Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Θορικό Λαυρίου

Μονόκλιτος ξυλόστεγος μεταβυζαντινός ναός, στο λιμάνι του αρχαίου Θορικού. Στα νεώτερα χρόνια μετασκευάστηκε σε σχήμα σταυρού. Δεν διασώζονται τοιχογραφίες. Πανηγυρίζει του Αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου.

Γενικά
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στο Θορικό Λαυρίου, βρίσκεται σε μια περίοπτη θέση, στην κορυφή του λόφου της ιστορικής χερσονήσου του Αγίου Νικολάου, στο δρόμο προς τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ.

Η χερσόνησος του Αγίου Νικολάου χωρίζει τη θάλασσα σε δύο μικρούς όρμους, βορείως το Φραγκολίμανο και νοτίως του Πόρτο Μαντρί. Ήταν το λιμάνι του αρχαίου Θορικού, ενός από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής. Η χερσόνησος οχυρώθηκε στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και οι τοίχοι είναι ορατοί μέσα στη θάλασσα νότια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου.

Ο ναός είναι ένας μονόκλιτος, ξυλόστεγος μεταβυζαντινός ναός, με δικλινή κεραμωτή στέγη. Το εκκλησάκι μετασκευάστηκε σε νεώτερους χρόνους και έλαβε σχήμα σταυρού. Οι διαστάσεις του αρχικού κλίτους είναι 6.40 x 9.60 μ. περίπου. Οι εγκάρσιες κεραίες του σταυρού είναι σχεδόν συμμετρικές με μονοκλινή στέγη, χαμηλότερο ύψος και διαστάσεις η κάθε μια 3.20 x 5.00 μ. περίπου. Ανατολικά ο αρχικός ναός καταλήγει σε κυλινδρική αβαθή κόγχη Ιερού.

Με την ανακαίνιση ο ναός έχει αποκτήσει μία ιδιότυπη μορφή, με πολλά συμμετρικά παράθυρα στο βόρειο και νότιο τοίχο και ξεχωριστή δυτική είσοδο στο κεντρικό και στα πλάγια κλίτη. Ο ναός βρίσκεται επάνω σε υπερυψωμένη βάση και το δάπεδο της εισόδου βρίσκεται 5 σκαλιά πάνω από το έδαφος. Στη συνηθισμένη θέση και μορφή για τους μεταγενέστερους ναούς, στην κορυφή του δυτικού αετώματος, βρίσκεται το μικρό καμπαναριό.

Δε διασώζονται τοιχογραφίες, ούτε έχουμε πληροφορίες για την ύπαρξη ή μη παλαιού αγιογραφικού διακόσμου.

Ο ναός είναι κλειστός και τα κλειδιά για την επίσκεψη στο εσωτερικό του βρίσκονται στο Μητροπολιτικό ναό της Αγίας Παρασκευής Λαυρίου, στην ενορία της οποίας ανήκει. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου την 6η Δεκεμβρίου με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.

Ιστορία
Ο Θορικός αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής και μία από τις δώδεκα πόλεις που συνοικίστηκαν από το Θησέα. Σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Κέκροπα τον πρώτο μυθικό βασιλιά της Αθήνας ενώ, όπως αναφέρεται στον ομηρικό ύμνο στη Δήμητρα, εδώ βρέθηκε η θεά κατά το ταξίδι της από την Κρήτη στην Ελευσίνα.

Ο διπλός λόφος Βελατούρι (ύψους 145 μ.), υπήρξε το κέντρο ενός μυκηναϊκού οικισμού και του αρχαίου δήμου Θορικού. Η κατοίκηση στο λόφο Βελατούρι υπήρξε μακραίωνη και πυκνή. Στην κορυφή του σώζονται τα ερείπια της ακρόπολης με ίχνη εγκατάστασης από το τέλος της νεολιθικής εποχής, σπίτια της πρωτοελλαδικής και μεσοελλαδικής περιόδου (2900 - 1600 π.Χ.) και πέντε θολωτοί και θαλαμωτοί τάφοι της υστεροελλαδικής (μυκηναϊκής) περιόδου (1600-1100 π.Χ.). Στη δυτική πλαγιά του λόφου Βελατούρι σήμερα σώζονται το θέατρο, που είναι το αρχαιότερο στον ελλαδικό χώρο και μοναδικό για το ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα του. Επίσης σώζονται μέρη του οικισμού και των εγκαταστάσεων όπου γινόταν η επεξεργασία των μετάλλων, ένας τετράγωνος πύργος του 4ου αιώνα π.Χ., τα νεκροταφεία και ένα μεγάλο μαρμάρινο δωρικό οικοδόμημα σε σχήμα διπλής στοάς, του 5ου αι. π.Χ., που έχει γίνει γνωστό ως "ναός της Δήμητρας και Κόρης" από επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή.

Ο οικισμός του Θορικού ήταν ακμαίο κέντρο επεξεργασίας μετάλλων κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. καθώς βρισκόταν κοντά στα μεταλλεία του Λαυρίου και λόγω της επίκαιρης θέσης του απέκτησε μεγάλη εμπορική αξία.

Στη γειτονική χερσόνησο του Αγίου Νικολάου, ήταν το λιμάνι του αρχαίου Θορικού. Το 412 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι οχύρωσαν τη χερσόνησο για να προστατεύσουν τα μεταλλεία. Μέσα στο φρούριο σώζεται ένας μικρός οικισμός των κλασσικών χρόνων.

Μετά την εξάντληση των μεταλλείων του Λαυρίου και την καταστροφή του Θορικού από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Σύλλα το 86 π.Χ. η περιοχή εγκαταλείφτηκε. Κατοικήθηκε και πάλι κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ως τον 6ο αι. μ.Χ.

Βιβλιογραφία:
(1) http://www.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=2468, Μαρία Οικονομάκου, αρχαιολόγος