Ο Άγιος Δημήτριος Γέρακα βρίσκεται στην οδό Αιτωλίας και Αττικής, κοντά στον παρόμοιο ναΐσκο του Αγίου Γεωργίου κοιμητηρίου.

Ο ναΐσκος, ταπεινός, μοιάζει ξεχασμένος από μια άλλη εποχή, δίπλα στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο και στις πολυκατοικίες που τον περιβάλλουν. Κι έτσι ακριβώς είναι.

Ο ναός είναι ανοικτός στους προσκυνητές και ανήκει στην ενορία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου, με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.
_______________
Περιγραφή του Ναού

Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένας μονόχωρος, καμαροσκέπαστος μεταβυζαντινός ναΐσκος, με δικλινή στέγη με κεραμίδια, του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στο τέλος του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα (1). Ανατολικά ο ναός καταλήγει σε τρίπλευρη αβαθή αψίδα, με ένα στενόμακρο πολεμιστροειδές άνοιγμα. Άλλο ένα παρόμοιο άνοιγμα υπάρχει στην πρόσοψη, πάνω από την είσοδο και αυτά είναι τα μόνα φωτιστικά ανοίγματα του ναού. Οι διαστάσεις του ναού είναι 4.25 x 6.35 μ. περίπου (χωρίς την αψίδα). Σε σχέση με τον γειτονικό Άγιο Γεώργιο είναι λίγο πιο μικρός και στενόμακρος και η κόγχη Ιερού μικρότερη ενώ στο εσωτερικό λείπουν τα τυφλά τόξα. Και αυτός ο ναός έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις, με τελευταία μια ανακατασκευή πιθανά γύρω στα τέλη της δεκαετίας 1970 (1), που έχουν αλλοιώσει την αισθητική του.

Χαρακτηριστικά του ναού είναι η απλότητα κατασκευής, χωρίς περιττά στοιχεία, η έλλειψη εξωτερικού διακόσμου, τα ελάχιστα ανοίγματα, η αργολιθοδομή, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της εκλαϊκευμένης παράδοσης των ναών της τουρκοκρατίας.

Στην τοιχοδομή καθώς και στο κτιστό τέμπλο έχουν χρησιμοποιηθεί αρχιτεκτονικό υλικό που έχει μεταφερθεί πιθανότατα από οικοδομήματα του αρχαίου Δήμου Παλλήνης και Γαργηττού (1), που έχει επικαλυφθεί όμως από τα αλλεπάλληλα επιχρίσματα.

Στο εσωτερικό του ναού η θολωτή οροφή έχει επιζωγραφιστεί στη μορφή του έναστρου ουρανού, όπως ακριβώς και στο γειτονικό μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου. Το τέμπλο είναι κτιστό με μία είσοδο την Ωραία Πύλη. Παλαιότερα ο ναϊσκος ήταν κατάγραφος, αλλά σήμερα οι τοιχογραφίες του Ιερού έχουν επιχριστεί και επικαλυφθεί. Κάποιες που έχουν απομείνει, στο βόρειο και νότιο τοίχο δίπλα στο τέμπλο, έχουν καταστραφεί και δύσκολα διακρίνονται, ενώ οι αγιογραφίες του τέμπλου είναι νεώτερες και άτεχνες. Άλλες πάλι αξιόλογες μεταβυζαντινές εικόνες έχουν κλαπεί.
_______________
Ιστορία

Στην αρχαιότητα ο Γέρακας αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους δήμους της διοικητικής οργάνωσης του Κλεισθένη, τον αττικό Δήμο Γαργηττού. Σύμφωνα με παραδόσεις ο Γαργηττός ήταν αρχαίος λαϊκός ήρωας που κατοικούσε στις παρυφές του Βριλησσού. Από τον Γαργηττό επίσης καταγότανε ο φιλόσοφος Επίκουρος, ο ιδρυτής της φιλοσοφικής Σχολής που επέζησε ως τον 4ο π.Χ. αιώνα. Στον Γέρακα, κοντά στο Σταυρό, βρίσκονται και τα ερείπια του περίφημου Ιερού της Παλληνίδος Αθηνάς, ενός από τους πιο φημισμένους ναούς της θεάς Αθηνάς.

Τη μεσοβυζαντινή περίοδο κατά το 12ο αιώνα, πιθανολογείται η κατοίκηση της περιοχής, από την ύπαρξη οι δύο βυζαντινών ναών, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, που σήμερα αποτελεί ερειπωμένο μνημείο, και του ναού της Αγίας Θέκλας στην περιοχή του Σταυρού. Και οι δύο αυτοί ναοί ήταν μετόχια της Ιεράς Μονής των Φιλοσόφων (Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού), που την εποχή εκείνη και για πολλά χρόνια είχε σημαντική αίγλη και επίδραση σε ολόκληρη την γύρω περιοχή.

Αργότερα κατά την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας, κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, απετέλεσε περιοχή έντονης μοναστικής δραστηριότητας, με προεξάρχοντα τον άγιο Τιμόθεο, επίσκοπο Ευρίπου, που ίδρυσε τη Ιερά Μονή Πεντέλης και αργότερα έφυγε και ασκήτευσε στον Άγιο Γεώργιο Βραυρώνας, απέναντι από το ναό της Βαυρωνίας Αρτέμιδος.

Η Μονή Πεντέλης για πολλά χρόνια, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Γέρακα, αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή Μεσογείων. Οργάνωσε τα ασκηταριά των μοναχών, δημιούργησε πολλά μετόχια και κτίστηκαν αρκετά μεταβυζαντινά εκκλησάκια στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα. Από τα εκκλησάκια που κτίστηκαν την εποχή αυτή ήταν και το συγκεκριμένο εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, όπως και το παραπλήσιο του Αγίου Γεωργίου κοιμητηρίου. Η ηγουμένη Φιλοθέη Δασκαλάκη του ναού του Αγίου Τιμοθέου, που έχει κτιστεί πάνω στον Άγιο Γεώργιο Χωστό, όπου ήταν και το ασκητήριο του Αγίου, σε άρθρο στη φωνή του Γέρακα, αναφέρει ότι το εκκλησάκι το έκτισε ο ίδιος ο Άγιος Τιμόθεος, που έζησε στην περιοχή (1). Κάποια άλλα της εποχής αυτής ερειπώθηκαν και νέες εκκλησίες κτίστηκαν επάνω ή δίπλα σε αυτά. Τέτοια μεταβυζαντινά ναΰδρια ήταν ο Άγιος Γεώργιος ή Νικόλαος Χωστός, ο Άγιος Ιωάννης ο Αποκεφαλιστής, οι Άγιοι Πάντες, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, βυζαντινός ναός που ανοικοδομήθηκε την εποχή αυτή, και άλλα.
_______________
Παράδοση - Θρύλοι

Η παράδοση αναφέρει ότι ανάμεσα στον Άγιο Δημήτριο και τον Άγιο Γεώργιο υπήρχε ένα χωμάτινο μονοπάτι, που οδηγούσε στο ρέμα του Χαρβατίου, της Παλλήνης, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η Αττική Οδός, ενώ τα δύο εκκλησάκια συνδέονταν υπόγεια με κρυφή στοά. Η περιγραφή της Σοφίας Πετράκη-Παπαθανασίου (1), από το Χρονικό για το Γέρακα(2), με ήρωα τον παππού της Βασίλη Παπαδήμα, μας μεταφέρει σε άλλες εποχές, ανάμεσα στο θρύλο και την πραγματικότητα...

