Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος Αγγελήσι Μαρκοπούλου

Δίδυμος καμαροσκέπαστος ναός με ημικυκλικές αψίδες και νάρθηκα. Φέρει εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά γλυπτά, όπως και τοιχογραφίες της μεταβυζαντινής εποχής. Πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος.

Γενικά
O ναός της Αγίας Τριάδας βρίσκεται στη θέση Αγγελήσι, ένα χιλιόμετρο μετά το σημείο διασταύρωσης Βαυρώνας – Πόρτο Ράφτη. Κοντά βρισκότανε ο αρχαίος Δήμος Αγγελής από όπου πήρε και το όνομα η περιοχή. Δεξιά του δρόμου προς Πόρτο Ράφτη, βρίσκεται μία κρήνη και λίγο πιο πάνω στην κορυφή του ομαλού λόφου, μέσα σε ψηλό και κλειστό τετράγωνο περίβολο με κήπο και μια μεγάλη τοξωτή πύλη, είναι κτισμένη η δίδυμη εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Παλιότερα στα νότια του περιβόλου υπήρχε πηγή – κεφαλάρι με κρήνη, που το νερό της έτρεχε μέσα σε παλιά μαρμάρινη σκάφη και κοντά της ένα λίθινο εικονοστάσι. Σήμερα η παλιά κρήνη αντικαταστάθηκε από τη σημερινή και μεταφέρθηκε πιο κάτω στην άκρη της δημοσίας οδού. Σύμφωνα με την παράδοση η εκκλησία ήταν παλιά μοναστήρι, όπως φαίνεται και από τον υψηλό περίβολο. Ήταν τόπος στάσης των ταξιδιωτών προς Πόρτο Ράφτη, όπου πότιζαν τα ζώα τους και αναπαύονταν.

Η ιδιαίτερη βαφή της εξωτερικής επιφάνειας με φαρδιές οριζόντιες λωρίδες, χαρακτηρίζει σήμερα μόνο το συγκεκριμένο ναό, ενώ παλιότερα με παρόμοιο τρόπο ήταν βαμμένες οι εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής και Αγίας Θέκλας στο κέντρο παρόλο που στις τελευταίες οι αποχρώσεις έχουν ξεθωριάσει, όπως επίσης ήταν βαμμένες παλιότερα και οι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Γεώργιος Κόχλα της Παιανίας. Δεν είναι γνωστό αν αυτό έχει καμιά συμβολική σημασία και γιατί έγινε ειδικά και μόνο σ' αυτές τις εκκλησίες κι όχι σε άλλες.

Η Αγία Τριάδα είναι ένας ιδιότυπος δίδυμος ναός με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εκτός από τη βαφή του, χαρακτηριστικές είναι οι δύο πελώριες κόγχες Ιερού, που καταλαμβάνουν ολόκληρη σχεδόν την ανατολική πλευρά και αντιστοιχούν στα δύο θολωτά κλίτη με τις δίρριχτες στέγες. Ιδιαίτερος είναι και ο νάρθηκας που ενοποιεί τα δύο κλίτη κατά το ήμισυ θολωτός αμφικλινής και κατά το ήμισυ σφαιρικός μονοκλινής.

Ο ναός είναι προσβάσιμος σήμερα στον επισκέπτη και ανήκει στην ενορία του Αγίου Ιωάννου. Πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.

Περιγραφή του Ναού
Η Αγία Τριάδα είναι μια δίδυμη (διπλή) καμαροσκέπαστη δρομική βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων με νάρθηκα, που καταλήγει στην ανατολική πλευρά σε δύο πολύ μεγάλες ημικυλινδρικές αψίδες με δύο στενά παράθυρα στον άξονά τους. Τα δύο κλίτη είναι σχεδόν ισοδύναμα και η κάθε καμάρα σκεπάζεται από δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Ο νάρθηκας, μάλλον μεταγενέστερος, καταλαμβάνει ολόκληρη τη δυτική μεριά. Το βόρειο τμήμα του νάρθηκα στεγάζεται με εγκάρσια στον κυρίως ναό καμάρα και εγκάρσια δικλινή στέγη ενώ το νότιο τμήμα του στεγάζεται με σφαιρικό θόλο και μονοκλινή στέγη. Οι διαστάσεις του κυρίως ναού είναι 8.10 x 6.80 μ. περίπου χωρίς τις αψίδες και του νάρθηκα 8.10 x 3.40 μ. Η τοιχοποιία του μνημείου καλύπτεται από τα επιχρίσματα, εκτός από ελάχιστα σημεία. Στη βορειοανατολική γωνία ένας ενισχυτικός τοίχος έχει το ρόλο αντηρίδας.

