογραφίες στην κάτω ζώνη του βορείου τοίχου, δίπλα από το τέμπλο, που χρονολογούνται γύρω στο 17ο-18ο αιώνα.

Το παλιό εκκλησάκι ανήκει στην ενορία του υπερκειμένου Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου, την ημέρα της αποτομής της κεφαλής του Ιωάννου του Βαπτιστού, με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
_______________
Ιστορία

Κατά την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας, κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, η περιοχή έγινε χώρος έντονης μοναστικής δραστηριότητας, με προεξάρχοντα τον άγιο Τιμόθεο, επίσκοπο Ευρίπου Χαλκίδος.

Η Μονή Πεντέλης για πολλά χρόνια, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Γέρακα, αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή Μεσογείων. Οργάνωσε τα ασκηταριά των μοναχών, δημιούργησε πολλά μετόχια και κτίστηκαν αρκετά μεταβυζαντινά εκκλησάκια στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα. Την εποχή αυτή στο Γέρακα, εκτός από το συγκεκριμένο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Αποκεφαλιστή, κτίστηκαν ο Άγιος Γεώργιος Κοιμητηρίου, ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Γεώργιος ο Χωστός, οι Άγιοι Πάντες, ανοικοδομήθηκε ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, και άλλα.
_______________
Βιβλιογραφία:

1) «Τα μεταβυζαντινά ναΰδρια του Γέρακα», Κοκκαλιάρης Άγγελος, Ξεναγός – Αρχαιολόγος, ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση ΝΑ Αττικής, σελ. 474
2) «Βίος, Ακολουθία και Παρακλητικός Κανών», του Αγίου Τιμοθέου, Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια, σελ. 17, 2009
3) Γ. Α. Σωτηρίου, «Ευρετήριον των Μνημείων της Ελλάδος Γ’», Αθήνα 1933, σελ. 179
4) Σοφία Πετράκη - Παπαθανασίου, Χρονικό για το Γέρακα, Αρχείο Πολιτιστικού Συλλόγου Γέρακα «η Πηγή», Αθήνα 1996, σελ. 2, 20