«...έφτασε στον Άγιο Δημήτρη έκανε τον σταυρό του και συνέχισε τον δρόμο του. Όλη η φύση παραδομένη στην αγκαλιά της νύχτας. Μόνο τα τριζόνια και το ρυθμικό κελάηδημα του γκιόνη ακουγότανε. Πέρασε τον Άγιο Δημήτρη και έφτανε προς την ρεματιά- του φάνηκε πως άκουσε ομιλίες... "Μπα λέει μέσα του θα είναι ο θόρυβος του νερού που κυλά στο ποτάμι". Στήνει αυτί και προχωρά σιγά-σιγά. Μα όχι τα αυτιά του δεν τον γελούν αυτήν την φορά ακούει μια γυναικεία φωνή να σιγοτραγουδά. Περπατά σιγά-σιγά στις μύτες των ποδιών του για να μην κάνει θόρυβο, πλησιάζει πιο κοντά και κρύβεται πίσω από τον κορμό ενός πεύκου. Το ολόγιομο φεγγάρι που κάνει την νύχτα σαν μέρα του επιτρέπει να βλέπει πολύ καθαρά. Βλέπει λοιπόν μέσα στη ρεματιά πανέμορφες νεράιδες. Άλλες να πλένουν στο νερό που κυλούσε στο ρυάκι τα αραχνοΰφαντα πέπλα τους, άλλες να βυζαί¬νουν τα μωρά τους, άλλες ξεμαντίλωτες να χτενίζουν τα χρυσαφένια τους μαλλιά που έφταναν χαμηλά έως τα γόνατα, άλλες να πλέκουν και άλλες να κρατούν την ρόκα που επάνω στην διχάλα ήταν στερεωμένη μια τουλούπα από απαλό μετάξι να στρίβουν το αδράχτι και να φτιάχνουν μεταξένια κλωστή που με αυτήν έφτιαχναν τα μεταξένια φορέματα τους. Ο Βασίλης Παπαδήμας πίσω από το πεύκο νιώθει τα πόδια του να είναι καρφωμένα στην γη... Με κομμένη την ανάσα αναρωτιέται (Άραγε να είναι καλές ή κακές;). Γιατί υπήρχαν οι καλές νεράιδες που δεν έκαναν κακό στους ανθρώπους, υπήρχαν όμως και οι κακές νεράιδες που έτσι και έπεφτε κανένας άνθρωπος στα χέρια τους τον έπιαναν, τον σήκωναν στον ουρανό, τον έφερναν γύρω γύρω χορεύοντας και ο άνθρωπος τρελαινόταν. Αυτόν τον έλεγαν νεραϊδοχτυπημένο. Κάποια στιγμή όμως το άλογο τρομαγμένο τραβήχτηκε απότομα για να φύγει. Καθώς έκανε όμως απότομη κίνηση τα καζάνια χτύπησαν το ένα με το άλλο. Μόλις οι νεράιδες άκουσαν τον θόρυβο οι ξεμαντίλωτες έριξαν την αραχνοΰφαντη μαντίλα στο κεφάλι τους, όλες μαζί σηκώθηκαν στον ουρανό και χάθηκαν τραβώντας προς την Πεντέλη. Λένε πως οι νεράιδες αν δεν είχαν την μαντίλα τους στο κεφάλι δεν μπορούν να πετάξουν και να φύγουν. Ο παππούς ο Βασίλης προσπάθησε να γυρίσει πίσω αλλά τα πόδια του δεν προχωρούν. Λούφαξε λοιπόν στην ρίζα του πεύκου μέχρι που ο ήλιος ήρθε να φωτίσει την αυγή. Μόλις οι πρώτες αχτίδες έπεσαν στη γη σηκώνεται να φύγει προς τα κονάκια του. Καθώς κοιτούσε στο μέρος που κάθονταν οι νεράιδες βλέπει το μαρμάρινο σφοντύλι που είχε στο αδράχτι η νεράιδα που έγνεθε, πεσμένο κάτω. Το παίρνει και φεύγει. Πάει στο κονάκι ζητάει από την γυναίκα του την Μαρία λίγο αγιασμό πίνει τρεις γουλιές, βρέχει και το κεφάλι του και αρχίζει να διηγείται στην γυναίκα του αυτά που είδε. Βγάζει από την τσέπη του το σφοντύλι και της το δείχνει. Παρ' το, της λέει, φύλαξε το, είναι νεραϊδοσφοντύλι. Η Μαρία το ρίχνει βαθιά μέσα στο σεντούκι..»(2).
_______________
Βιβλιογραφία:

1) Τα μεταβυζαντινά ναϋδρια του Γέρακα, Κοκκαλιάρης Άγγελος, Ξεναγός – Αρχαιολόγος, ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση ΝΑ Αττικής, σελ. 471
2) Σοφία Πετράκη - Παπαθανασίου, Χρονικό για το Γέρακα, Αρχείο Πολιτιστικού Συλλόγου Γέρακα «η Πηγή», Αθήνα 1996, σελ. 4
3) «Ιερό Παλληνίδος Αθηνάς», Άγγελος Κοκκαλιάρης, «Φωνή του Γέρακα», Νοέμβριος 2003
4) Μεσόγεια, Γέρακας