Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Παιανίας

Μονόχωρος μεταβυζαντινός ναός, με παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών βορείως. Σώζονται υπολείμματα παλαιότερων αγιογραφιών, όπως και του Φώτη Κόντογλου των μέσων 20ου αι. Πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής και στις 8 Νοεμβρίου, των Αγίων Παμμεγίστων Ταξιαρχών.

Γενικά
Η Αγία Παρασκευή-Ταξιάρχες βρίσκεται μέσα σε κατοικημένη περιοχή, στη διασταύρωση των οδών Γιαννάκη Χρ. και Ανδρέου Σπ., πολύ κοντά στην κεντρική πλατεία Ζωοδόχου Πηγής της Παιανίας.

Η εκκλησία βρίσκεται μέσα σε ένα όμορφο διαμορφωμένο πράσινο περίβολο με πηγάδι, πεύκα και κυπαρίσσια, με πλακόστρωση και παγκάκια. Αναφέρεται ότι βρισκόταν παλιότερα σε μικρό βραχώδες ύψωμα, όμως αυτό σήμερα δεν είναι ορατό λόγω της οικοδόμησης της γύρω περιοχής.

Ο ναός παραμένει σήμερα ανοιχτός και προσβάσιμος στους επισκέπτες. Ανήκει στην ενορία της Ζωοδόχου Πηγής. Εορτάζει στις 26 Ιουλίου οπότε γίνεται μεγάλη πανήγυρις. Το παρεκκλήσι του ναού εορτάζει την ημέρα των Ταξιαρχών (8 Νοεμβρίου). Λειτουργία ακόμα τελείται του Αγίου Ελευθερίου (15 Δεκεμβρίου) λόγω μιας τοιχογραφίας του Αγίου που υπάρχει στο ναό. Επίσης ο ναός λειτουργεί κάθε Σάββατο. Σε αυτόν τελούνται πολλά μυστήρια και είναι ο αγαπημένος ναός των κατοίκων της περιοχής. Δέχεται καθημερινά την επίσκεψη των περαστικών για να ανάψουν ένα κερί και για να προσκυνήσουν.

Ο ναός είναι δισυπόστατος. Ο κυρίως χώρος είναι αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή και είναι μονόχωρη δρομική βασιλική της τουρκοκρατίας, με ξύλινη στέγη. Έχει κτιστεί πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας η ημικυκλική κόγχη του ιερού διατηρείται σήμερα ακέραιη. Βορείως του κυρίου χώρου βρίσκεται η δεύτερη υπόσταση, το παρεκκλήσι των ταξιαρχών Γαβριήλ και Μιχαήλ (και όχι του Αγίου Χαράλαμπους όπως εσφαλμένα αναφέρεται στο βιβλίο του κ. Μπούρα και των συνεργατών του ή και σε άλλες πηγές). Το παρεκκλήσι αυτό καταλήγει σε ημιεξαγωνικη αψίδα και δε φαίνεται να ανήκει στην αρχική βασιλική.

Ολόκληρη η εκκλησία έχει διαστάσεις 9.10 x 13.05 μ. βορείως και 12.35 μ. νοτίως. Υπολογίζεται ότι χτίστηκε ανάμεσα στα έτη 1730-1760 και απετέλεσε το κοιμητήριο της περιοχής (μετά τον Άγιο Αθανάσιο) μέχρι το 1886 περίπου.

Στο εσωτερικό ο χαμηλός φωτισμός και οι σκουρόχρωμες τοιχογραφίες δημιουργούν κατανυκτική ατμόσφαιρα. Όσον αφορά τον τοιχογραφικό διάκοσμο, τα ελάχιστα ίχνη από τις παλαιότερες τοιχογραφίες της τουρκοκρατίας που σώζονται παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους ειδικούς, λόγω της πιστής αναπαράστασης παλαιών προτύπων, όπως οι Άγιοι Σαράντα Μάρτυρες, που αναπαριστούν ένα πολύ καλό πρότυπο της εποχής των Παλαιολόγων. Τις νεώτερες τοιχογραφίες του κτιστού τέμπλου τις έχει αγιογραφήσει ο Φώτης Κόντογλου.

Ιστορία – Λαογραφική Παράδοση
Μέχρι το 1871 η περιοχή αναφέρεται σαν «Παλαιά αλώνια» που δηλώνει την ύπαρξη αλωνιών στην περιοχή. Λέγεται ότι σε κάποιο από τα κυπαρίσσια του περιβόλου αναπαύεται ο οπλαρχηγός του 1821 Γιάννης Ντάβαρης που ετάφη εκεί το 1866.

Η παλαιοχριστιανική βασιλική δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά και είναι περίεργο (κατά τον κ. Μπούρα) το ότι έχουν εξαφανιστεί τα αρχιτεκτονικά μέλη του παλαιοχριστιανικού μνημείου. Πάντως η παλαιοχριστιανική φάση του ναού φαίνεται ότι εντάσσεται σε περίοδο άνθησης παλαιοχριστιανικών οικισμών στην περιοχή.

Κατά την παράδοση η Αγία Παρασκευή προστάτευε κατά την τουρκοκρατία τους κατοίκους του Λιοπεσίου. Σύμφωνα με αφηγήσεις η Αγία προειδοποιούσε τους κατοίκους να φύγουν, πριν ακόμη φθάσουν οι επιδρομείς. Ακουγόταν πρώτα μία βοή κι ύστερα μία γυναικεία φωνή, που ερχόταν από το μέρος της εκκλησίας, η οποία έλεγε : «Αχ! τα παιδιά μου! πω - πω! παιδιά μου! Φύγετε, φύγετε!».

Βιβλιογραφία :
1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ. 236- 238

2) «Ιστορία της Παιανίας» και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών, εκδ. 1973, του ιατρού Γεωργίου Δ. Χατζησωτηρίου

3) «Παιανικά Μελετήματα», Συμβολή, Παιανία 1987, Κώστας Ν. Πρίφτης, σελ. 133

4) www.eie.gr/byzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία.