Ιερός Ναός Αγίου Ανδρέα Παιανίας

Μονόχωρος μεταβυζαντινός ναός, με δικλινή ξύλινη κεραμωτή στέγη και μεταγενέστερο νάρθηκα, ανακαινισμένος και ασβεστωμένος. Δε διασώζονται παρά ελάχιστες τοιχογραφίες. Πανηγυρίζει την 30η Νοεμβρίου, μνήμην του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου τού Πρωτοκλήτου.

Γενικά
Το παλιότερο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα βρίσκεται δίπλα ακριβώς από το μεγάλο σημερινό ναό του Αγίου Ανδρέα στο βόρειο άκρο της Παιανίας (θέση Κοκκίνα), στην οδό Αγίου Ανδρέου, κοντά στη Λεωφ. Λαυρίου. Πρόσφατα (τέλος 2008) ο περίβολος του παρεκκλησίου άνοιξε και ενοποιήθηκε με τον προαύλιο χώρο του σημερινού ναού, ενώ ο περιβάλλων χώρος διακοσμήθηκε με καλαισθησία.

Σε αντίθεση με το σημερινό μεγάλων διαστάσεων ναό του Αγίου Ανδρέα, το εκκλησάκι χαρακτηρίζεται από την απλότητα του και την κατανυκτικότητα που προέρχεται από το κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα μέγεθός του.

Πρόκειται για ένα μονόχωρο κυρίως ναό διαστάσεων 5.10 x 4.00 μ., με πλαϊνή είσοδο και ένα ευρύτερο προθάλαμο (νάρθηκα) 3.90 x 4.80 μ. που πιθανά προστέθηκε μεταγενέστερα σαν προέκταση στον κυρίως ναό. Το συνολικό εκκλησάκι στεγάζεται με δικλινή ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη, ασύμμετρη στην όψη αλλά συμμετρική στον κυρίως ναό. Καταλήγει σε ευρύχωρη ημικυλινδρική αψίδα, σε όλο το ύψος της ανατολικής πλευράς, με ένα στενόμακρο παράθυρο, τύπου πολεμίστρας.

Ο ναός είναι ανακαινισμένος με φροντίδα και επιχρισμένος εσωτερικά και εξωτερικά. Το τέμπλο είναι κτιστό με μία είσοδο την Ωραία Πύλη. Ο ναΐσκος πιθανότατα ήταν αγιογραφημένος, αλλά σήμερα δε διασώζονται παρά ελάχιστες τοιχογραφίες.

Κάποια αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του, όπως η έλλειψη ανοιγμάτων, το πολεμιστροειδές παράθυρο της κόγχης, το κτιστό τέμπλο, κ.α., τοποθετούν το ναΐσκο στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Πιθανότατα ο ναΐσκος θα πρέπει να ερειπώθηκε και στη θέση του να κτίστηκε το σημερινό εκκλησάκι, γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα.

Το εκκλησάκι διατηρείται ανοιχτό και προσβάσιμο στον επισκέπτη. Πανηγυρίζει την ημέρα εορτής του Αγίου (30 Νοεμβρίου), μαζί με τον παράπλευρο σύγχρονο ναό του Αγίου Ανδρέα, με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.

Ιστορικά
Η περιοχή ήταν κατοικημένη κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς και τους μεσοβυζαντινούς χρόνους. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, γύρω από το ναό υπήρχαν ερείπια οικισμού, πύργος και ένα ακόμη ερειπωμένο παρεκκλήσιο.

Το εκκλησάκι, όπως συμβαίνει και με όλες σχεδόν τις εκκλησίες αυτής της εποχής στην περιοχή, ήταν ιδιωτικό. Ο κάθε χριστιανός φιλοδοξούσε να ανεγείρη ένα εκκλησάκι με συνηθισμένα κίνητρα ένα τάμα, ένα όνειρο, ένα θαύμα ή απλά την ευσέβεια. Δεν είναι γνωστός ο κτήτορας όμως σχεδόν όλοι οι γέροντες δέχονται τους Νικολογιάννηδες.

Βιβλιογραφία:
(1) «Ιστορία της Παιανίας και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών», εκδ. 1973, του ιατρού Γεωργίου Δ. Χατζησωτηρίου

(2) «Παιανικά Μελετήματα», Συμβολή, Παιανία 1987, Κώστας Ν. Πρίφτης, σελ. 139