Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου Μερρέντα Μαρκοπούλου
Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναΐσκος του 18ου πιθανότατα αιώνα, με νεώτερο σύγχρονο ολόφωτο
νάρθηκα στη δυτική όψη. Λίγες επιζωγραφισμένες χωρίς αξία αγιογραφίες. Πανηγυρίζει του Αγίου
Αθανασίου, την 18η Ιανουαρίου.
Γενικά
Το εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου προσεγγίζεται από την οδό Μαρκοπούλου με κατεύθυνση προς το
Πόρτο Ραφτη. Βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ιπποδρόμου, στην ευρύτερη περιοχή της Μερρέντας,
πίσω από το παλαιοημερολογίτικο μοναστήρι της Αγίας Άννας που ίδρυσε το 1950 ο αγιορείτης
μοναχός πατήρ Παχώμιος, από τη σκήτη της Αγίας Άννας του Αγίου Όρους.
Ο ναΐσκος βρίσκεται πάνω σε ένα πευκόφυτο λόφο με θέα τη πεδιάδα του Μαρκόπουλου και τη
Μερρέντα, ενώ ανατολικά υψώνεται το γυμνό βουνό Μαλιβένι, που σημαίνει πευκοβούνι, από τα
πευκοκέδρα που θα είχε ίσως παλιότερα. Ο ναός δεν περιβάλλεται από περίβολο αλλά διασώζει
ανάμεσα στα δέντρα, κάποια ίχνη παλαιού περιβόλου και άλλων μικρών οικοδομημάτων.
Είναι ένα ασβεστόχριστο μονόχωρο εκκλησάκι του 18ου πιθανότατα αιώνα, με ένα σύγχρονο
ευρύχωρο νάρθηκα στη δυτική όψη, που είναι έργο μιας άλλης εποχής. Στο εσωτερικό έχουν
απομείνει λίγες τοιχογραφίες και αυτές επιζωγραφημένες χωρίς ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία.
Ο ναός είναι συνήθως κλειστός και ανήκει στην ενορία του Αγίου Ιωάννου. Λειτουργείται
περιστασιακά και πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου στις 18 Ιανουαρίου και την ημέρα
ανακομιδής των λειψάνων του, στις 2 Μαΐου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
Περιγραφή του Ναού
Ο αρχικός ναΐσκος, αν αγνοήσουμε τον μεταγενέστερο νάρθηκα, είναι ένα απλό μεταβυζαντινό
εκκλησάκι, θολοσκέπαστο εσωτερικά, χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με το συνηθισμένο τύπο των
ναών της τουρκοκρατίας, δηλαδή τη μονόκλιτη κεραμοσκεπή βασιλική με τη δίρριχτη στέγη, τις
ταπεινές διαστάσεις και τα ελάχιστα ανοίγματα. Οι διαστάσεις του κυρίως ναού 4.20 x 6.60 μ. περίπου
χωρίς την κόγχη του Ιερού. Στην ανατολική πλευρά η κόγχη είναι ημιεξαγωνική με ένα στενόμακρο
παράθυρο με μορφή πολεμίστρας και ένα παρόμοιο παράθυρο ακριβώς πάνω από τη κόγχη. Τα δύο
παράθυρα και η κορυφή της στέγης ορίζουν ένα νοητό άξονα που σε συνδυασμό με τη χαμηλή κόγχη
τονίζουν στην ανατολική πλευρά την κατακόρυφη διάσταση. Η τοιχοποιία είναι από αργολιθοδομή,
χωρίς να γνωρίζουμε λόγω των επιχρισμάτων αν έχει εντοιχιστεί αρχαίο ή παλαιοχριστιανικό υλικό.
Στη δυτική πλευρά έχει προστεθεί ένας ευρύχωρος νάρθηκας, που καλύπτει τη στενότητα χώρου του
κυρίως ναού. Ο νάρθηκας, ένα κτίσμα των νεωτέρων χρόνων, με διαστάσεις 4.90 x 5.30 μ. περίπου,
είναι πλατύτερος, με τρεις εισόδους, μεγάλα παράθυρα και σύγχρονα οικοδομικά υλικά, που
αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική αισθητική του αρχικού ναού (1).
Εσωτερικά με την πρόσθεση του νάρθηκα δημιουργείται μια χαρακτηριστική αντίθεση : ο πρόναος
εξωστρεφής, ολόφωτος, λόγω των ανοιγμάτων που καταλαμβάνουν ολόκληρη την πρόσοψη ενώ ο
κυρίως ναός εσωστρεφής διατηρεί ελάχιστο φωτισμό από το μικρό άνοιγμα της ανατολικής όψης. Ο
κυρίως ναός στεγάζεται με κυλινδρική καμάρα και έχει πλάτος μόλις 3.00 μ. Το τέμπλο είναι πέτρινο με
δύο αψιδωτές εισόδους, την Ωραία Πύλη και το παραπύλιο της Αγίας Πρόθεσης.
Εσωτερικός Διάκοσμος
Ο ναός παλιότερα θα πρέπει να ήταν γεμάτος από αξιόλογες τοιχογραφίες, οι οποίες όμως έχουν
επικαλυφθεί από τα αλλεπάλληλα ασβεστώματα με τα οποία οι πιστοί προσπαθούσαν να ευπρεπίσουν
τους ναούς από τις καταστροφές των διαφόρων ξένων επιδρομέων ή από τις φθορές των φυσικών
φαινομένων ή ακόμα κάποιες φορές να προστατέψουν τις εικόνες από τη βεβήλωση. Σήμερα έχουν
απομείνει κάποιες φτωχές χωρίς αξία αγιογραφίες, επιζωγραφισμένες από δυτικόφρονα αγιογράφο
και είναι οι 4 αγιογραφίες στο τέμπλο και στο νότιο τοίχο και μια παράσταση της Αγίας Τριάδος και του
Ευαγγελισμού στην αψίδα του Ιερού, επιζωγραφισμένη με αναγεννησιακή τεχνοτροπία (1).
Βιβλιογραφία:
(1) Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου
Ελευθερίου-Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 103