Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Βραυρώνα Μαρκοπούλου

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός των μεταβυζαντινών χρόνων, με νεώτερο ευρύχωρο νάρθηκα. Ανακατασκευάστηκε το 1915. Διασώζει τοιχογραφίες 18ου αιώνα στο χώρο του Ιερού. Πανηγυρίζει του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου.

Γενικά
Το εξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται δυτικά της Λεωφόρου Βαυρώνος, 1.5 χιλιόμετρο μετά τη διασταύρωση με τη Λεωφ. Πόρτο Ράφτη.

Ο ναός κείται «κρυμμένος» σε ένα πευκόφυτο λοφίσκο, ανάμεσα σε αγρούς και αμπέλια σε μια σχεδόν ακατοίκητη περιοχή. Προς τα βορειοδυτικά απλώνεται ένα γαλήνιο τοπίο που καταλήγει σε ένα άλλο ομαλό λόφο. Στην κορυφή του λόφου ακριβώς απέναντι από το ναό δεσπόζει ο μεσαιωνικός πύργος της Βραυρώνας και μετά από 1.5 χιλιόμετρο αρχίζει ο χώρος του αεροδρομίου (που δεν είναι ορατός). Στο εξωτερικό του ναού σώζονται ίχνη του παλιού περιβόλου που έχει σήμερα διαμορφωθεί με χαμηλό μανδρότοιχο και τσιμεντένιο δάπεδο, και λίγο πιο πέρα ένα πρόχειρο υπόστεγο χρησιμεύει για την αρτοκλασία κατά την ημέρα της πανηγύρεως.

Πρόκειται για ένα συνηθισμένο μονόχωρο ναΰδριο των μεταβυζαντινών χρόνων, στο οποίο πρόσφατα προστέθηκε μεγάλος νάρθηκας. Ο ναΐσκος ήταν μετόχι αρχικά της παλιάς Μονής Αγίου Γεωργίου Βαυρώνος και λίγο αργότερα της Μονής Πεντέλης μέχρι το 1924, η οποία με πρωτοβουλία του ηγουμένου και των συμβούλων του το ανακαίνισε πλήρως το 1915. Μετά από την ανακαίνιση αυτή οι μόνες τοιχογραφίες που απέμειναν είναι στην κόγχη του Ιερού και λίγο γύρω από αυτήν, που αποτελούν και τα ίχνη από την αρχική κατάσταση αφού ο ναός σήμερα - ιδιαίτερα μετά την προσθήκη του νάρθηκα - μοιάζει με εκκλησία των νεωτέρων χρόνων.

Ο ναός είναι σήμερα προσβάσιμος στους προσκυνητές και ανήκει στην ενορία Αγίου Νικολάου. Πανηγυρίζει στις 26 Οκτωβρίου του Αγίου Δημητρίου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.

Περιγραφή του Ναού
Ο αρχικός ναός του Αγίου Δημητρίου Βραυρώνος είναι μια μονόκλιτη, θολωτή, δρομική βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων, με τοιχοποιία από αργούς λίθους και με διαστάσεις 4.30 x 6.50 μ. περίπου, χωρίς την τρίπλευρη κόγχη Ιερού. Η στέγη είναι αμφικλινής με κεραμίδια. Στο δυτικό μέρος το 1983 προστέθηκε μεγάλος νάρθηκας με διαστάσεις 6.00 x 4.10 μ. περίπου, ευρύτερος του κυρίως ναού, με δικλινή στέγη από μπετόν και κεραμίδια στη συνέχεια της αρχικής στέγης. Η αψίδα του Ιερού καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής πλευράς και έχει ένα μικρό τετράγωνο παράθυρο, που θα ήταν και το μοναδικό άνοιγμα του αρχικού ναού, εκτός της θύρας φυσικά. Στην ανακαίνιση του 1915, δημιουργήθηκαν δύο ακόμα αντικρυστά παράθυρα στο βόρειο και νότιο τοίχο και δίπλα σ’ αυτά δύο πεσσοκολώνες σαν αντερείσματα για να κρατήσουν τις πλάγιες ωθήσεις των μακρών τοίχων, επειδή ο ναός δεν έχει στο εσωτερικό του εγκάρσια ενισχυτικά τόξα του θόλου.

Το εσωτερικό του ναού είναι επιχρισμένο και ασβεστωμένο και έχει ολόκληρο ανακαινιστεί το 1915, εκτός από την αγιογραφημένη αψίδα του Ιερού. Το δάπεδο έχει επιστρωθεί με πλακίδια που δημιουργούν μια διακοσμημένη επιφάνεια. Το Άγιο Βήμα χωρίζεται με το ξύλινο εικονοστάσι του έτους 1915, χωρίς διακόσμηση εκτός από τις τρεις φορητές εικόνες του Χριστού, της Θεοτόκου και του Προδρόμου, που είναι αγιορείτικης τεχνοτροπίας βαθύτατα επηρεασμένης από την Αναγέννηση και τη Ρωσική διακοσμητική.

Ο ναός παλιότερα ήταν κατάγραφος με εξαίρετες αγιογραφίες που εφθάρησαν όμως με το πέρασμα του χρόνου και στην ανακαίνιση του 1915, επιχρίστηκαν και καλύφθηκαν. Μάλιστα για να «κολλήσει» καλύτερα ο σοβάς η επιφάνεια των αγιογραφιών «σκάφτηκε» σποραδικά χωρίς να είναι δυνατή πλέον καμία μελλοντική αποκατάσταση. Οι μόνες αγιογραφίες που έχουν διασωθεί είναι στην κόγχη του Ιερού, όπου έχουν αγιογραφηθεί η Πλατυτέρα και πάνω Προφήτες της Π. Διαθήκης ενώ στην κάτω ζώνη 4 συλλειτουργούντες ιεράρχες. Οι τοιχογραφίες που τοποθετούνται γύρω στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα ή λίγο αργότερα και μοιάζουν με της Αγίας Τριάδας στο Αγγελήσι, έχουν αγιογραφηθεί από παραδοσιακό αγιογράφο με δυναμική προσωπικότητα, που αντιγράφει παλιά πρότυπα χωρίς να απομακρύνεται πολύ από αυτά.

Παλιότερη μαρμάρινη πλάκα - που δε σώζεται σήμερα - με καλαίσθητο ανάγλυφο σταυρό στην επιφάνεια της είχε αναγραμμένη τη χρονολογία 1777, όμως η οικοδόμηση του ναού, κρίνοντας από τα διάφορα άλλα χαρακτηριστικά του, σε συνδυασμό με την αγιογράφηση, θα πρέπει να τοποθετηθεί στις αρχές του 18ου αιώνα.

Παράδοση - Ιστορία
Στους πρόποδες του λοφίσκου που βρίσκεται ο ναός του Αγίου Δημητρίου πιστεύεται ότι υπήρχε ο αρχαίος Δήμος Κίκυνα που το όνομα του διασώζεται στο σημερινό τοπωνύμιο «Κίκυα». Αναφέρεται ότι στην περιοχή υπήρχαν Μονές που κατεστράφησαν και περιήλθαν στην ιδιοκτησία της Μονής Πεντέλης. Μία από τις Μονές αυτές ήταν του Αγίου Γεωργίου Βραυρώνος, της οποίας φαίνεται ότι ο Άγιος Δημήτριος ήταν αρχικά μετόχι. Αργότερα ολόκληρη η Μονή μαζί με τα μετόχια της περιήλθε στη Μονή Πεντέλης.

Η παράδοση δε διασώζει τίποτα για το ναό αφού και οι γεροντότεροι δε γνωρίζουν κάτι γι αυτόν. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι στην περιοχή Βραυρώνας υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο. Σε αυτό ίσως έχει συντελέσει το ότι ο ναός ήταν μετόχι της Μονής Πεντέλης.

Βιβλιογραφία:
Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου Ελευθερίου- Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 75