Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος Παιανίας

Μονόχωρος σταυροειδής βυζαντινός ναός με τρούλλο. Διασώζει τοιχογραφικό διάκοσμο, τον παντοκράτορα του 12ου αι. στον τρούλλο και άτεχνες νεωτερικές στο τέμπλο. Πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος.

Γενικά
Το παρεκλήσι της Αγίας Τριάδος βρίσκεται βορειοδυτικά στην μικρή οδό Προσευχής, μετά το τέλος της οδού Χούντα Όθωνος, στην περιοχή της Επισκοπής ανάμεσα στην Παιανία και στον Υμηττό.

Η ειδυλλιακή θέση του ξωκλησιού, πάνω από την κατοικημένη περιοχή, στην κορυφή ενός λόφου, κάτω από τους πρόποδες του Υμηττού που δεσπόζει προς τα δυτικά και η λαϊκή αρχιτεκτονική του, το κάνουν ιδιαίτερα ελκυστικό. Παρά τις πολλές νεώτερες και λαϊκότροπες ακανόνιστες επεμβάσεις το εκκλησάκι σα σύνολο αναδύει πλαστικότητα και ομορφιά. Βρίσκεται σε ένα περιμαντρωμένο περίβολο, ενώ εξωτερικά του περιβόλου μια αταίριαστη κατασκευή στεγάζει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του «Επιμορφωτικού- Εκπολιτιστικού- Εξωραϊστικού Συλλόγου της Αγίας Τριάδος».

Το εξωκλήσι είναι κλειστό αλλά ο περίβολος είναι προσβάσιμος στους επισκέπτες. Ανήκει στην ενορία της Ζωοδόχου Πηγής. Πανηγυρίζει με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία την ημέρα της Πεντηκοστής, οπότε γίνονται και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Αρχιτεκτονικά – Εσωτερικός διάκοσμος
Το εκκλησάκι ανήκει στη μεσοβυζαντινή περίοδο, 12ο – 13ο αιώνα, και είναι μονόχωρος σταυροειδής ναός, διαστάσεων 5.30 x 7.60 μ., με κυλινδρικό τρούλλο και ημικυκλική αψίδα ιερού. Η αλλοιωμένη μορφή της εκκλησίας δείχνει ότι ο ναός έχει υποστεί πολλές νεώτερες επεμβάσεις και προσθήκες. Οι δύο είσοδοι (δυτική και νότια) οδηγούν στο νάρθηκα (πρόναο) που είναι μεταγενέστερος του κυρίως ναού. Η τοιχοδομία του μνημείου είναι πρόχειρη αργολιθοδομή. Η μορφή του τρούλλου, η ημικυκλική αψίδα, η έλλειψη κανονικότητος και άλλα στοιχεία τοποθετούν το κτίσμα σε μια ενότητα λαϊκότροπων έργων του 13ου αιώνα.

Ο εσωτερικός χώρος αποτελείται από το νάρθηκα και τον κυρίως ναό. Ο νάρθηκας είναι καμαροσκέπαστος. Στο δάπεδο του είναι στρωμένο με ορθογώνιες ή τετράγωνες πλάκες και με μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα που είναι ίσως κάλυμμα από σαρκοφάγο. Η ενιαία κάμαρα του κυρίως ναού διακόπτεται από ένα ορθογώνιο στη θέση του τρούλλου για τη στήριξη του. Το τέμπλο είναι κτιστό με κακής ποιότητος νεωτερικές τοιχογραφίες, ενώ μια από αυτές, ο Άγιος Δημήτριος ανήκει στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Στο ημισφαίριο του τρούλλου με δυσκολία διακρίνεται η μορφή του Παντοκράτορα με φωτοστέφανο του 12ου αιώνος, στον ίδιο τύπο με εκείνο του Αγίου Νικολάου Χαλειδούς, πράγμα που υποδηλώνει την ύπαρξη καλλιτεχνικού εργαστηρίου στην απομακρυσμένη αυτή βυζαντινή επαρχία.

Ιστορία - Παράδοση
Διάφορα ευρήματα (χρυσά νομίσματα – κωνσταντινάτα, πιθάρια, κλπ) στην ευρύτερη περιοχή συνηγορούν στο ότι η περιοχή της Επισκοπής ήκμαζε, με το ίδιο όνομα, από τους βυζαντινούς χρόνους - πιθανά από τον 7ο – 8ο αιώνα - και διατηρήθηκε τουλάχιστον μέχρι το 10ο-11ο αιώνα. Το όνομα της προήλθε πιθανά από το γεγονός ότι αποτελούσε επισκοπική έδρα. Κατά την παράδοση ο πρώτος κτήτορας της Αγίας Τριάδος ήταν δεσπότης και έμενε στην Επισκοπή. Μέσα στην εκκλησία υπήρχε τάφος που κατεστράφη μετά από ανασκαφές αγνώστων για ανεύρεση θησαυρών. Όταν ό τόπος ερημώθηκε, πολλές αφηγήσεις και αναφορές συμφωνούν ότι τα χτισίματα ή την επίβλεψη ανέλαβαν πρόγονοι κάποιας οικογένειας με επώνυμο Σιδέρης.

Βιβλιογραφία :
1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ. 236- 238

2) «Ιστορία της Παιανίας» και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών, εκδ. 1973, του ιατρού Γεωργίου Δ. Χατζησωτηρίου

3) Παιανία (Λιόπεσι), εκδ. 1965, Δημητρίου Αθ. Σιδέρη

4) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

5) www.eie.gr/byzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία.