Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Καδί Μαρκοπούλου

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός, ο οποίος κοσμείται με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 13ου αιώνα, ενώ στην τοιχοποιία του έχουν εντοιχισθεί αρχαία γλυπτά. Πανηγυρίζει του Αγίου Γεωργίου, στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα.

Γενικά
Το εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στο Καδί βρίσκεται νοτιοανατολικά της πόλης του Μαρκόπουλου, με πρόσβαση από ένα παράδρομο της Λεωφόρου προς τον Ιππόδρομο, ανάμεσα στους Ταξιάρχες Ντάγλα και στην Παναγία Μερρέντα, στην περιοχή όπου εκτείνονταν οι αρχαίοι δήμοι Αγνούντος και Μυρρινούντος.

Ο ναός βρίσκεται σε υπαίθρια περιοχή, μέσα σε δενδροφυτευμένο περίβολο με υψηλό μαντρότοιχο, ανάμεσα σε αγρούς και αμπέλια σε μια σχεδόν ακατοίκητη περιοχή, με κάποιες αραιές αγροικίες, βιοτεχνίες ή εργοστάσια. Απέναντι, η απλωσιά των αγρών που καταλήγουν στο βουνό της Μερρέντας, με τις τεράστιες «πληγές» από τα λατομεία που μοιάζουν να ψάχνουν την καρδιά του βουνού.

Ο ναΐσκος έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις και επιδιορθώσεις που έχουν αλλοιώσει τη μορφή του. Υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς τη χρονολόγηση του, αφού αλλού αναφέρεται σα ναός με βυζαντινή φάση (2), με τοιχογραφίες του 13ου αιώνα (3) και αλλού σα ναός των πρώτων χρόνων της τουρκοκρατίας (16ος αιώνας), λόγω κάποιων χαρακτηριστικών του, όπως η πρόχειρη τοιχοποιία, η έλλειψη διακόσμησης, τα ελάχιστα ανοίγματα (1). Πιθανότατα να έχει ανοικοδομηθεί σε διαφορετικές εποχές. Πάντως παρόλο που ανήκει στο συνηθισμένο τύπο της θολωτής μονόχωρης βασιλικής, κάποια επί μέρους στοιχεία του τον διαφοροποιούν από παρόμοιους «ταπεινούς» ναούς της εποχής της τουρκοκρατίας και παραπέμπουν στους τελευταίους αιώνες του βυζαντίου, όπως π.χ. η συμμετρία και η διατήρηση των αναλογιών στο εσωτερικό του, η μεγάλη πεταλόμορφη αψίδα του, η στρογγυλή Αγία Τράπεζα, οι παλιές αγιογραφίες, κάποια ψευδοαραβικά γράμματα – κεντήματα σε άλλες αγιογραφίες, κ.α.

Στο ναό υπάρχουν εντοιχισμένα αρχαία μέλη, όπως το αρχαίο τμήμα αγάλματος, που μοιάζει με κορμό δέντρου, σαν υπέρθυρο της εισόδου, ή τα παλιά αρχιτεκτονικά μέλη στο τέμπλο. Τα επάλληλα ασβεστώματα δεν επιτρέπουν την ανίχνευση και άλλων εντοιχισμένων αρχαίων ή πρωτοχριστιανικών αρχιτεκτονικών μελών, αν κάποια από αυτά δεν έχουν ήδη απομακρυνθεί, ενώ κάποια παράδοση αναφέρει ότι η εκκλησία έχει κτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό.

Σήμερα (2009) ο περίβολος του εξωκκλησιού είναι επισκέψιμος ενώ τα κλειδιά για την επίσκεψη στο εσωτερικό του βρίσκονται στο ναό του Αγίου Ιωάννου στην ενορία της οποίας ανήκει. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου την 23η Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα, με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.

