Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Σπάτα

Μικρός μονόχωρος ξυλόστεγος μεταβυζαντινός ναΐσκος, με ογκώδη πεταλοειδή αψίδα, αναπαλαιωμένος πρόσφατα, με πάρα πολλές επεμβάσεις. Οι τοιχογραφίες είναι σύγχρονες. Πανηγυρίζει της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου.

Γενικά
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται νοτιοδυτικά του οικισμού, παραπλεύρως της ομώνυμης οδού, ανάμεσα σε αγρούς και ελαιόδεντρα, δίπλα στο νεώτερο ιδιωτικό εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου, που και τα δύο μαζί φτιάχνουν ένα ξεχωριστό, ήπια διαμορφωμένο, χώρο. Στην κοντινή περιοχή βρίσκονταν τα αρχαία Ερχεία. Ανασκαφές που έγιναν εκεί, ιδιαίτερα από Γερμανούς, οδήγησαν σε ευρήματα, όπως ενεπίγραφες πλάκες, γλυπτά, κλπ.

Πρόκειται για μια μικρή μονόχωρη, ξυλόστεγη βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων, που έχει πρόσφατα (το 2000), πλήρως αναπαλαιωθεί, με πάρα πολλές νεώτερες επεμβάσεις, κυρίως στο εσωτερικό της. Η στέγη είναι δικλινής με κεραμίδια. Ανατολικά ο ναΐσκος καταλήγει σε μια μεγάλη και ευρύχωρη πεταλοειδή αψίδα Ιερού, η οποία μαζί με το τέμπλο αποτελούν το χώρο του Ιερού Βήματος. Στο μέσο της αψίδας υπάρχει ένα μικρό ορθογώνιο παραθυράκι και σε ασυνήθιστη θέση, στο βόρειο τέλειωμα της ένα τετράγωνο παραθυράκι, προφανώς νεώτερο. Ένα άλλο παράθυρο με ορθογωνισμένες τις πλευρές, επίσης νεώτερο, υπάρχει στη νότια πλευρά.

Στην πρόσοψη η πόρτα είναι στενή και από πάνω η τοξωτή κόγχη με την παράσταση της Αγίας Παρασκευής.

Ο ναΐσκος παλαιότερα ήταν ασβεστωμένος, ο σοβάς όμως απομακρύνθηκε κατά την αναπαλαίωση και έγινε ορατή η τοιχοποιία με αργολιθοδομή.

Το δάπεδο βρίσκεται δύο σκαλιά χαμηλότερα του εδάφους. Το εσωτερικό του ναΐσκου είναι επιμελημένο, παρόλο που οι επεμβάσεις της αναπαλαίωσης έχουν αλλοιώσει σημαντικά τη μορφή του. Το τέμπλο είναι ξύλινο και έχει πάρει τη θέση του παλιότερου κτιστού τέμπλου. Ο ναΐσκος χωρίζεται σε τρία μέρη από δύο βαριά εγκάρσια τόξα (σφενδόνια) που στηρίζουν τη στέγη. Το ανατολικό σφενδόνιο βρίσκεται ακριβώς πίσω από το τέμπλο, στο σημείο που αρχίζει η κόγχη του Ιερού, ενώ το δυτικό χωρίζει τον κυρίως ναό σε δύο μέρη. Η ξύλινη στέγη είναι επισκευασμένη κατά την αναπαλαίωση, με νέα δοκάρια και σανίδωμα.

Ο παλαιότερος τοιχογραφικός διάκοσμος, που πιθανά υπήρχε, έχει καταστραφεί ή επικαλυφθεί από τα επιχρίσματα. Η αγιογράφηση είναι σύγχρονη εκτός από την Πλατυτέρα της κόγχης που βάσει επιγραφής είναι του 1929.

Οι επεμβάσεις δεν επιτρέπουν ασφαλή χρονολόγηση, όμως κάποια χαρακτηριστικά του ναού, όπως το χαμηλωμένο δάπεδο, η στενή είσοδος, οι μικρές διαστάσεις, η τοιχοποιία του από αργολιθοδομή, η απλουστευμένη διάταξη της κόγχης του Ιερού, τοποθετούν το κτίσμα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (17ος/18ος αιώνας). Το εκκλησάκι ήταν ερειπωμένο (2) στα χρόνια της απελευθέρωσης (1830) και αργότερα ανοικοδομήθηκε.

Ο ναΐσκος διατηρείται ανοιχτός και είναι σήμερα (2009) προσβάσιμος στον επισκέπτη. Ανήκει στην ενορία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Σπάτων. Πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.

Βιβλιογραφία:
1) http://www.spata.gr, Ιστοσελίδα Δήμου Σπάτων, Η Ιστορία των Σπάτων, Εκκλησίες

2) «Παιανικά Μελετήματα», Συμβολή, Παιανία 1987, Κώστας Ν. Πρίφτης, σελ. 144