Η Παναγία Γκαρικά βρίσκεται ανατολικά της Κερατέας σε μια απόσταση 3.5 χλμ. από το κέντρο της πόλης, κτισμένη σε ένα λοφίσκο σε μια πολύ όμορφη τοποθεσία κατάφυτη με πεύκα και ελαιόδεντρα, με περιβόλια και αμπέλια.

Ο ναός βρίσκεται μέσα σε ένα μεγάλο περίβολο, με ψηλά πεύκα και υψηλό μαντρότοιχο και είναι πρόσφατα ανακαινισμένος με ιδιαίτερη φροντίδα. Είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και παρόλο που δεν είναι δισυπόστατος ναός, εορτάζει και της Ζωοδόχου Πηγής. Είναι ένα εξωκκλήσι πολύ δημοφιλές και αγαπητό στους κατοίκους. Κατά τις μέρες των πανηγύρεων, συρρέει πολύς κόσμος, μοιράζεται φαγητό (το παραδοσιακό Κορμπάνι) και οργανώνονται εκδηλώσεις από το Δήμο. Εκτός από τα πανηγύρια τις ημέρες της γιορτής ο Δήμος διοργανώνει και άλλες, συνήθως καλοκαιρινές, εκδηλώσεις στο χώρο του ναού.

Πρόκειται για ένα ναό των μεταβυζαντινών χρόνων του 18ου αιώνος (3) που έχει υποστεί όμως αρκετές ανακαινίσεις και μετατροπές. Η πρώτη ανακαίνιση έγινε το έτος 1865. Χαρακτηριστικό είναι το μεγάλο πέτρινο καμπαναριό με τις 6 καμπάνες στην είσοδο του περιβόλου, που προστέθηκε στην πρόσφατη ανακαίνιση του 2002. Επίσης άλλα χαρακτηριστικά είναι η εμφανής τοιχοποιία από αργολιθοδομή με τις αντηρίδες στήριξης στο βόρειο και νότιο τοίχο, όπως και η ύπαρξη κογχών εκατέρωθεν της κεντρικής αψίδας μολονότι ο ναός δεν είναι τρισυπόστατος. Στην τοιχοποιία είναι εμφανείς και οι προσθέσεις παλαιοχριστιανικών γλυπτών μελών (1).

Το εκκλησάκι είναι σήμερα ανοικτό και ανήκει στην ενορία του Αγίου Γεωργίου. Η ειδυλλιακή θέση, ο μεγάλος περίγυρος και το ικανοποιητικό μέγεθος του ναού το κάνουν ιδιαίτερα δημοφιλές για την τέλεση μυστηρίων. Πανηγυρίζει τον Δεκαπενταύγουστο, ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδος του Πάσχα με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία. Και στις δύο εορτές γίνεται πανηγύρι, το 3ο μεγάλο πανηγύρι της Κερατέας, εκτός από του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Τριάδος.

Σε πλάκα στην πρόσοψη της εκκλησίας αναφέρεται ότι ο ναός ανακαινίστηκε πλήρως και ανεγέρθη το εικονοστάσι το 2002, με δαπάνη των ευσεβών κατοίκων, του Δήμου Κερατέας και δύο μεγάλων δωρητών που κατονομάζονται.
_______________
Περιγραφή του Ναού

Ο ναός ανήκει στο συνηθισμένο τύπο της μονόχωρης βασιλικής, με ξύλινη, αμφικλινή κεραμωτή στέγη και διαστάσεις 7.95 x 11.00 μ., χωρίς τις αψίδες. Το ύψος του το κατατάσσει στα ευμεγέθη εξωκκλήσια με εσωτερική ευρυχωρία και αισθητή την κατακόρυφη διάσταση - που την τονίζουν ακόμη περισσότερο το νεώτερο καμπαναριό στη κορυφή της πρόσοψης και οι κατακόρυφες αντηρίδες στις πλάγιες πλευρές. Ο ναός καταλήγει στη δυτική πλευρά σε τρεις τρίπλευρες κόγχες. Κάθε κόγχη έχει στενόμακρο παράθυρο με μορφή πολεμίστρας ενώ η κεντρική αψίδα Ιερού είναι μεγαλύτερη από τις άλλες. Εντύπωση προξενεί η ύπαρξη τριών κογχών που δεν είναι συνηθισμένη σε μονόκλιτες βασιλικές.

Το εσωτερικό του ναού δίνει το αίσθημα ευρυχωρίας με άνετο φωτισμό από τα σχετικά μεγάλα τοξωτά ανοίγματα (δύο παράθυρα στο βόρειο τοίχο και θύρα εισόδου και παράθυρο στο νότιο τοίχο). Στο εσωτερικό υπάρχουν τα δύο ζευγάρια αντηρίδων στο βόρειο και νότιο τοίχο, όπου στηριζόταν παλιότερα η στέγη, πιθανά με τοξωτά σφενδόνια. Οι αντηρίδες αυτές υπάρχουν και στο εξωτερικό του ναού, όπως στον Άγιο Αντώνιο Κουβαρά. Σήμερα η στέγη είναι πλήρως ανακαινισμένη και στηρίζεται σε σύγχρονους μεγάλης διατομής ξύλινους δοκούς, μία δοκό κατά μήκος και δύο εγκάρσιες που πατάνε επάνω στις κατακόρυφες αντηρίδες.

