Ἡ ἑορτὴ τῶν Θεοφανίων, τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου Προδρόμου στὸν Ἰορδάνη ποταμό, εἶναι μεγάλη γιορτὴ μὲ ίδιαίτερη θεολογική σημασία. Αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι λειτουργικὰ συγκαταλέγεται στὴν ἴδια κατηγορία μὲ τὴν ἑορτὴ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ τῆς κατὰ σάρκα Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἀρχικά, μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 6ου αἰῶνα, τὰ Χριστούγεννα καὶ τὰ Φῶτα ἑορτάζονταν μαζὶ ὡς ἡ ἑορτὴ τῆς Θείας Ἐπιφανείας, δηλαδὴ τῆς φανερώσεως τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο καὶ στὴν ἱστορία.
Ὑπάρχει ὅμως καὶ μιὰ ἐσωτερικὴ βαθειὰ σχέση ἀνάμεσα στὸ Πάσχα καὶ στὰ Φῶτα. Καὶ οἱ δύο ἑορτὲς ἔχουν σχέση μὲ τὸ φῶς, ὄχι ὡς φυσικὴ ὀντότητα, ἀλλὰ ὡς πρόσωπο, εἶναι τὸ φῶς τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός ποὺ διακηρύττει: «Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ἰω. η΄ 12), «Ἐγὼ φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθα» (Ἰω. ιβ΄ 46).
Στὴν ἑορτὴ τῆς Ἀναστάσεως ψάλλουμε «νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός». Ἡ χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως καὶ ἡ νίκη ἐπὶ τοῦ θανάτου ἀναβλύζει ὡς φῶς, τὸ φῶς τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, μέσα ἀπὸ τὸν κενὸ τάφο καὶ γεμίζει τὰ πάντα. Γι᾿ αὐτὸ ἡ ἑορτὴ αὐτὴ λέγεται καὶ Λαμπρή. Τὰ Θεοφάνια ἐπίσης γιορτάζουμε τὸ φῶς, τὸ φῶς ὅμως τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσά μας. Ἀνοίγει ὁ οὐρανὸς καὶ ἐμφανίζεται, σύμφωνα μὲ τὴ συνοπτικὴ περιγραφή τῶν εὐαγγελιστῶν, ἡ Ἁγία Τριάδα, ὁ Πατὴρ ὡς «φωνή ἐκ τῶν οὐρανῶν», ὁ Κύριος βαπτιζόμενος καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα «ὡσεὶ περιστερά». Αὐτὴ εἶναι ἡ πρώτη ὁμοιότητα.
Ἡ δεύτερη εἶναι ὅτι τὸ βάπτισμα, καὶ τὸ δικό μας βάπτισμα, τὸ ὁποῖο ἔχει σχέση μὲ τὴ βάπτιση τοῦ Κυρίου, εἶναι σύμβολο ταφῆς καὶ ἀναστάσεως. Ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ ὅλους σήμερα σὲ μιὰ ταφὴ -τὴν ταφὴ τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου- καὶ σὲ μιὰ ἀνάσταση -τὴν ἀνάσταση τοῦ νέου ἀνθρώπου.
Ὑπάρχει καὶ μιὰ τρίτη ὁμοιότητα. Κατὰ τὴν κάθοδο τοῦ Κυρίου στὸν Ἅδη, ὁ Ἅδης «στένων βοᾶ», στενάζει· δὲν ἀντέχει τὸν Κύριο στὰ σπλάγχνα του, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς ἐξέρχεται τοῦ τάφου τριήμερος μέν, ἀλλὰ ἀκριβῶς στὴν αὐγὴ τῆς τρίτης ἡμέρας, «ὄρθρου βαθέως» (Λουκ. κδ΄ 1), «σκοτίας ἔτι οὔσης» (Ἰω. κ΄ 1). Δὲν τὸν ἀντέχει ὅμως οὔτε καὶ ἡ φύση ταπεινούμενο καὶ βαπτιζόμενο στὸν Ἰορδάνη καὶ γι᾿ αὐτὸ ἀφ’ ἑνὸς μὲν «εὐθέως ἀναβαίνει ἀπὸ τοῦ ὕδατος» (Μᾶρκ. α΄10), ἀφ’ ἑτέρου δὲ καθὼς εἰσέρχεται στὸν ποταμό, ὑποχωροῦν τὰ ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου, σχίζονται οἱ οὐρανοί, ἀκούγεται ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ Πατρός καὶ ἐμφανίζεται ἡ Τριαδικὴ Θεότης. Ἡ κένωση καὶ ἡ ταπείνωση τοῦ Κυρίου ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
