Ιερός Ναός Αγίου Θωμά Μαρκοπούλου

Μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναΐσκος της μεταβυζαντινής εποχής, ανακαινισμένος στους νεώτερους χρόνους, με σκεπή από μπετόν, χωρίς κεραμίδια. Δε διασώζει παλιές αγιογραφίες. Πανηγυρίζει στις 6 Οκτωβρίου, του Αγίου Αποστόλου Θωμά, και την Κυριακή του Αντιπάσχα.

Γενικά
O Άγιος Θωμάς είναι ένα εξωκκλήσι, στη θέση Κλήσα Μόσχου, κοντά στο ναό της Αγίας Τριάδας, στο μέσο περίπου της οδού Αγίου Θωμά, που βρίσκεται 500 μ. μετά το σημείο διασταύρωσης Βαυρώνας – Πόρτο Ράφτη, προς τη Βαυρώνα.

Ο ναός βρίσκεται «βυθισμένος» στο πλάι της οδού, σε ένα αρκετά χαμηλότερο επίπεδο ενώ περιμετρικά του ναού έχει διαμορφωθεί ένας διάδρομος από τη διαφορά υψομέτρου του δαπέδου του ναού με το περιβάλλον έδαφος, που πιθανότατα έχει προέλθει από τη διαμόρφωση του χώρου. Οι διάφορες πεζούλες στην τοιχοποιία της εκκλησίας και σε ένα ενδιάμεσο πλάτωμα χρησιμεύουν για να κάθονται οι προσκυνητές την ημέρα του πανηγυριού. Ο περιβάλλων χώρος είναι δενδροφυτευμένος κυρίως με ελαιόδεντρα. Ένα παλιό πηγάδι, το Πούσι-Τζούλι υπάρχει κοντά στο ναό. Στην περιοχή αναπτύσσεται σήμερα ένας νέος αραιοκατοικημένος συνοικισμός.

Η περιοχή και ο ναός ιδιαίτερα δεν έχουν κάτι αξιόλογο να παρουσιάσουν ούτε κάποιες άξιες λόγου αγιογραφίες διασώζονται. Σε κάποιες από τις ξερολιθιές έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό, ενώ κάποια παλαιοχριστιανικά μέλη έχουν βρεθεί γύρω από το ναό. Είναι πιθανό κάποια από αυτά να προέρχονται από το παλιό τέμπλο του ναού και κάτι τέτοιο επιτρέπει την υπόθεση ότι ο Άγιος Θωμάς έχει κτιστεί στα θεμέλια πρωτοχριστιανικού ή βυζαντινού ναού.

Ο ναός είναι προσβάσιμος σήμερα στον επισκέπτη και ανήκει στην ενορία του Αγίου Νικολάου. Πανηγυρίζει την Κυριακή του Αντιπάσχα (Κυριακή του Θωμά) και στις 6 Οκτωβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου, με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.

Περιγραφή του Ναού
Ο Άγιος Θωμάς είναι ένας μονόχωρος θολωτός ναΐσκος της μεταβυζαντινής εποχής, με δίρρικτη αρχικά στέγη που τα τελευταία χρόνια αντικαταστάθηκε με μπετόν. Ανατολικά καταλήγει σε μια μικρή και χαμηλή ημικυλινδρική αψίδα - έκκεντρη ως προς τον άξονα - χωρίς κεραμίδια. Πάνω της υπάρχει μικρό πολεμιστροειδές φωτιστικό άνοιγμα. Οι διαστάσεις του ναϋδρίου είναι 4.30 x 7.10 μ. περίπου χωρίς την αψίδα. Στην πρόσοψη σχηματίζεται αέτωμα με διακοσμητική επίστεψη και στρογγυλό θωράκιο στη μέση ενώ στο πάνω μέρος φέρει αβαθή κεράμινο διάκοσμο. Η όλη σύνθεση δηλώνει αναγεννησιακές επιδράσεις και το ίδιο συμβαίνει και στο εσωτερικό του ναού, όσον αφορά τη μορφή του τέμπλου και τις νεώτερες αγιογραφίες που καλύπτουν τα επάνω φατνώματα. Το σημερινό τέμπλο έχει αντικαταστήσει το παλαιότερο που ίσως ήταν μαρμάρινο αν κρίνει κανείς από τα σκόρπια τεμάχια μαρμάρου που βρέθηκαν γύρω από το ναό.

Ο ναός έχει υποστεί αρκετές μετασκευές από την αρχική του μορφή, όπως το άνοιγμα των παραθύρων στις μακρές πλευρές, η προσθήκη αετώματος στην πρόσοψη, το μεταγενέστερο τέμπλο, η αφαίρεση της κεραμωτής στέγης, κ.ά. Με βάση τα ιδιαίτερα αρχικά χαρακτηριστικά του, όπως η πρόχειρη τοιχοποιία με το μεγάλο και άνισο πάχος της, η έλλειψη συμμετρίας και γλυπτού διακόσμου, το πολεμιστροειδές ανατολικό παράθυρο, κ.ά., το εκκλησάκι μπορεί να χρονολογηθεί στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα.

Ιστορία - Παράδοση
Ο άγιος Θωμάς ονομάζεται και «Κλήσα Μόσχου» που σημαίνει στα αρβανίτικα Εκκλησία του Μόσχου. Προφανώς το εκκλησάκι ήταν ιδιόκτητο και ανήκε στην κτηματική περιφέρεια κάποιου Μόσχου, από όπου έχει λάβει το όνομα και η περιοχή. Στον κοντινό χώρο διακρίνονται ίχνη θεμελίων παλαιών οικιών και πλήθος πήλινων αγγείων με βάση τα οποία μπορεί να πιθανολογηθεί η ύπαρξη παλαιότερου μικρού αγροτικού οικισμού ή μοναστηριακού μετοχίου.

Η προφορική παράδοση πάντως μεταφέρει ότι ο Άγιος Θωμάς ήταν μοναστήρι με πολλούς μοναχούς που είχαν σαν κύρια ασχολία τη βοτανοθεραπεία. Μάζευαν τα βότανα από τους γύρω λόφους και αγρούς και με κατάλληλη επεξεργασία τα έδιναν στους ασθενείς (1).

Βιβλιογραφία:
(1) Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου Ελευθερίου-Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 111