Ὁ ἅγιος Νικόλαος εἶναι βαθειὰ φυτευμένος στὴ συνείδηση τοῦ πιστοῦ λαοῦ ἀλλὰ καὶ στὴ θεολογικὴ καὶ λατρευτικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας σὰν μεγάλος ἅγιος. Κατέχει ἰδιαίτερη θέση μέσα στὴν λατρεία καὶ μέσα στὶς καρδιὲς τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ. Εἶναι ἕνας μοναδικὰ ἀνθρώπινος ἅγιος, ἅγιος τῶν καθημερινῶν ἀναγκῶν, ἅγιος τῆς ὑπερβολῆς, τῆς ἐκχύσεως τῆς ἀγάπης στὴ ζωὴ τῶν πιστῶν. Ἀλλὰ ὁ ἅγιος Νικόλαος εἶναι καὶ ἕνας ἅγιος μυστικός, ἕνας ἅγιος ἐσωτερικός.
Ἂς ἐπικεντρωθοῦμε σὲ τρία χαρακτηριστικὰ ποὺ σφραγίζουν τὴν ἰδιαιτερότητα αὐτὴ τῆς προσωπικότητός του.
Τὸ πρῶτο εἶναι ὅτι ὁ ἅγιος Νικόλαος εἶναι ἅγιος τῆς πνευματικῆς ἀκρότητος. Εἶναι ἅγιος ἀπόλυτος, ποὺ ἔζησε τὴν ἀκρότητα τῶν ἀρετῶν καὶ ψηλάφησε τὴν ἀκρότητα τῶν θεϊκῶν μυστηρίων. «Ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ καὶ πιστὲ θεράπον, καὶ οἰκονόμε τῶν αὐτοῦ μυστηρίων, καὶ ἄνερ ἐπιθυμιῶν τῶν τοῦ Πνεύματος, στήλη τε ἔμψυχε, καὶ ἔμπνους εἰκών». Πολλὰ ἀπὸ τὰ τροπάρια τῆς ἀκολουθίας του μαρτυροῦν αὐτὸ τὸ χαρακτηριστικό. Ἀναφέρουν ἁλυσίδες ἀρετῶν μεγάλων καὶ σπανίων, τὶς ὁποῖες ὁ ἅγιος ἀσυμβίβαστα ἐργάσθηκε στὴ ζωή του χωρὶς νὰ νωθεύει τὰ πράγματα, οὔτε πάλι νά χάνει τῆν ἰσορροπία τῆς διακρίσεώς του. «Τὶς γὰρ ἀκούων τὴν ἄμετρόν σου ταπείνωσιν, τὴν ὑπομονὴν οὐκ ἐθαύμασε; τήν πρὸς τοὺς πένητας ἱλαρότητα; θλιβομένων τὸ συμπαθές; πάντας θεοπρεπῶς ἐδίδαξας, ἱεράρχα Νικόλαε».
Τὸ δεύτερο χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι ἐνῶ εἶναι ἕνας ἅγιος τῆς πνευματικῆς ἀκρότητος, εἶναι ταυτόχρονα καὶ ἅγιος τῆς μεσότητας καὶ τοῦ μέτρου. «Κανόνας πίστεως, εἰκόνα πραότητος, ἐγκρατείας διδάσκαλος», διακρινόμενος γιὰ τὸ φιλάνθρωπο, τὴν πραότητα καὶ τὴν ταπείνωσή του.
Ἡ ἀκρότητα καὶ τὸ ἀπόλυτο καὶ ἀσυμβίβαστο πνεῦμα φανερώνουν τὴν δύναμη ποὺ ἔχει μέσα ἡ ψυχή• τὸ πάθος γιὰ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν ἀγάπη γιὰ τὸν Θεό. Ἡ μεσότητα, τὸ μέτρο καὶ ἡ ἰσορροπία μαρτυροῦν τὴ σύνεση καὶ τὴ χάρι ποὺ ἔχει ἕνας ἄνθρωπος.
Ἔχει κι ἕνα τρίτο χαρακτηριστικὸ ὁ ἅγιος Νικόλαος. Κατάφερε νὰ συνδυάσει τὸ θεϊκὸ μὲ τὸ ἀνθρώπινο στὴ ζωή του. Τὴν ἡσυχία καὶ τὴν μυστικὴ ἐσωτερικὴ ζωὴ μὲ τὴν φιλανθρωπία καὶ τὴν κοινωνία στὸν κόσμο ποὺ ζοῦσε. Κατάφερε τὴν πράξη νὰ τὴν ἐναρμονίσει μὲ τὴ θεωρία, τὰ λόγια μὲ τὰ ἔργα. Πράγματα ποὺ σὲ μᾶς φαίνονται ὅτι εἶναι λίγο δύσκολο νὰ τὰ ἐξισορροπήσουμε, στὴ δική του προσωπικότητα πολὺ ἁρμονικὰ δένονται, καθὼς θὰ μπορούσαμε νὰ διαπιστώσουμε διαβάζοντας προσεκτικὰ τὸν βίο του.
Ὁ ἅγιος Νικόλαος εἶναι ἅγιος τῶν ἀντιθετικῶν, δηλαδὴ τῶν μυστικῶν ἀρετῶν, ἅγιος τοῦ συνδυασμοῦ, τῆς σύναψης τῶν ἄκρων, ἅγιος τῶν ἀντιθέσεων. Εἶναι ἅγιος, ὁ ὁποῖος ἐνῶ ἀγωνίσθηκε ταπεινὰ τὶς πρακτικὲς ἀρετές, τοῦ χαρίσθηκαν καὶ οἱ μεγάλες πνευματικές. Εἶναι ὁ ἅγιος ὁ ὁποῖος θυσίασε τὴ ζωή του μὲ τὴν ταπείνωση, μὲ τὴν πτωχεία, μὲ τὴν ἀφάνεια γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἐξαγοράσει μὲ τὸ τίμημα αὐτοῦ τοῦ κόσμου τὸν θησαυρὸ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ τὸν ζήσει ὡς μυστικὴ φανέρωση στὴν καρδιά του. Μὲ τὴν πτωχεία κατάφερε τὰ πλούσια• αὐτὸ θὰ πεῖ ἅγιος τῶν ἀντιθετικῶν μυστικῶν ἀρετῶν, ἅγιος τῆς θεϊκῆς λογικῆς. Κατάλαβε τὸ ψέμα τοῦ κόσμου καὶ ὡς καλὸς καὶ συνετὸς ἔμπορος, πωλῶντας τὴν ἰδιοκτησία αὐτῆς τῆς ζωῆς, ἀγόρασε τοὺς θησαυροὺς τῆς πνευματικῆς.
Ἡ ἐξαγορὰ τῶν οὐρανίων μὲ τὰ γήινα, τῶν αἰωνίων μὲ τὰ πρόσκαιρα, τῆς θεϊκῆς χάριτος μὲ τὴν ἀνθρώπινη ἀπόλαυση, ποὺ τόσο χαρακτηριστικὰ διαφαίνεται στὴ ζωὴ τοῦ ἁγίου Νικολάου, τί ἄλλο μπορεῖ νὰ δείχνει παρὰ τὸ πῶς ἀκριβῶς στὴ ζωή του ἐνήργησε ἡ χάρις ὡς ἐλευθερία καὶ ὡς μέθεξη σοφίας. Ἐλευθερία ἀπὸ τὰ δεσμὰ τὰ ἀνθρώπινα καὶ φυσικά, καὶ μετοχὴ στὴν κατὰ Θεὸν κατάσταση.
Συνοψίζοντας θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι τὰ τρία αὐτὰ χαρακτηριστικὰ διαμορφώνουν τὴν ταυτότητα τοῦ ἁγίου Νικολάου. Κατ᾿ ἀρχὰς τὸ ἀπόλυτο πνεῦμα• ἐκεῖ ποὺ ἔπρεπε, στὸν αἱρετικὸ Ἄρειο, δὲν ἐδίστασε ἀκόμη καὶ χαστούκι νὰ δώσει, ὁ πρᾶος! Ἦταν ἀπόλυτος καὶ ξεκάθαρος. Αὐτὸ εἶναι τὸ στοιχεῖο τῆς ἐσωτερικῆς δυνάμεως, τῆς σαφήνειας καὶ τῆς ἀδιαπραγμάτευτης ἀγάπης του πρὸς τὸν Θεό. Γι᾿ αὐτὸ καὶ εἶναι ἅγιος ποὺ στηρίζει τὸν καθένα μας. Ἡ ζωή του εἶναι γεμάτη ἀπὸ θαύματα καὶ ἐπαληθεύσεις αὐτῆς τῆς δυνάμεως.
Τὸ δεύτερο στοιχεῖο, ποὺ εἴπαμε, ἡ μεσότητα καὶ τὸ μέτρο καταδεικνύει τὴ χάρι, τὴ σύνεση. Ὁ ἅγιος αὐτὸς ξεκουράζει. Εἶναι ξεκούραστος ἅγιος. Δὲν τυραννάει, δὲν θαμπώνει μὲ τὸ μεγαλεῖο του καὶ μὲ τὶς μεγαλοψυχίες του, ἀλλὰ ἀναπαύει μὲ τὰ πρακτικά, μὲ τὰ ἀνθρώπινα, μὲ τὸ ὅτι μπαίνει καὶ διαπερνᾶ ἡ ζωή του καὶ τὴ δική μας ζωή. Εἶναι πολὺ ἀνθρώπινος ἅγιος.
Καὶ μὲ τὸ τρίτο στοιχεῖο, τὶς μυστικές του ἀντίθετες ἀρετές, στὴν οὐσία καταδεικνύει τὴν κατὰ πνεῦμα ἐλευθερία καὶ τὴν μετοχὴ στὴ χάρι τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἅγιος Νικόλαος μὲ τὴν δύναμή του στηρίζει, μὲ τὸ φιλάνθρωπό του ξεκουράζει καὶ μὲ τὴν μυστική του χάρι ἁγιάζει. Καὶ σ᾿ αὐτὸ τὸ τρίτο βασικὰ στοιχεῖο εἶναι ποὺ ὁ καθένας μας προσβλέπει.
Μεγάλος ἅγιος, τόσο μεγάλος ποὺ θὰ ἄξιζε τὸν κόπο νὰ μπεῖ στὴν καρδιά μας καὶ νὰ κατευθύνει τὴ ζωή μας. Νὰ πάρουμε λίγο ἀπὸ τὶς πολλὲς ἀρετές του καὶ νὰ φυτρώσει στὴν καρδιά μας ἡ μετάνοια ποὺ τόσο πολὺ χρειαζόμαστε.
Εὔχομαι νὰ δώσει ὁ Θεὸς νὰ ἀξιωθοῦμε ἀπὸ αὐτὲς τὶς μέρες, κι ἀπὸ αὐτὴ τὴν ζωὴ τὸν πλοῦτο τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς ἁγίους καὶ μὲ τὸν ἅγιο Νικόλαο καὶ αὐτὰ τὰ Χριστούγεννα, ἀλλὰ καὶ ὅταν κλείσουμε τὰ μάτια, καὶ περάσουμε στοὺς αἰώνιους ἑορτασμούς, νὰ ἀπολαύσουμε αἰωνίως τὸν πλοῦτο τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ.