Νὰ κλείσουμε μὲ ἕνα τέταρτο στοιχεῖο. Τὰ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα τῶν προεορτίων ἡμερῶν τῶν Θεοφανίων, ἀπὸ τὶς 2 Ἰανουαρίου μέχρι καὶ τὶς 5 Ἰανουαρίου, ὅπως καὶ τὸ μεθέορτο, εἶναι τὰ ἴδια μὲ τὰ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα τῶν μετὰ τὸ Πάσχα ἡμερῶν, δηλαδὴ τῆς ἑβδομάδος τῆς Διακαινησίμου. Τὰ ἀναγνώσματα αὐτὰ ὑπάρχουν γιὰ νὰ ὑπογραμμίζουν τὸ στοιχεῖο, τὸ ὁποῖο καὶ ὁ ἀπόστολος τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανίων ἀναφέρει, δηλαδὴ «τὴν ἀνακαίνωση διὰ Πνεύματος Ἁγίου» (Τιτ. γ΄ 5), ἀλλὰ τὸ ἐπαναλαμβάνουν καὶ οἱ εὐχὲς οἱ ἀναφερόμενες στὴν ἀνακαίνιση τῆς κτίσης. Καὶ στὶς δύο γιορτὲς τὰ πάντα γίνονται καινά, καινούργια.
Ὁ λόγος ποὺ γίνεται αὐτὴ ἡ ἀνακαίνιση καὶ ὁ ἁγιασμὸς τῆς κτίσης εἶναι γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ καὶ ὁ δικός μας ἁγιασμὸς τῆς ψυχῆς. Εἶναι κρῖμα νὰ πάρουμε τὸν ἁγιασμὸ, τὸ εὐλογημένο νερό, καὶ νὰ μὴν καταλάβουμε τὸ μήνυμα τῆς ἡμέρας, τὸ ὁποῖο εἶναι νὰ γίνουμε κι ἐμεῖς μέτοχοι αὐτοῦ τοῦ θεϊκοῦ φωτός. Νὰ ἀνοιχτοῦν καὶ γιὰ μᾶς οἱ οὐρανοί. Συχνὰ παραπονιόμαστε ὅτι εἶναι κλειστοὶ οἱ οὐρανοί, σὰν νὰ εἶναι ἀπὼν ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴ ζωή μας, δὲν Τὸν βλέπουμε, δὲν μᾶς θέλει. Ἔτσι νομίζουμε.
Τὸ μήνυμα, λοιπόν, τῆς ἡμέρας εἶναι νὰ εἶναι μονίμως γιὰ μᾶς ἀνοιχτὸς ὁ οὐρανός. Γι᾿αὐτὸ ὅμως χρειάζεται καὶ ἡ δική μας κένωση καὶ ταπείνωση, μετοχὴ καὶ μετάληψη σ᾿ αὐτὴ τὴν εὐλογία τῆς χάριτος. «Εἴ τις ἐν Χριστῷ καινή κτίσις» (Β΄ Κορ. ε΄, 17)· ἀνακαινίζεται ἡ κτίση γιὰ νὰ γίνουμε κι ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καινούργια φύση. Νὰ ἀλλάξουμε ἐξ ὁλοκλήρου καὶ νὰ μεταμορφωθοῦμε ἀπὸ ἄνθρωποι τῆς πτώσεως σὲ ἀνθρώπους τῆς χάριτος.
Νὰ δώσει ὁ Θεὸς μέσα σ᾿ αὐτὸ τὸ πνεῦμα πραγματικά νὰ ζοῦμε τὴν παρουσία Του ἀνάμεσά μας, νὰ ἀντικρύζουμε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς διαρκῶς στὴ ζωή μας, ἡ ὁποία νὰ εἶναι ἀνακαινούμενη καὶ πλημμυρισμένη ἀπὸ τὸ φῶς τῆς χάριτος καὶ τῆς παρουσίας Του. Καὶ παίρνοντας τὸν ἁγιασμό, νὰ ἔλθει ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ ὄχι μόνο στὴν κτίση καὶ στὸ σπίτι μας, ἀλλὰ καὶ στὴ ψυχή μας, στὴν πιὸ κρυμμένη γωνιὰ τῆς ὑπάρξεώς μας, ποὺ τῆς χρειάζεται καὶ ὁ ἁγιασμὸς καὶ ὁ ἐξαγιασμός. Ἀμήν.