Το εξωτερικό του ναού διακοσμείται από διάφορα στοιχεία, όπως τα παλαιοχριστιανικά επιθήματα από λευκό μάρμαρο στις κορυφές των αετωμάτων ή οι δύο ανάγλυφες παλαιοχριστιανικές πλάκες εκατέρωθεν της νότιας εισόδου. Ο ναός έχει πιθανότατα υποστεί κάποια επισκευή στις αρχές του 20ου αιώνα, όπως μπορεί να υποτεθεί από τα κλασικιστικά ακροκέραμα στην άκρη της στέγης και από τις διακοσμητική εναλλαγή των κόκκινων και κίτρινων λωρίδων στα επιχρίσματα.

Με βάση τα μορφικά στοιχεία (κυκλικές αψίδες Ιερού, έπικοινωνία των κλιτών με ελαφρό οξυκόρυφο τόξο, κλπ.) και τις αναλογίες της η εκκλησία θα πρέπει να τοποθετηθεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τα πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη που είναι εντειχισμένα ή έχουν βρεθεί στον περίβολο, συνηγορούν υπέρ της υπόθεσης ότι υπήρχε παλαιοχριστιανική βασιλική στη θέση του ναού ή πλησίον αυτού (1). Αρκετές επίσης ενδείξεις, όπως π.χ. τα θεμέλια παλαιότερης αψίδας πάνω στην οποία στηρίζεται η νότια κόγχη Ιερού, πείθουν ότι η εκκλησία είχε και προηγούμενες κατασκευαστικές φάσεις.

Εσωτερικό του Ναού
Η είσοδος στο νάρθηκα του ναού γίνεται από δύο εισόδους στη δυτική πλευρά που είναι ξεχωριστές για το κάθε κλίτος. Οι μεταλλικές είσοδοι έχουν αντικαταστήσει τις όμορφες ξύλινες θύρες που παρατηρούμε στην παλαιότερη όψη στη φωτογραφία του κ. Μπούρα (1). Από το νάρθηκα η είσοδος στο κεντρικό κλίτος γίνεται από ένα τοξωτό άνοιγμα που καταλαμβάνει όλο σχεδόν το εύρος του κλίτους, ενώ στο βόρειο κλίτος η είσοδος γίνεται από ένα μικρότερο τοξωτό άνοιγμα. Τα δύο κλίτη επικοινωνούν με ένα τοξοειδές ελαφρά οξυκόρυφο άνοιγμα που αρχίζει από το τέμπλο. Υπάρχει μία είσοδος στο Ιερό Βήμα για το κάθε κλίτος. Οι κόγχες είναι μια προέκταση των θόλων προς τα ανατολικά σε ολόκληρο το εύρος του κάθε κλίτους. Στο νότιο τοίχο υπάρχουν δύο τυφλά αψιδώματα σχετικά μικρού βάθους, που χωρίζονται με ένα αρράβδωτο κίονα που είναι σε επαφή με τον τοίχο. Στο μέσο του δυτικού αψιδώματος υπάρχει το μεγάλο παράθυρο που φωταγωγεί φυσικά το νότιο κλίτος ενώ ένα άλλο επίσης μεγάλο παράθυρο φωταγωγεί το βόρειο κλίτος.

Εσωτερικός διάκοσμος
Η αγιογράφηση της εκκλησίας είναι εξαιρετικής ποιότητας και αποτελούν το σπουδαιότερο πλούτο του μνημείου. Οι τοιχογραφίες πλούσιες σε χρώμα και δυνατές σε σχέδιο δημιουργούν έντονη εντύπωση. Στηρίζονται κατευθείαν στη βυζαντινή παράδοση, παρόλο που χρονολογούνται μέσα στο 18ο αιώνα και ο αγιογράφος είναι πολύ αξιόλογος με πλούσια προσωπικότητα, κάποιος από τους πολύ δυνατούς μαθητές του Γεωργίου Μάρκου (1). Διασώζεται σε πολύ καλή κατάσταση στην κόγχη του νοτίου κλίτους η Πλατυτέρα με προφήτες επάνω και ο Μυστικός Δείπνος κάτω με χαμηλότερη ζώνη με Αγίους. Στην κόγχη του βορείου κλίτους ο «Ιησούς Χριστός της μεγάλης Βουλής ο Άγγελος» με πλήθος Αγίων. Επίσης σώζεται μέρος των τριών Ιεραρχών στο βόρειο τοίχο δίπλα στο τέμπλο και στο τυφλό αψίδωμα του νοτίου τοίχου η Αγία Τριάς και η θυσία του Αβραάμ.

Παράδοση
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν Τούρκικο τσιφλίκι ενώ μετά την επανάσταση του ’21 έγινε τσιφλίκι μεγαλοκτηματία της περιοχής (2). Από το 1816 λειτούργησε μοναστήρι με τον μοναχό Διονύσιο που προερχόταν από την Μονή Πεντέλης. Ο μοναχός τη περίοδο εκείνη κατασκεύασε έργα καλλωπισμού στην γύρω περιοχή όπως την βρύση, το υδραυλικό σύστημα απομάκρυνσης των ομβρίων υδάτων κ.α (3).

Βιβλιογραφία:
(1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ. 154- 156

(2) Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου Ελευθερίου-Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 87

(3) http://www.markopoulo.gr