Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονος Παιανίας

Μονόχωρος μεταβυζαντινός ναός με δίκλινη στέγη και ημιεξαγωνική αψίδα, ο οποίος φέρει εντοιχισμένο γλυπτό σε δεύτερη χρήση και ίχνη τοιχογραφιών στο εσωτερικό. Πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου, του Αγίου Μεγαλομάρτυρος και Ιαματικού Παντελεήμονος.

Γενικά
Το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονος βρίσκεται ανατολικά της Παιανίας, επί των οδών Αγίου Παντελεήμονος και Ικάρου Τζέμου Γ., πλησίον της οδού Αγίου Θωμά, ανάμεσα στην Αττική Οδό και στη Λ. Λαυρίου, κοντά στο εκκλησάκι της Ευαγγελίστριας, με το οποίο άλλωστε συνδέεται με κοινή λαογραφική παράδοση.

Το ξωκλήσι βρίσκεται μέσα σε ένα πευκόφυτο περίβολο, ανάμεσα σε αγρούς και πολύ λίγες κατοικίες, λίγο πιο κάτω από το λόφο Μύρτεζα της άγια Σωτήρας, με ελεύθερη θέα προς τα νοτιοδυτικά.

Είναι μονόχωρος ναός της μεταβυζαντινής εποχής, διαστάσεων 7.30 x 4.50 μ., με δίρριχτη ξυλόστεγη στέγη, ορατή στο εσωτερικό του ναού. Η κόγχη ιερού είναι ημιεξαγωνική. Τα κεραμίδια δεν ήταν σε καλή κατάσταση αλλά πρόσφατα επισκευάστηκαν. Το εσωτερικό του χωρίζεται με εγκάρσια καμάρα ενώ σήμερα δε διασώζεται τοιχογραφικός διάκοσμος, παρά μόνο εντοιχισμένο γλυπτό σε β’ χρήση. Στη βόρεια πλευρά διακρίνονται θεμέλια τοίχου, παράλληλα με τον ήδη υπάρχοντα, που ανήκουν μάλλον σε προγενέστερο κτίσμα. Στον περίβολο του ναού υπήρχαν παλαιά αρχιτεκτονικά μέλη (2).

Ο ναός είναι παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων, όπου βρίσκονται και τα κλειδιά για την επίσκεψή του. Πανηγυρίζει με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία κατά την ημέρα εορτής του Αγίου (27 Ιουλίου).

Σύμφωνα με την παράδοση το εκκλησάκι, όπως και την παραπλήσια εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, το έκτισε στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, κάποια γυναίκα η Κωνσταντίνα - πρόγονος των Παπασπύρου - σαν τάμα για την απελευθέρωση της από τους Τούρκους, όπως αναφέρεται παρακάτω.

Λαογραφικές Παραδόσεις
Αφηγούνται οι παλαιότεροι, όπως μεταφέρουμε από το βιβλίο «Ιστορία της Παιανίας» (1) :

«Στον καιρό της τουρκοκρατίας, η Κωνσταντίνα ήταν νέα και ωραία. Οι Τούρκοι της Εύβοιας, σε μία τους επιδρομή στα μέρη αυτά την έπιασαν και, μαζί με άλλους, την πήγαν στη Χαλκίδα. Εκεί τους ξεχώρισαν και το όμορφο κορίτσι το έστειλαν «πεσκέσι» στον πασά της Χαλκίδας, όπου και έμεινε. Μία μέρα η Κωσταντινέλα είδε τους Τούρκους του πασά στεναχωρημένους και τρομαγμένους. Ρώτησε και έμαθε ότι το πιο αγαπημένο άλογό του ήταν άρρωστο. Το όμορφο ζώο είχε πέσει κάτω ακίνητο και δεν έτρωγε, ήταν έτοιμο να ψοφήσει. Μάταια οι Τούρκοι αγωνίζονταν να το γιατρέψουν. Η νεαρή Λιοπεσιώτισα παρακάλεσε να την αφήσουν να δει το άλογο. Διαπίστωσε ότι το ζώο ήταν «ματιασμένο» και ζήτησε την άδεια να το θεραπεύσει, επειδή ήξερε να «ξεμετράει». Ο πασάς, στην απελπισία του, της το επέτρεψε αλλά της είπε στη στεναχώρια του απάνω ότι αν δεν κάνει το άλογο καλά, αλλοίμονό της. Η καημένη τα χρειάστηκε. Έκανε «από μέσα της» τον σταυρό και ζήτησε τη βοήθεια της Βαγγελίστρας και του Αγίου Παντελεήμονα, που ήταν γιατρός. Μετά το «ξεμέτρημα» το άλογο χλιμίντρησε, σηκώθηκε και άρχισε να τρώει. Ήταν τελείως καλά, όπως πρώτα».

Και ο αφηγητής συνεχίζει : «Ο πασάς τη ρώτησε να του ζητήσει ότι θέλει. Και η γιαγιά (προγονή του) η μακαρίτισσα τον παρακάλεσε να γυρίσει πίσω στο χωριό της, στους δικούς της. Ο πασάς της έκανε τη χάρη και μάλιστα της είπε ότι, αν της συμβεί κάτι στο μέλλον, να του μηνύσει. Τής έδωσε συνοδεία να την πάνε στο χωριό της και διέταξε τους υπεύθυνους από εδώ κι εμπρός να μη την πειράξουν. Η σκλάβα γύρισε με δάκρυα χαράς στο Λιόπεσι. Όταν αργότερα έφυγαν οι Τούρκοι, έκανε το τάμα που είχε υποσχεθεί. Είχε στο μεταξύ παντρευτεί. Διάλεξε δύο δικά της χωράφια και μέσα σ' αυτά έχτισε τη Βαγγελίστρα και τον Άγιο Παντελέημονα…».

Βιβλιογραφία :
1) «Ιστορία της Παιανίας και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών», εκδ. 1973, του ιατρού Γεωργίου Δ. Χατζησωτηρίου

2) «Παιανικά Μελετήματα», Συμβολή, Παιανία 1987, Κώστας Ν. Πρίφτης, σελ. 140

3) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων