Ο ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται προς το τέλος της οδού Αγίων Ασωμάτων ή Φιλιάτη, δίπλα στο δρόμο, στο βορειοδυτικό άκρο του Κορωπίου, λίγο πριν από τους πρόποδες του Υμηττού, στην ευρύτερη τοποθεσία «Μπαρμπουτσάνα».

Ο ναός βρίσκεται ανάμεσα σε αγρούς και κάποιες αγροτικές ιδιοκτησίες, και η θέα δυτικά και βορειοδυτικά ανεβαίνει στα επιβλητικά υψώματα του Υμηττού, όπου δεσπόζει ο όγκος του Μαυροβουνίου. Από την κορυφή του, όταν αυτή σκεπαζότανε από σύννεφα, πρόβλεπαν οι κάτοικοι την βροχή. Ακριβώς απέναντι είναι το νεώτερο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου που κτίστηκε το 1947, πενήντα μέτρα από τα ερείπια της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου. Εδώ βρίσκεται και το παλιό πηγάδι του μεσαιωνικού χωριού Φιλιάτη, που αναφέρεται και σαν "πηγάδι του Πεισίστρατου" με ηλικία πάνω από 2.000 χρόνια (3). Πιο κάτω δυο-τρεις λόφοι και σε έναν από αυτούς, ακριβώς απέναντι, το Κάστρο του Χριστού, όπου δεσπόζει σήμερα η Μονή Βηθλεέμ, εκεί όπου βρισκόταν άλλοτε η ακρόπολη Σφηττού, για να προστατεύει τους κατοίκους του μεγάλου αρχαίου Δήμου και αργότερα τους κατοίκους του μεσαίωνα.

Το εκκλησάκι είναι σήμερα (2009) ανοικτό και επισκέψιμο. Ανήκει στην ενορία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγία Κουρσαλά). Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου στις 26 Οκτωβρίου με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία ενώ περιστασιακά μπορεί να γίνονται κάποιες ιδιωτικές λειτουργίες μετά από αίτημα των κατοίκων.
_______________
Περιγραφή του Ναού – Εσωτερικός Διάκοσμος

Ο ναός είναι μια απλή μονόχωρη, δικλινής, κεραμοσκεπής, δρομική βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων (προφανώς του 18ου αιώνα), με διαστάσεις 5.30x17.30 μ., που καταλήγει σε ακανόνιστη ημιεξαγωνική αψίδα ιερού. Χαρακτηριστικό του ναού είναι το κατάγραφο εσωτερικό του όπως και το επίμηκες σχήμα του αφού η κατά μήκος διάσταση είναι αρκετά μεγαλύτερη από όλους τους μεταβυζαντινούς ναούς των Μεσογείων (εκτός από τον μεγάλο ενοριακό Ναό της Παναγία Κουρσαλά, που ήταν αρχικά τρίκλιτη βασιλική και όπως αναφέρουμε παρακάτω κτίστηκε στη θέση του νέου χωριού).

Εσωτερικά ο ναός είναι καμαροσκέπαστος, με τρία ενισχυτικά τόξα (σφενδόνια), για τη στήριξη του θόλου, λόγω του μεγάλου μήκους του ναού. Το πρώτο σφενδόνιο στηρίζεται πάνω σε πεσσούς και κυλινδρικούς κίονες. Η αγιογράφηση του θόλου φθάνει μέχρι το 2ο σφενδόνιο ενώ στη συνέχεια ο θόλος είναι ασβεστόχριστος. Στο 3ο σφενδόνιο τελειώνει και η αγιογράφηση των τοίχων και αρχίζει ο νάρθηκας, ο οποίος είναι ενοποιημένος με τον υπόλοιπο ναό.

Το τέμπλο είναι κτιστό με δύο εισόδους προς την Αγία Πύλη και την Αγία Πρόθεση. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν τον κυρίως ναό, από την κόγχη του Ιερού μέχρι το νάρθηκα, και είναι το μοναδικό μεταβυζαντινό εκκλησάκι της περιοχής Μεσογείων που διασώζει την αγιογράφηση ακόμη και στο θόλο του. Η αγιογράφηση προέρχεται από τη σχολή του Γ. Μάρκου (4).

Το πλατύσκαλο της εισόδου είναι ενσωματωμένη αρχαία πλάκα με επιγραφή, παρόμοια με αυτές που είναι εντοιχισμένες λίγο πιο κάτω, στον Άγιο Αθανάσιο.

Το δάπεδο από μωσαϊκό προφανώς έχει διαμορφωθεί σε κάποια αρκετά νεώτερη επέμβαση, όπως και το τσιμεντένιο μικρό υπόστεγο που για πρακτικούς λόγους έχει προστεθεί μπροστά από την είσοδο, στη δυτική όψη.
_______________
Ιστορία - Λαογραφία

Στην περιοχή αυτή βρισκότανε το παλιό Κορωπί, που ονομαζότανε Φιλιάτη και ήταν άλλοτε ένα ακμαίο μεσαιωνικό χωριό. Από αυτό μόνο ίχνη από ερείπια σώζονται σήμερα. Η ονομασία του χωριού είναι μάλλον Φράγκικη. Στα Ιταλικά σημαίνει νεογνά ζώα. Η σχέση των κατοίκων με τους Φράγκους και το γεγονός ότι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία, μας επιτρέπει μια τέτοια εκδοχή. Το Φιλιάτη αναφέρεται στα γραπτά δύο ξένων περιηγητών του 17ου αιώνα (1675) του Ζιρώ και του Σπον (5).

Η κεντρική εκκλησία του χωριού ήταν ο Άγιος Δημήτριος ενώ υπήρχε και δεύτερη εκκλησία ο Άγιος Ιωάννης, που τον θεωρούσαν προστάτη κατά της θέρμης (ελονοσίας), καθόσον η παράδοση αναφέρει ότι υπήρχε έντονο πρόβλημα ελονοσίας, από τα λιμνάζοντα νερά των πηγών της περιοχής, πράγμα που ανάγκασε τους κατοίκους να κλείσουν τις πηγές (5). Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου καταστράφηκε από τα νερά του παραπλήσιου χειμάρρου και πλησίον χτίστηκε η σημερινή νέα εκκλησία.

Κυκλικά γύρω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου εικονίζονται σε χάρτη του 19ου αιώνα, διασπαρμένα σε μεγάλη έκταση τα ερείπια 40 περίπου κτισμάτων, πράγμα που σημαίνει ότι τον 17ο αιώνα το Φιλιάτη είχε αρκετούς κατοίκους. Μάλιστα η παράδοση αναφέρει ότι σαράντα νύφες (γυναίκες με αρβανίτικη νυφική στολή) χόρευαν γύρω από το πηγάδι του χωριού μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και ο απόηχος των φορεσιών έφτανε μέχρι τον Κουρσαλά (5).

Σύμφωνα με την παράδοση γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα, οι κάτοικοι του Φιλιάτη επλήγησαν από θανατηφόρα επιδημία πανώλης που τους μεταδόθηκε από πλοίο στην περιοχή της Βάρης. Οι ελάχιστοι διασωθέντες εγκατέλειψαν την πόλη και αργότερα συσπειρώθηκαν, γύρω στο 1730, μαζί με τους κατοίκους άλλων μικροοικισμών στον Κουρσαλά, όπου βρίσκεται η σημερινή θέση του Κορωπίου. Μάλιστα η παράδοση αναφέρει ότι η νέα θέση του Κορωπίου επελέγη μετά από θαυματουργική παρέμβαση της Θεοτόκου και έτσι επίκεντρο του νέου οικισμού έγινε ο ναός της Κοιμήσεως, η Παναγία Κουρσαλά (2).

Παραθέτουμε κάποια περιγραφή από το παρελθόν, από το βιβλίο της Τούλας Στεργιώτη, ”το Κορωπί κάποτε” : «… Σε όλη αυτή την περιοχή πού τελειώνει στους πρόποδες τού Προφήτη – Ηλία (Υμηττού), κοπάδια από πρόβατα βόσκουν αμέριμνα και πότε-πότε ακούγεται από μακριά το σφύριγμα τού τσοπάνη, όταν τα καλεί κοντά του. Το κουδούνισμα τους φτάνει μέχρι εμάς, καθώς το φέρνει ό άνεμος πού παγώνει τα πρόσωπα μας, και μιά απέραντη σιγή απλώνεται παντού.

Τροχοφόρα δε φτάνουν μέχρι εδώ, ούτε και αυτός ό ήχος όσων περνούν κάτω μακριά στο δημόσιο δρόμο.… Και εδώ τριγύρω όσο φτάνει ή ματιά μας, δε βλέπουμε ούτε ένα σπιτάκι, ένα καλύβι, λες και όλα είναι εγκαταλειμμένα. Μονάχα σε αυτό το αφιλόξενο τοπίο διακρίνονται στο βάθος το εκκλησάκι τού Αγίου Δημητρίου, σαν μια νησίδα της Χριστιανοσύνης. Είναι πολύ παλιό, λένε ότι εδώ ήταν πρώτα το Κορωπί πριν από την επιδημία χολέρας………».

Αναλογίζεται κανείς την κραυγαλέα αντίθεση στη σημερινή χρησιμοθηρική εποχή μας, με την υποβάθμιση στη λατρεία και στην αναζήτηση του θείου, όταν βλέπει τα συρματοπλέγματα των γειτονικών ιδιοκτησιών να περισφίγγουν το εκκλησάκι προσεγγίζοντας την τοιχοποιία του.
_______________
Βιβλιογραφία:

(1) Τούλα Στεργιώτη, Το Κορωπί κάποτε – Λαογραφικές Αναμνήσεις, Αθήνα 2000, σελ. 100
(2) Αγγελική Εμμ. Γκιόκα, Το Κορωπί από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα
(3) Παλαιά πηγάδια και δρόμοι περιοχής Κορωπίου - Σεραφείμ Κόλλιας
(4) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
(5) Οικισμοί περιοχής Κορωπίου κατά την Τουρκοκρατία, Σεραφείμ Κόλλιας, Η’ Επιστημονική συνάντηση Ν.Α. Αττικής, σελ.595