Το τέμπλο πέτρινο, είναι κτισμένο με επιμέλεια, σχηματίζει τριγωνική απόληξη και έχει τρία ανοίγματα, προς το Ιερόν Βήμα, την Πρόθεση και το Διακονικό. Ο ναός στερείται σήμερα αγιογραφιών.
_______________
Ιστορία – Παράδοση - Λαογραφικά

Ο ναός είναι κτισμένος σε ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού. Παλαιότερα ήταν μοναστήρι, μάλλον ένα από τα πολλά που έκλεισε ο βασιλιάς Όθωνας (3), ενώ κατ’ άλλους χρησιμοποιείτο σαν νεκροταφειακός ναός (5).

Το όνομα Γκαρικά αποτελεί ονομασία της περιοχής και όχι προσωνύμιο της Παναγίας. Κατά τον Αθ. Αντωνίου η ευρύτερη περιοχή ονομαζότανε Γκαρικά και όταν κτίστηκε η εκκλησία πήρε το όνομα της περιοχής για να την ξεχωρίσουν ή να την αντιδιαστείλουν με άλλους ναούς της Παναγίας (π.χ. την Παναγία την Αμάχαιρη) (2). Και στο Site του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Δημητρίου, η Παναγία αναφέρεται σαν Παναγία του Καρικά (3). Πάντως σε πρόσφατη ομιλία του (4) ο δήμαρχος της Κερατέας Στ. Ιατρού, επεχείρησε να αποδώσει την ονομασία Γκαρικά σαν προσωνύμιο της Παναγίας, από την αρβανίτικη λέξη γκούρ-κα (=πέτρες έχει) δηλαδή η Παναγία που έχει πέτρες, προφανώς βασιζόμενος στη χαρακτηριστική πέτρινη τοιχοποιία του ναού (εσωτερικά και εξωτερικά).

Όπως αναφέραμε κατά τον εορτασμό του ναού, τον Δεκαπενταύγουστο και της Ζωοδόχου Πηγής, πραγματοποιείται μεγάλο και δημοφιλές λαϊκό πανηγύρι, στο οποίο σερβίρεται φαγητό και εμπλουτίζεται σήμερα και από άλλες μουσικοχορευτικές και λοιπές εκδηλώσεις που οργανώνει ο Δήμος. Πρόκειται για το έθιμο Κορμπάνι (σημιτική λέξη που σημαίνει κυρίως θυσία) που το συναντάμε και σε άλλες περιοχές των Μεσογείων, όπως και σε κάποιες περιοχές της Εύβοιας και στο Μανταμάδο στη Λέσβο. Στα Μεσόγεια συναντάμε το έθιμο σε ακραίες μορφές, από τη θυσία ταύρου ή ταύρων στα Σπάτα μέχρι την πλήρως κοινωνικοποιημένη μορφή της οργάνωσης συμποσίου από εταιρεία (5). Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, τη λατρεία του δωδεκάθεου και τις Διονυσιακές τελετές. Στη συνέχεια όμως με τον Χριστιανισμό το έθιμο υπέστη αλλαγές και στην πατροπαράδοτη μορφή του συνδεότανε έντονα με τη λατρευτική ζωή ενώ οι θυσίες και οι χρηματικές προσφορές εννοούντο σαν προσφορά στον Άγιο ή στην Παναγία. Σήμερα με τη συμμετοχή του Δήμου και των πολιτιστικών συλλόγων, το έθιμο θεσμοποιείται και αποκτά σταδιακά μια πολιτιστική διάσταση και στοιχεία κοινωνικής εκδήλωσης με συμμετοχή ευρύτερου κοινού.

Στην Παναγία Γκαρικά η εκδήλωση πραγματοποιείται στον περίβολο του ναού. Το φαγητό ετοιμάζεται σε ειδικό κτίσμα ΒΑ του περιβόλου του ναού. Την παραμονή της γιορτής αρχίζει η προετοιμασία, για το βράσιμο του κρέατος σε μεγάλα καζάνια, το οποίο θα ξεκινήσει τις πρώτες πρωινές ώρες. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας το φαγητό μοιράζεται στους πιστούς και ακολουθεί γλέντι στον αυλόγυρο του ναού.
_______________
Βιβλιογραφία:

(1) Η Κερατέα της Αττικής, Χρίστος Γ. Ρώμας, Χρυσή Τομή, Β’ έκδοση, Κερατέα 2008, σ. 145
(2) Τα Τοπωνύμια της Κερατέας, Αθαν. Ιω. Αντωνίου, Αθήνα 1991, σ.77
(3) http:// www.geocities.com/ demysaint/
(4) Στον εορτασμό της Ζωοδόχου Πηγής στην Παναγία Γκαρικά το 2009
(5) Ταυτότητες και Ετερότητες, Ελευθ. Αλεξάκης, εκδ. Δωδώνη, σ. 347