Περιγραφή του Ναού
Ο Άγιος Γεώργιος στο Καδί είναι μια μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη βασιλική, με δίρριχτη κεραμωτή στέγη που, όπως αναφέραμε, δεν έχει μελετηθεί και χρονολογηθεί επαρκώς (πιθανότατα μεταβυζαντινή με βυζαντινή φάση). Οι διαστάσεις του είναι 4.50 x 6.10 μ. περίπου, χωρίς την κόγχη. Η στέγη είναι αμφικλινής με κεραμίδια. Ο ναός καταλήγει ανατολικά σε μια αρκετά χαμηλή, ιδιότυπη κόγχη Ιερού σε σχήμα μεγάλου πετάλου με βέλος 2.00 μ. περίπου, που συνηθιζότανε στις βασιλικές του 5ου και 6ου αιώνα στη μικρά Ασία (4). Η αψίδα είναι επισκευασμένη με τσιμεντένια πλάκα στην οποία τελευταία προστέθηκαν τα κεραμίδια. Στο μέσο της κόγχης υπάρχει οξυκόρυφη θυρίδα για το φωτισμό και τον αερισμό. Παρόμοια θυρίδα υπάρχει και ακριβώς πάνω από την κόγχη, που έχει μικρύνει μετά τις επισκευές και την πρόσθεση των κεραμιδιών. Αυτά είναι και τα μοναδικά ανοίγματα του ναού εκτός από την είσοδο.

Μετά από αναστηλωτικές εργασίες ο βόρειος τοίχος στηρίζεται σε κολώνες από μπετόν που στηρίζουν οριζόντιο δοκάρι στο ύψος της στέγης και δημιουργούν δύο τυφλές τετράγωνες εσοχές. Ο νότιος τοίχος, τυφλός και αυτός, έχει σε όλο το μήκος της βάσης του αντηρίδα. Οι ενισχύσεις αυτές συγκρατούν τις πλάγιες ωθήσεις των τοίχων και του θόλου. Στην πρόσοψη το άνοιγμα της εισόδου έχει παραμείνει χαμηλό (1.50 μ.), αφού περιορίζεται άλλωστε από τον κορμό του αρχαίου αγάλματος, ενώ κάποια άλλα, όπως π.χ. το υπέρθυρο ανακουφιστικό τόξο, έχουν αλλοιωθεί από τις επεμβάσεις. Δίπλα στην είσοδο τα συνηθισμένα καθιστικά πεζούλια και πιο μπροστά η τσιμεντένια τράπεζα για την αρτοκλασία.

Εσωτερικό του Ναού
Το εσωτερικό του Αγίου Γεωργίου έχει αυστηρά συμμετρική διάταξη και είναι από τα λίγα παρεκκλήσια της περιοχής που διατηρεί τις αναλογίες. Οι επιφάνειες του είναι συνεχείς, χωρίς ο θόλος ή οι τοίχοι να διακόπτονται από εγκάρσια ή τυφλά τόξα. Αυτό βοήθησε ώστε να αγιογραφηθεί ο ναός χωρίς ασυνέχειες. Το δάπεδο είναι φτιαγμένο από πλατειές πέτρες, ακανόνιστα πολυγωνικές. Το τέμπλο είναι κτιστό με μία είσοδο την Ωραία Πύλη, στο πλάι της οποίας υπάρχουν πρωτοχριστιανικές πώρινοι παραστάδες. Η Αγία Τράπεζα δεν είναι εντοιχισμένη στην κόγχη, όπως στα άλλα εκκλησάκια της περιοχής, αλλά είναι στρογγυλή, μέσα στην κόγχη, ελεύθερη περιμετρικά, αφού σε αυτό βοηθάει και το μεγάλο εύρος της κόγχης (1).

Εσωτερική διακόσμηση - Τοιχογραφίες
Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο και κοσμείται με εξαίρετες αγιογραφίες του 13ου αιώνα (3), που όμως αρκετές έχουν υποστεί φθορές και έχουν επιζωγραφιστεί και αλλοιωθεί

. Στις επίπεδες επιφάνειες στο πάνω μέρος του βορείου και νοτίου τοίχου μέχρι το ύψος του τέμπλου, έχουν δημιουργηθεί 2 ζώνες, που χωρίζονται από ωραιότατη πλατειά διακοσμητική λωρίδα αποτελούμενη από σταυρικά κοσμήματα, φύλλα, βλαστούς και άνθη, με λεπτό συνδυασμό χρωμάτων, σε όλο το μήκος του ναού. Η κάθε ζώνη χωρίζεται σε 4 τμήματα, άρα 8 σε κάθε τοίχο. Στα 16 συνολικά διάχωρα έχουν αγιογραφηθεί οι 16 παραστάσεις με τα μαρτύρια του Αγίου Γεωργίου, που εκτυλίσσονται με την ιστορική σειρά που έχει προκύψει από παλιότερες εικόνες. Κάποιες από τις αγιογραφίες αυτές έχουν μικρές έως μεγάλες φθορές. Ο αγιογράφος, άγνωστος σε εμάς, αποπνέει δύναμη σύλληψης και έκφρασης και έχει πιθανότατα αγιογραφήσει το σύνολο του ναού, που όμως λόγω των επιζωγραφήσεων δεν αναγνωρίζεται. Δικά του έργα που διασώζονται είναι η Σταύρωση στο δυτικό τύμπανο και η άνθινη διακόσμηση της οροφής και της Ωραίας Πύλης. Στα τέλη του 18ου αιώνα ένας άλλος αγιογράφος επιδιόρθωσε κάποιες αγιογραφίες και αγιογράφησε και τον Άγιο Γεώργιο έφιππο και πίσω το παιδί που με το ένα χέρι κρατούσε το κανάτι – καδί- και με το άλλο την Άγιο. Τη θέση αυτής της αγιογραφίας πήρε η πολύ κακή αγιογραφία του 1972. Στα μέσα του 19ου αιώνα ένας τρίτος αγιογράφος επιζωγραφίζει το τέμπλο και τον έφιππο Άγιο Δημήτριο και κάποιος τέταρτος κακός αγιογράφος αργότερα αρχές του 20ου αιώνα επιζωγραφίζει με λαδομπογιά και αλλοιώνει την κόγχη του Ιερού και τη μετόπη.

Παράδοση - Ιστορία
Μακρυνή μαρτυρία που έφτασε ως τις μέρες μας, αναφέρει ότι ο ναός του Αγίου Γεωργίου ιδρύθηκε από κάποιον Μάρκο, που στάλθηκε από το Φανάρι για να λύσει κτηματικές διαφορές, και οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα. Λέγεται ότι αυτός έκτισε και το ναό της Παναγίας Μερρέντα και ίσως από αυτόν να πήρε και το όνομα το Μαρκόπουλο (1).

Άλλη παράδοση, αναφέρει ότι τα ερείπια του ναού που είχε καταστρέψει ο τούρκος τσιφλικάς Νταγλαλής, βορείως των Αγίων Ταξιαρχών Ντάγλα, ήταν ο Άγιος Γεώργιος. Οι κάτοικοι όμως του χωριού ξανάκτισαν την εκκλησία στη σημερινή θέση (1). Αυτό όμως δε συμφωνεί με τη χρονολόγηση του ναού που είναι πολύ παλιότερη, εκτός αν πρόκειται για επανακατασκευή στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Οι ντόπιοι διηγούνται επίσης ότι κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, πολλοί κάτοικοι έφυγαν από την πόλη και κατοίκησαν στον Άγιο Γεώργιο.

Άλλοι επίσης λένε ότι παλιότερα αρχαιοκάπηλοι από άλλα μέρη, μετέφεραν από τη Μυρρινούντα αρχαία στον Άγιο Γεώργιο και από εδώ τα φυγάδευαν σε ασφαλέστερα μέρη (1).

Επίσης κατά άλλη μία παράδοση, η περιοχή πήρε το όνομα της από το κανάτι – καδί- που κρατούσε το παιδί, στην παλιότερη τοιχογραφία του έφιππου Αγίου Γεωργίου στο βορινό τοίχο, την οποία ενθυμούνται και διηγούνται όλοι οι γέροντες της πόλης (1).

Ένα παλιό, όμορφο έθιμο του τόπου, που σχετίζεται με τη «λάμια της Λιάδας», έδενε τα νέα ζευγάρια με την εκκλησία. Το πρώτο ψωμί που ζύμωνε η νέα νοικοκυρά το έφερνε στον Άγιο Γεώργιο στο Καδί, το έβαζε στη λίθινη τράπεζα του περιβόλου και το άφηνε να το φάνε τα πουλιά (1).

Βιβλιογραφία:
(1) Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου Ελευθερίου-Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 53

(2) Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία - www.eie.gr/byzantineattica

(3) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

(4) «Χριστιανική Βυζαντινή Αρχιτεκτονική», Γ. Σωτηρίου, σ. 282