Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Μαρκοπούλου

Μονόχωρη μεταβυζαντινή θολωτή βασιλική, δίπλα στην Αγία Θέκλα. Κατάγραφη με τοιχογραφίες καλής τέχνης, από τον Γ. Μάρκου και το συνεργείο του, στα μέσα του 18ου αιώνα. Πανηγυρίζει της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου.

Γενικά
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής μαζί με το ναό της Αγίας Θέκλης, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης του Μαρκόπουλου, πολύ κοντά στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννου επί της κεντρικής πλατείας. Είναι ο δεύτερος ναός της πόλης που είναι αφιερωμένος στην Αγία, ο άλλος είναι η Αγία Παρασκευή Ντάγλα, δίπλα στο στάδιο Μαρκοπούλου.

Οι δύο ναοί της Αγίας Παρασκευής και της Αγίας Θέκλας βρίσκονται μέσα σε ένα περίβολο με διαμορφωμένη αυλή και κήπο ενώ τη βορειοδυτική πλευρά της αυλής την καταλαμβάνει αίθουσα που κτίστηκε το 1956 και χρησιμοποιείται για τις κοινωνικές εκδηλώσεις της ενορίας του Αγίου Ιωάννου.

Ο μεταβυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής είναι μονόχωρη καμαροσκέπαστη βασιλική, γεμάτη (κατάγραφη) με τοιχογραφίες καλής τέχνης, που εκτελέστηκαν από τον αγιογράφο Γ. Μάρκου και το συνεργείο του περί τα μέσα του 18ου αιώνα. Λίγα χρόνια αργότερα προσαρτήθηκε στη νότια πλευρά μικρότερων διαστάσεων μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός αφιερωμένος στην Αγ. Θέκλα, ο οποίος τοιχογραφήθηκε από αγιογράφους του ίδιου συνεργείου.

Οι δύο ναοί έχουν υδροχρωματιστεί με οριζόντιες ρίγες σε χρώμα κόκκινο και ώχρας, όπως ο ναός της Αγίας Τριάδας, που όμως στις εδώ εκκλησίες οι λωρίδες έχουν ξεθωριάσει από το χρόνο και έχει επικρατήσει το χρώμα ώχρας.

Εκτός από τον ιδιαίτερο υδροχρωματισμό τους οι ναοί, ιδιαίτερα οι όψεις τους, χαρακτηρίζονται από μορφολογικά στοιχεία της νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, όπως οι ψευδοκίονες που υπάρχουν στις γωνίες τους και στην βόρεια πλευρά. Σε ανάλογο μορφολογικό πνεύμα είναι η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη της κλασσικής εποχής, που είναι εντοιχισμένη στη δυτική όψη της Αγίας Παρασκευής. Φαίνεται ότι η εξωτερική αυτή μορφή δόθηκε στις εκκλησίες κατά την τελευταία επισκευή του 1910.

Οι ναοί είναι ανοικτοί αρκετές ώρες της ημέρας και πολλοί πιστοί εισέρχονται καθημερινά για προσκύνηση. Ανήκουν στην ενορία του Αγίου Ιωάννου. Η Αγία Παρασκευή πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου ημέρα της εορτής της Αγίας με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.

Περιγραφή του Ναού
Όπως αναφέραμε ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι μια θολωτή μονόκλιτη και κεραμοσκεπής δρομική βασιλική με δίρρικτη στέγη. Ανατολικά καταλήγει σε τρίπλευρη κόγχη Ιερού με κεραμίδια και ένα στενόμακρο πολεμιστροειδές παράθυρο στο μέσο της. Οι διαστάσεις του ναού είναι 5.35 x 11.70 μ. χωρίς την κόγχη. Στην πρόσοψη εκτός από την επιτύμβια πλάκα, υπάρχει πεταλόσχημη τυφλή κόγχη που στολίζεται με την αγιογραφία της Αγίας Παρασκευής, σύγχρονη με τις υπόλοιπες τοιχογραφίες του ναού. Μία μικρή πινακίδα αριστερά της θύρας δίδει κάποιες στοιχειώδεις πληροφορίες για το ναό, στοιχεία που υπάρχουν και σε επιγραφές που διασώζονται σε κάποια σημεία του ναού. Εκεί αναφέρεται ότι η Αγία Παρασκευή κτίστηκε εκ βάθρων ανάμεσα στα έτη 1730 και 1740 με συνδρομή πόνου και εξόδων της μοναχής Χρυσάνθης για την ψυχική της σωτηρία, όπως επίσης και από δύο ιερείς Ιωάννη και Ιωάννη και από τους λοιπούς χριστιανούς κατοίκους της πόλης. Η αγιογράφηση άρχισε το 1741 από τον Αργείο αγιογράφο Γεώργιο Μάρκου και περατώθηκε από τους μαθητές του Γ. Κυπριώτη και Αντώνιο Μάρκου το 1751, οπότε και εγκαινιάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Άνθιμο. Ο περίβολος των εκκλησιών χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο μέχρι το 1882, ενώ κατόπιν μεταφέρθηκε στην Παναγία, όπου μέχρι σήμερα βρίσκεται το σημερινό νεκροταφείο.

Εσωτερικό του Ναού - Τοιχογραφίες
Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο από σκουρόχρωμες αγιογραφίες που σε συνδυασμό με τα ελάχιστα φωτιστικά ανοίγματα δημιουργούν μια ιδιαίτερα εσωστρεφή ατμόσφαιρα. Ο κυρίως ναός χωρίζεται σε δύο χώρους από το εγκάρσιο ενισχυτικό τόξο της θολωτής οροφής. Στις δύο μακρές πλευρές του ναού (βόρεια και νότια), υπάρχουν από τέσσερα τυφλά τόξα, ενώ στο βορεινό πρώτο (από Δ-Α) τόξο υπάρχει παράθυρο από την ανέγερση του ναού. Το τέμπλο είναι κτιστό με δύο τοξωτές πύλες εισόδου στο Άγιο Βήμα. Στο κατώφλι της Ωραίας Πύλης διακρίνεται σκαλιστός βράχος και εικάζεται ότι το παλαιό δάπεδο του ναού ήταν συμπαγής βράχος (2), που σήμερα έχει επικαλυφθεί με μαύρα και άσπρα πλακίδια.

Ο χρόνος, η υγρασία και η αιθάλη έφθειραν τις αξιόλογες αγιογραφίες και χρειάστηκε η επέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για τον καθαρισμό και τη συντήρηση τους. Οι αγιογραφίες του τέμπλου έχουν υπογραφεί από τον Γ. Μάρκου ενώ σε αυτόν πρέπει να αποδοθούν και οι τοιχογραφίες του Αγίου Βήματος. Εδώ οι αγιογραφίες, που είναι από τα τελευταία έργα του, «χαλαρώνουν» κάπως από τη παραδοσιακή βυζαντινή αυστηρότητα και παρατηρείται μια ρεαλιστικότητα στις μορφές και τα ενδύματα και μια γλυκύτητα στα πρόσωπα. Στη συνέχεια ο αγιογράφος, πιθανά λόγω μεγάλης ηλικίας, παρέδωσε το υπόλοιπο του ναού στους μαθητές του που ιστόρησαν τα τυφλά τόξα, την καμάρα και όλες τις άλλες επιφάνειες.

Προφορική Παράδοση
Από διήγηση γερόντισσας (3), σχετικά με την ίδρυση και τους κτήτορες των εκκλησιών αγίας Παρασκευής και αγίας Θέκλης : «Το Μαρκόπουλο ήταν ασήμαντο χωριό τότες. Ήταν κτήμα των καλογριών Χρυσάνθης και Καλλιτρόπης και του αδελφού τους παπα-Ιωάννη. Οι καλόγριες είναι θαμμένες στον περίβολο του ναού. Πρόκειται για μεγάλη αρχοντική οικογένεια. Άγνωστος είναι ο τόπος της καταγωγής τους και το επίθετό τους. Ήταν πολύ πλούσιες. Όταν κατεδάφισαν το σπίτι τους το 1917-18 βρήκαν πουρλάκι (πιθάρι με μικρό θησαυρό). Τις καλόγριες τις σεβόντουσαν Έλληνες και Τούρκοι. Υπάρχει και δίστιχο στο χωριό που λέει για τις καλόγριες, ”όπου τις απαντούσανε κι' οι Τούρκοι τις προσκυνούσανε “. Έφτιαξαν ένα πύργο ωραιότατο. Εκεί συγκεντρωνόντουσαν οι άρχοντες του χωριού και ο Δεσπότης. Ήταν πυργόσπιτο ...».

Στο πυργόσπιτο υπήρχαν και τα βιβλία-κειμήλια που περιείχαν πολύτιμα στοιχεία για τους ναούς της περιοχής αλλά και για την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων, που όμως καταστράφησαν το 1905, κατά παράξενο τρόπο – ερρίφθησαν στο ποτάμι.

Συνεχίζοντας την αφήγηση αναφέρεται στο Σιδέρη, θετό γυιό του παπα-Ιωάννη, αδελφού των μοναχών, που έγινε ιερέας και ονομάστηκε Παπασιδέρης και άφησε πολλούς απογόνους, τους περισσοτέρους ιερείς, που για πολλά χρόνια η οικογένεια Παπασιδέρη έδινε ως κληρικούς στο Μαρκόπουλο. Ένας από τους απογόνους ήταν ο παπα-Σταμάτης. Ο παπα-Σταμάτης είχε αρκετά βιβλία

Και συνεχίζει η γερόντισσα : «Οι δύο μοναχές αδελφές, μαζί με τον αδελφό τους Ιωάννη έκτισαν τις εκκλησίες της αγίας Παρασκευής η Χρυσάνθη και της αγίας Θέκλης η Καλλιτρόπη. Δεν τις έκτισαν για μοναστήρι αλλά για ενοριακό ναό…

…Ολ' αυτά μου τα διηγήθηκε ο παπα-Σταμάτης, αδελφός του παππού μου, ο οποίος με έπαιρνε μαζί του στις λειτουργίες, που έκανε στα εξωκκλήσια του χωριού για να τον βοηθώ, επειδή γνώριζα ανάγνωση και ψαλτική».

Βιβλιογραφία:
(1) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

(2) Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο Χρόνο, αρχιμανδρίτου Ελευθερίου-Ειρηνάρχου Θεοδώρου, Αθήνα 1994, σ. 59

(3) Πρόκειται για την κ. Ζωή Γιαννάκη, το γένος Ιωάννου Παπασιδέρη, που ελήφθη από το προηγούμενο βιβλίο του αρχιμανδρίτου Ελευθερίου – Ειρηνάρχου Θεοδώρου