Ιερός Ναός Ευαγγελίστριας Παιανίας

Μονόχωρος κεραμοσκεπής ναός της μεταβυζαντινής εποχής. Διατηρεί τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση, ενώ περιμετρικά του ναού σώζονται ίχνη παλαιότερης τοιχοδομίας. Πανηγυρίζει στις 25 Μαρτίου, στην εορτή του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας.

Γενικά
Το εκκλησάκι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η «Βαγγελίστρα», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, βρίσκεται ανατολικά της Παιανίας, στην οδό Ευαγγελιστρίας, πολύ κοντά στην οδό Αγίου Θωμά, ανάμεσα στην Αττική Οδό και στη Λ. Λαυρίου, λίγες δεκάδες μέτρα βόρεια από το πηγάδι του Κόκλα.

Το ξωκλήσι βρίσκεται μέσα σε ένα κλειστό περίβολο με πεύκα, σε μια αραιοκατοικημένη περιοχή, ανάμεσα σε δέντρα και σε αγρούς. Είναι Μονόχωρος ναός της μεταβυζαντινής εποχής, διαστάσεων 8.20 x 4.63 μ., με δίρριχτη στέγη και ημιεξαγωνική αψίδα ιερού, με πολλές ομοιότητες με το παραπλήσιο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα με το οποίο συνδέεται άλλωστε με κοινή λαογραφική παράδοση.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση. Περιμετρικά της εκκλησίας σώζονται ίχνη παλαιότερης τοιχοδομίας, πράγμα που πιθανολογεί το χτίσιμο του ναΐσκου πάνω ή κοντά στα ερείπια παλαιότερου κτίσματος ακαθόριστης χρήσης και χρονολογίας.

Το εκκλησάκι ανήκει στην ενορία των Αγίων Αναργύρων, όπου βρίσκονται και τα κλειδιά για την επίσκεψή του. Πανηγυρίζει με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία στις 25 Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Σύμφωνα με την παράδοση την Ευαγγελίστρια, όπως και τον Άγιο Παντελεήμονα, το έκτισε στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 ή τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, κάποια γυναίκα η Κωνσταντίνα, πρόγονος των Παπασπύρου, σαν τάμα για την απελευθέρωση της από τους Τούρκους, όπως αναφέρεται παρακάτω.

Λαογραφικές Παραδόσεις
Από το βιβλίο «Ιστορία της Παιανίας» (1), μεταφέρουμε διηγήσεις παλαιοτέρων :

«Στον καιρό της τουρκοκρατίας, η Κωνσταντίνα ήταν νέα και ωραία. Οι Τούρκοι της Εύβοιας, σε μία τους επιδρομή στα μέρη αυτά την έπιασαν και, μαζί με άλλους, την πήγαν στη Χαλκίδα. Εκεί τους ξεχώρισαν και το όμορφο κορίτσι το έστειλαν «πεσκέσι» στον πασά της Χαλκίδας, όπου και έμεινε. Μία μέρα η Κωσταντινέλα είδε τους Τούρκους του πασά στεναχωρημένους και τρομαγμένους. Ρώτησε και έμαθε ότι το πιο αγαπημένο άλογό του ήταν άρρωστο. Το όμορφο ζώο είχε πέσει κάτω ακίνητο και δεν έτρωγε, ήταν έτοιμο να ψοφήσει. Μάταια οι Τούρκοι αγωνίζονταν να το γιατρέψουν. Η νεαρή Λιοπεσιώτισα παρακάλεσε να την αφήσουν να δει το άλογο. Διαπίστωσε ότι το ζώο ήταν «ματιασμένο» και ζήτησε την άδεια να το θεραπεύσει, επειδή ήξερε να «ξεμετράει». Ο πασάς, στην απελπισία του, της το επέτρεψε αλλά της είπε στη στεναχώρια του απάνω ότι αν δεν κάνει το άλογο καλά, αλλοίμονό της. Η καημένη τα χρειάστηκε. Έκανε «από μέσα της» τον σταυρό και ζήτησε τη βοήθεια της Βαγγελίστρας και του Αγίου Παντελεήμονα, που ήταν γιατρός. Μετά το «ξεμέτρημα» το άλογο χλιμίντρησε, σηκώθηκε και άρχισε να τρώει. Ήταν τελείως καλά, όπως πρώτα».

Και ο αφηγητής συνεχίζει : «Ο πασάς τη ρώτησε να του ζητήσει ότι θέλει. Και η γιαγιά (προγονή του) η μακαρίτισσα τον παρακάλεσε να γυρίσει πίσω στο χωριό της, στους δικούς της. Ο πασάς της έκανε τη χάρη και μάλιστα της είπε ότι, αν της συμβεί κάτι στο μέλλον, να του μηνύσει. Τής έδωσε συνοδεία να την πάνε στο χωριό της και διέταξε τους υπεύθυνους από εδώ κι εμπρός να μη την πειράξουν. Η σκλάβα γύρισε με δάκρυα χαράς στο Λιόπεσι. Όταν αργότερα έφυγαν οι Τούρκοι, έκανε το τάμα που είχε υποσχεθεί. Είχε στο μεταξύ παντρευτεί. Διάλεξε δύο δικά της χωράφια και μέσα σ' αυτά έχτισε τη Βαγγελίστρα και τον Άγιο Παντελέημονα. Από τότε, όλο το σόι μας πήγαινε και λειτουργούσε τη Βαγγελίστρα και αυτό κρατήθηκε ως τα τώρα (1960). Θυμάμαι, όταν ήμουν μικρό παιδί, ο πατέρας μου με έπαιρνε τακτικά και πηγαίναμε να περιποιηθούμε την εκκλησία, ιδίως την παραμονή του Ευαγγελισμού. Όλοι μαζί ασπρίζαμε, σκουπίζαμε και στολίζαμε τις εικόνες με βάγια και την είσοδο με σκίνους, με μυρτιές και με φοίνικες».

Βιβλιογραφία :
1) «Ιστορία της Παιανίας και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών», εκδ. 1973, του ιατρού Γεωργίου Δ. Χατζησωτηρίου

2) «Παιανικά Μελετήματα», Συμβολή, Παιανία 1987, Κώστας Ν. Πρίφτης, σελ. 140

3) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων