Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ιωάννου Γενναδίου 14 (115 21)
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ
ΕΠΙ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΤΗΣ
ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
(ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ)
(11.1.2006)
α. Εἰσαγωγὴ
1) Τὸ ὅλο θέμα τῆς τεχνολογικὰ ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς, ἢ ἴσως ὀρθότερα παρεμβατικῆς γονιμοποίησης, εἶναι μοναδικῆς ψυχολογικῆς σπουδαιότητος, κοινωνικῆς σημασίας ἀλλὰ καὶ πνευματικῆς βαρύτητος. Μὲ τὶς σύγχρονες ἀναπαραγωγικὲς τεχνικὲς εἶναι δυνατὸν νὰ δικαιωθοῦν οἱ προσδοκίες τῶν ὑπογόνιμων συζύγων καὶ νὰ ἱκανοποιηθεῖ ἡ βαθειὰ ἀνάγκη τῆς πατρότητος καὶ τῆς μητρότητος. Κάτι τέτοιο μπορεῖ μὲν νὰ ἐνισχύει τὴν συνοχὴ τῆς συζυγικῆς ζωῆς καὶ νὰ αὐξάνει τὸ αἴσθημα τῆς πληρότητος καὶ τῆς ὁλοκληρώσεως τῆς ἔννοιας τῆς οἰκογένειας, παράλληλα ὅμως γεννᾶ καινοφανῆ προβλήματα ἠθικοῦ, ἰατρικοῦ, ψυχολογικοῦ, νομικοῦ καὶ κοινωνικοῦ χαρακτῆρος. Τὰ προβλήματα αὐτὰ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς μηχανοποίησης ἑνὸς κατ᾿ ἐξοχὴν προσωπικοῦ, βαθειὰ συναισθηματικοῦ καὶ ἱεροῦ γεγονότος, τὸ δὲ μέγεθος καὶ ἡ ποικιλότητά τους ἀποτελοῦν συνάρτηση τῶν χρησιμοποιουμένων μεθόδων, τῶν συνθηκῶν κάτω ἀπὸ τὶς ὁποῖες αὐτὲς ἐφαρμόζονται καὶ τῶν ἀνεξέλεγκτων δυνατοτήτων καὶ ἀναπόφευκτων συνεπειῶν ποὺ αὐτὲς συνεπάγονται.
2) ῾Η ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγὴ ἀποτελεῖ ἀναμφίβολα ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἐντυπωσιακὰ ἐπιτεύγματα τῆς ἰατρικῆς καὶ τῶν βιολογικῶν ἐπιστημῶν, μὲ βαθύτατες κοινωνικὲς συνέπειες. Τὸ γεγονὸς τῆς γεννήσεως ἑνὸς νέου ἀνθρώπου, μὲ τὸ ὁποῖο αὐτὴ συνδέεται, χαιρετίζεται μὲ ἰδιαίτερο θαυμασμό, δέος καὶ χαρά. Παράλληλα ὅμως καὶ τὸ πρόβλημα τῆς ποιοτικῆς στάθμης τῆς ζωῆς καὶ αὐτοῦ καὶ τῶν γονέων του δὲν εἶναι εὐκαταφρόνητο. Γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία ποιότητα ζωῆς ἑνὸς ἀνθρώπου δὲν σημαίνει μόνον βιολογικὴ ἢ ψυχολογικὴ ἀρτιότητα καὶ κοινωνικὴ εὐδαιμονία, ἀλλὰ μαζὶ μὲ αὐτὰ καὶ δυνατότητα πνευματικῆς ὁλοκλήρωσης. Αὐτὴ ἡ πνευματικὴ διάσταση εἶναι ποὺ προσδίδει στὸν ἄνθρωπο τὸ αἴσθημα τῆς ψυχοσωματικῆς ἁρμονίας καὶ τὴν ἔκταση τῆς ὑπαρξιακῆς του πληρότητος.
β. Βασικὲς θεολογικὲς θέσεις
3) ῾Η ᾿Εκκλησία προσλαμβάνοντας καὶ μεταμορφώνοντας τὴ συνείδησή μας ἐπισημαίνει καὶ διατηρεῖ τὶς τεράστιες δυνατότητες καὶ τὶς ἀπεριόριστες προοπτικὲς ποὺ διανοίγει στὸν ἄνθρωπο ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ μὲ κανένα τρόπο δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ ὡς ἀντικειμενοποιημένη αὐθεντία ποὺ ἀποβλέπει στὴν τυποποίηση ἢ στὴν ἀστυνόμευση τῆς ζωῆς μας. Σκοπός της δὲν εἶναι ἡ ἐπιβολὴ κανόνων καὶ ἀπαγορεύσεων στὴ ζωή μας, ἀλλὰ ἡ διαμόρφωση κριτηρίου ποὺ ὁδηγεῖ στὴ γνώση τῆς ἀλήθειας ποὺ ἐλευθερώνει (᾿Ιω. η´ 32).
4) ῾Η ᾿Εκκλησία βαθειὰ γνωρίζει καὶ μὲ συμπάθεια κατανοεῖ τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ ἀδυναμία μας. Παράλληλα ὅμως θέλει νὰ προστατεύσει καὶ τὴν ἱερότητα τοῦ προσώπου μας· μαζὶ μὲ τὴν ἐπιθυμία τῆς τεκνογονίας, νὰ ἐμπνεύσει καὶ τὴν ἀνάγκη τοῦ Θεοῦ· μαζὶ μὲ τὴν φιλανθρωπία της, νὰ προσφέρει καὶ τὴν ἀκεραιότητα τῆς ἀλήθειας της· μαζὶ μὲ τὴν οἰκονομία της, νὰ δώσει καὶ τὴν ἀκρίβεια τοῦ θεϊκοῦ θελήματος.
5) Βασικὸ στοιχεῖο τῆς Ὀρθόδοξης ἀνθρωπολογίας εἶναι ἡ ἀναγνώριση τῆς ἱερότητος τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἑνώνει μὲ τὴν ὕπαρξή του τὸν αἰσθητὸ καὶ νοητὸ κόσμο. Σκοπὸς τοῦ «κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ» πλασμένου ἀνθρώπου εἶναι νὰ ὁμοιωθεῖ μὲ τὸν Θεὸ (Γεν. α' 26), νὰ φθάσει δηλαδὴ στὴν θέωση καὶ τὸν ἁγιασμό. Μὲ τὸν ἀπώτερο αὐτὸν σκοπό, ὁ ἄνθρωπος ἐργάζεται, ἀναπτύσσει οἰκογένεια, καλλιεργεῖ τὶς τέχνες καὶ τὴν ἐπιστήμη, ὀργανώνει τὶς κοινωνίες. Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, ὅταν κανεὶς ἀσχολεῖται μὲ τὸν ἄνθρωπο, πολὺ περισσότερο ὅταν «χειρίζεται» τὸν ἄνθρωπο, ἱερουργεῖ καὶ συνεπῶς πρέπει νὰ ἐνεργεῖ μὲ ἱερὸ φόβο καὶ σεβασμό.
6) ῾Ο ἄνθρωπος δὲν εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεώς του. Κάθε ἀναγωγὴ στὴν ἀρχὴ τῆς ζωῆς του πρέπει νὰ γίνεται μὲ αἴσθημα δέους καὶ ὄχι μὲ «ὕβριν». Τὸν Θεό, εἴτε Τὸν βλέπουμε ὡς χορηγὸ τῆς ζωῆς, ὁπότε Τὸν προσεγγίζουμε μετὰ φόβου, εἴτε ἀδιαφοροῦμε γι᾿ Αὐτόν, ὁπότε ἐνεργοῦμε οἱ ἴδιοι ὡς θεοί. Στὴ δεύτερη περίπτωση ἔχουμε τὴν «ὕβριν», τὸ τίμημα τῆς ὁποίας εἶναι βαρύ.
γ. ῾Η σημασία τῆς ψυχοσωματικῆς συμφυΐας τοῦ ἀνθρώπου
7) Κάθε ἄνθρωπος ἔχει ἀθάνατη, αἰώνια ψυχή, στενὰ συνδεδεμένη μὲ τὸ σῶμά του. ῾Η ψυχοσωματικὴ συμφυΐα προσωρινὰ διακόπτεται μὲ τὸν βιολογικὸ θάνατο καὶ ἀποκαθίσταται μὲ τὴν ἀνάσταση τῶν σωμάτων στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
8) ῾Η βιολογικὴ ἀρχὴ τοῦ ἀνθρώπου σημαδεύει καὶ τὴν γέννησή του ὡς ψυχοσωματικῆς ὀντότητος μὲ σύμφυτη τὴν δυνατότητα τοῦ «τέκνον Θεοῦ γενέσθαι» (᾿Ιω. α´ 12). ῾Η γονιμοποίηση, μαζὶ μὲ τὴν βιολογικὴ ζωὴ καὶ ὀντότητα, προσδίδει στὸν ἄνθρωπο τὴν ὕπαρξη, τὸ εἶναι, τὴν ψυχή.
9) ῾Η ψυχὴ δὲν ἐγκαθίσταται στὸ σῶμα, ἀλλὰ εἶναι σύμφυτη, μὲ αὐτό. Μαζὶ μὲ τὸ σῶμα γεννιέται καὶ ἡ ψυχή.
Μάλιστα ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ὁμιλεῖ διεξοδικὰ γιὰ τὸ ταυτόχρονο τῆς γεννήσεως ψυχῆς καὶ σώματος· «᾿Αλλ᾿ ἑνὸς ὄντος τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ διὰ ψυχῆς τε καὶ σώματος συνεστηκότος, μίαν αὐτοῦ καὶ κοινὴν τῆς συστάσεως τὴν ἀρχὴν ὑποτίθεσθαι, ὡς ἂν μὴ αὐτὸς ἑαυτοῦ προγενέστερός τε καὶ νεώτερος γένοιτο, τοῦ μὲν σωματικοῦ προτερεύοντος ἐν αὐτῷ, τοῦ δὲ ἑτέρου ἐφυστερίζοντος... ᾿Εν δὲ τῇ καθ᾿ ἕκαστον δημιουργίᾳ μὴ προτιθέναι τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον, μήτε πρὸ τοῦ σώματος τὴν ψυχήν, μήτε τὸ ἔμπαλιν...» («Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου», ΕΠΕ 5, 206.)
10) Κάθε ἄνθρωπος ποὺ συλλαμβάνεται ἔχει μὲν ἀρχή, ἀλλὰ δὲν ἔχει τέλος. ῾Η ἀρχή, ἡ σύλληψη τοῦ κάθε ἀνθρώπου, ἀποτελεῖ γιὰ τὴν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία ἕνα γεγονὸς μοναδικῆς σπουδαιότητος. ῾Ο θεῖος προορισμὸς καὶ ἡ προοπτικὴ τῆς αἰωνίου βασιλείας προσδίδουν στὴ στιγμὴ τῆς συλλήψεως μιὰ μοναδικότητα ποὺ ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τῆς βιολογικῆς ταυτότητος καὶ τοῦ ἐφήμερου βίου.
δ. ῾Η ἀνάγκη τῆς μητρότητος
11) ῾Η ἐπιθυμία ἀποκτήσεως τέκνων εἶναι φυσικὴ καὶ ἱερή. Μέσα σὲ αὐτήν, ἡ ᾿Εκκλησία ἀναγνωρίζει τὸ σχέδιο τοῦ Θεοῦ νὰ δημιουργήσει τὸν ἄνθρωπο γιὰ νὰ γίνει μέτοχος τῆς μακαριότητός Του. Κατὰ τὸν ἅγιο ᾿Ιωάννη τὸν Δαμασκηνό· «᾿Επεὶ οὖν ὁ ἀγαθὸς καὶ ὑπεράγαθος Θεὸς οὐκ ἠρκέσθη τῇ ἑαυτοῦ θεωρίᾳ ἀλλ᾿ ὑπερβολῇ ἀγαθότητος εὐδόκησε γενέσθαι τινὰ τὰ εὐεργετηθησόμενα καὶ μεθέξοντα τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος, ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παράγει καὶ δημιουργεῖ τὰ σύμπαντα ἀόρατά τε καὶ ὁρατά· καὶ τὸν ἐξ ὁρατοῦ τε καὶ ἀοράτου συγκείμενον ἄνθρωπον» (῎Εκδοσις ᾿Ορθοδόξου Πίστεως, κεφ. «Περὶ Δημιουργίας», ΕΠΕ 1, 142).
12) ῾Η ἀνατομία, ἡ φυσιολογία, ἡ μηνιαία περιοδικὴ ὑπόμνηση τοῦ φύλου, ἡ ὁρμονικὴ ἰσορροπία, ἡ συναφὴς μὲ ὅλα αὐτὰ ψυχολογία τοῦ γυναικείου φύλου εἶναι ὅλα προσανατολισμένα στὴν μητρότητα. Κατὰ τὴν ἐγκυμοσύνη, ἡ γυναίκα βιώνει καὶ ἐκδηλώνει στὸν μέγιστο βαθμὸ τὰ ἰδιώματα τοῦ φύλου καὶ τῆς φύσεώς της. ῾Η βασικότερη λειτουργία τοῦ γυναικείου σώματος, πρὸς τὴν ὁποία εἶναι στραμμένη ὁλόκληρη ἡ γυναικεία ὕπαρξη, εἶναι ἡ ἀναπαραγωγική. ῾Η γυναίκα ὑπάρχει ὅπως εἶναι ἀνατομικά, φυσιολογικὰ καὶ συναισθηματικὰ γιὰ τὸ ἔμβρυο, τὴν κύηση καὶ τὴν τεκνοποιία.
13) ᾿Ανάλογη μὲ τὴν ἀνάγκη τῆς μητρότητος εἶναι καὶ αὐτὴ τῆς πατρότητος. Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, ἡ ᾿Εκκλησία ἀναγνωρίζει ὅτι ἡ στειρότητα καὶ ἡ ἀτεκνία θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποτελέσουν δυσβάσταχτο σταυρό, ποὺ συχνὰ δημιουργεῖ ἔντονες ψυχικὲς διαταραχές, μεγάλες κοινωνικὲς δυσκολίες, ἐνίοτε δὲ καὶ ἀξεπέραστα προβλήματα στὴν ἁρμονικὴ συμβίωση τῶν συζύγων. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὸν χαρακτήρα μιᾶς βιολογικῆς ἀνεπάρκειας ἀντικρύζει καὶ τὴν βούληση τοῦ Θεοῦ ἢ τὸ ἐνδεχόμενο μιᾶς εὐλογίας, ποὺ ἐκφράζονται ὡς δοκιμασία.
14) ᾿Επὶ πλέον, ἐπειδὴ ἡ ᾿Εκκλησία ἀναγνωρίζει στὸν κάθε ἄνθρωπο ὄχι μόνον φυσικὴ ταυτότητα (βιολογική, ψυχολογικὴ κ.λπ.) ἀλλὰ κυρίως ἀπεριόριστες πνευματικὲς δυνατότητες, ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ ὑπογονιμότητα ἀποτελεῖ ἀναπηρία ἢ παράγοντα ἀθεράπευτης κοινωνικῆς ἀδυναμίας τὴν βρίσκει διαμετρικὰ ἀντίθετη. Εἶναι συχνὸ τὸ φαινόμενο ζευγάρια, τὰ ὁποῖα δυσκολεύονται μὲν νὰ τεκνοποιήσουν ἔχουν ὅμως σαφῆ πνευματικὸ προσανατολισμό, νὰ εἶναι ἰδιαίτερα παραγωγικὰ σὲ ποικίλους ἄλλους τομεῖς τῆς κοινωνικῆς καὶ πνευματικῆς ζωῆς.
15) ῾Η ᾿Εκκλησία ἀντικρύζοντας τὴν σύγχρονη πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας ἀντιλαμβάνεται ὅτι γιὰ τὸν κάθε ἄνθρωπο πολλὲς ἐπιθυμίες ποὺ ὡς χθὲς ἔμοιαζαν μὲ ὄνειρα, σήμερα ἐμφανίζονται ὡς βάσιμες ἐλπίδες. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ τὸ ὑποδέχεται μὲ ἰδιαίτερη χαρὰ καὶ ἐνθουσιασμό. Παράλληλα ὅμως διαβλέπει ὅτι ἡ τεχνολογικὴ πρόοδος συχνὰ μεταμορφώνει τὶς ἐπιθυμίες σὲ ἀνάγκες καὶ καθιστᾶ τὸν ἀγώνα γιὰ πνευματικὴ ἐλευθερία δυσκολότερο.
16) Συνέπεια αὐτῆς τῆς νοοτροπίας εἶναι τὸ παράδοξο, ἐνῶ στὴν ἐποχή μας ἡ ἐπιθυμία τῆς τεκνογονίας τῶν γόνιμων συζύγων εἶναι ἐπικίνδυνα ὑποβαθμισμένη, ἡ ἀνάγκη ἀποκτήσεως ἀπογόνων τῶν ὑπογόνιμων νὰ γίνεται ψυχολογικὰ καὶ κοινωνικὰ ἐπιτακτική. Τὸ πρόβλημα εἶναι πιὸ ἔντονο στὶς κλειστὲς κοινωνίες, ὅπου ἡ κοινωνικὴ πίεση χειροτερεύει τὴν κατάσταση. ῾Η ὑπογονιμότητα ὅμως ἐνίοτε ἀποτελεῖ ἀσφαλιστικὴ δικλεῖδα τῆς φύσης ὥστε νὰ μὴν ἐπιβαρύνονται ἄνθρωποι ποὺ δύσκολα θὰ μποροῦσαν νὰ σηκώσουν τὸ βάρος τῆς τεκνογονίας. Συχνὰ ὅταν τέτοιοι ἄνθρωποι ἐπιμένουν καὶ ἀποκτοῦν παιδιὰ κληρονομοῦν καὶ ἀνεπίλυτα προβλήματα.
17) Οὐσιαστικὴ θὰ ἦταν ἡ συνεισφορὰ τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ τῶν ποιμένων της στὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ νοσηρὲς ἀπόψεις καὶ ἀδικαιολόγητες κοινωνικὲς πιέσεις. Παράλληλα, θὰ μποροῦσαν νὰ συντελέσουν στὴν καλλιέργεια μιᾶς ἀντίληψης ὅτι, ἐνῶ ἡ γέννηση ἑνὸς παιδιοῦ εἶναι εὐλογία -καὶ μάλιστα μεγάλη-, ἡ ὑπογονιμότητα οὔτε τοὺς συζύγους ὑποβιβάζει οὔτε τὴν σχέση βλάπτει οὔτε τὸν γάμο καταργεῖ.
18) ῾Η ἐπίμονη καὶ μὲ κάθε μέσο προσπάθεια ὑπερβάσεως τῆς στειρότητος ἐνέχει τὸν κίνδυνο νὰ μετατρέψει τὸν φυσικὸ καὶ ἱερὸ πόθο τῆς τεκνογονίας σὲ ἀνυποχώρητο θέλημα ποὺ μάλιστα ἀντιστρατεύεται αὐτὸ τοῦ Θεοῦ. Κάθε προσπάθεια θεραπείας τῆς στειρότητος θὰ ἔπρεπε νὰ ἀφήνει χῶρο καὶ στὴν ταπεινὴ ἀποδοχὴ τῆς ἐνδεχόμενης ἀποτυχίας της.
19) ῾Η ἀρχὴ τοῦ κάθε ἀνθρώπου ὡς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ εἶναι μὲν ἐκ θελήματος ἀνθρώπου εἶναι ὅμως καὶ ἐκ θελήματος Θεοῦ. ῾Η σύγχρονη τεχνολογία, ἐνῶ ἀποτελεῖ μεγάλη εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο ὅταν χρησιμοποιεῖται μὲ σύνεση καὶ σεβασμό, τοῦ δίνει παράλληλα τὴν δυνατότητα νὰ ἀντιταχθεῖ στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτὸ ἐκφράζεται μέσα ἀπὸ τοὺς φυσικοὺς νόμους Του. Καὶ ἐκεῖ ποὺ ὁ Θεὸς θέλει, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ ἀποτρέπει καὶ ἐκεῖ ποὺ ὁ Θεὸς ἀρνεῖται, ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐπιμένει.
20) ῾Ο κάθε ἄνθρωπος ποὺ γεννιέται δὲν ἔρχεται σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο γιὰ νὰ στολίσει τὴν ζωὴ τῶν γονέων του οὔτε γιὰ νὰ αὐξήσει τὴν περιουσία τους σ᾿ αὐτὴν τὴν ζωὴ οὔτε γιὰ νὰ ἀποτελέσει τὴν βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ προέκτασή τους, ἀλλὰ εἶναι τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν αἰώνια ζωή, δῶρο ἀγάπης καὶ ἐμπιστοσύνης τοῦ Θεοῦ στοὺς γονεῖς γι᾿ αὐτήν· ἔρχεται πρῶτα γιὰ νὰ ἀναπαύσει τὸν Θεό, νὰ ἐκφράσει τὴν κενωτικὴ καὶ κοινωνικὴ ἀγάπη Του, ἔπειτα γιὰ νὰ ζήσει ἐν ἀληθείᾳ ὁ ἴδιος καὶ λιγότερο γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει συναισθηματικὰ ἢ κοινωνικὰ τοὺς γονεῖς του.
21) Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, ἡ σύλληψη τοῦ κάθε ἀνθρώπου πρέπει νὰ ἀποτελεῖ βεβαιωμένη ἔκφραση τοῦ θεϊκοῦ θελήματος καὶ ὄχι ἀποκλειστικὸ ἀποτέλεσμα ἀνθρώπινης ἐπιλογῆς καὶ ἀποφάσεως. Μὲ ἄλλα λόγια πρέπει νὰ εἶναι καρπὸς ταπεινῆς καὶ ἐλεύθερης ὑποταγῆς τοῦ θελήματος τῶν γονέων στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Τὸ μεγαλύτερο δῶρο τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο εἶναι τὸ αὐτεξούσιο· ἡ μεγαλύτερη ἀπειλή του τὸ ἀνθρώπινο θέλημα.
ε. ῾Η ἱερότητα τῆς ἀνθρώπινης ἀρχῆς
22) ῾Ο τρόπος ποὺ ἀρχίζει ἡ ζωὴ εἶναι ἱερός· ἡ ἀκριβὴς ἀρχὴ τῆς ζωῆς, μέσα στὰ πλαίσια τῆς φυσιολογίας, εἶναι ἐλεύθερη ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη αἴσθηση. Τὸ γεγονὸς τελεῖται «ἐν κρυπτῷ», συνδυάζεται μὲ τὴν ἐντονότερη ἔκφραση τῆς ἀγάπης τῶν συζύγων καὶ καταξιώνει μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὸ ἀνθρώπινο σῶμα. ῾Η ἀναπαραγωγικὴ λειτουργία εἶναι καὶ σεξουαλική· εἶναι ἡ μόνη μὴ ἀντανακλαστικὴ ἀλλὰ αὐτεξούσια λειτουργία του· εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχὴν ψυχοσωματικὴ λειτουργία· γιὰ τὴν ὁλοκλήρωσή της ἀπαιτεῖται καὶ τὸ ἕτερο φύλο.
23) ῾Η σύγχρονη τεχνολογία μᾶς εἰσάγει πλέον στὴ λογικὴ τῆς συζυγικῆς συνεύρεσης δίχως ἀναπαραγωγὴ καὶ τῆς ἀναπαραγωγῆς δίχως συνεύρεση. ῾Ο δυναμισμὸς τῆς τεχνολογικῆς παρουσίας βγάζει τὴν ἀρχὴ τῆς ζωῆς ἀπὸ τὴν ζεστασιὰ καὶ τὸ σκοτάδι τοῦ μητρικοῦ σώματος στὴν ψύχρα τοῦ δοκιμαστικοῦ τριβλίου καὶ στὴν διαφάνεια τοῦ σωλήνα· ἀπὸ τὸ ἄγνωστο τῆς στιγμῆς στὴν ἀκριβῆ γνώση τῆς ἱερῆς ἀρχῆς· ἀπὸ τὴν μοναδικότητα τῆς συζυγικῆς παρουσίας τῶν γονέων στὴν ἀπουσία τους καὶ τὴν ἀντικατάστασή τους ἀπὸ τὸ ἰατρικὸ προσωπικό. Τὴν ἱερὴ στιγμὴ τῆς ἀνθρώπινης ἀρχῆς οἱ δύο γονεῖς δὲν εἶναι μαζί· οὔτε κἂν παρόντες· τὸ παιδὶ «κατασκευάζεται» ἀπὸ τοὺς γιατροὺς καὶ τοὺς νοσηλευτές· δὲν «συλλαμβάνεται» ἀπὸ τοὺς γονεῖς. ᾿Επὶ πλέον μπορεῖ νὰ μὴν ἔχει τὸ γενετικὸ ὑλικὸ τῶν «γονέων» του· ἀνάμεσά τους μπορεῖ νὰ μπεῖ καὶ τρίτος, ὁ «δότης».
24) ῾Η προκλητὴ ἐξαγωγὴ σπέρματος γίνεται μὲ μὴ φυσικοὺς καὶ συνήθως ἠθικὰ μὴ ἀποδεκτοὺς τρόπους. ᾿Αποτελεῖ ὀργασμὸ ἔξω ἀπὸ τὰ πλαίσια τῆς φυσιολογικῆς συνουσίας ποὺ οὕτως ἢ ἄλλως τραυματίζει τὴν ἱερότητα τοῦ γεγονότος. ῞Οταν, βέβαια, ἀποσκοπεῖ στὴν δημιουργία ἀπογόνων, δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ὡς ἐφάμαρτη πράξη ἀπώλειας σπέρματος, ἀρκεῖ νὰ ἐπιτελεῖται μὲ τρόπους μὴ εὐτελιστικοὺς τοῦ καθόλου ἀνθρώπου. Πάντως ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερη εὐαισθησία καὶ προσοχή.
στ. Status καὶ φύση τοῦ ἐμβρύου
25) Τὸ ἔμβρυο ἔχει καὶ ἀρχὴ καὶ προοπτικὴ ἀνθρώπινη. Τὰ κύτταρά του, τὸ γενετικὸ ὑλικό του, ἡ μορφολογία καὶ ἡ φυσιολογία του εἶναι ὅλα ἀνθρώπινα. Καὶ ἡ δυνατότητά του νὰ ἀναπτυχθεῖ σὲ τέλειο ἄνθρωπο, καὶ σὲ τίποτε ἄλλο, ἐπισφραγίζει τὴν ἀνθρώπινή του ὀντότητα.
Ενα γονιμοποιημένο ὠάριο δὲν μπορεῖ πλέον νὰ ξαναγονιμοποιηθεῖ μὲ ἄλλο σπερματοζωάριο. Τὰ χαρακτηριστικὰ μιᾶς καινούργιας ἀνθρώπινης ζωῆς ἔχουν προσδιορισθεῖ ἀμετάκλητα· ἡ γονιμοποίηση εἶναι ὁριστικὴ καὶ μὴ ἀναστρέψιμη.
26) Τὸ σπερματοζωάριο εἶναι τοῦ πατέρα, ἐνῶ τὸ ὠάριο τῆς μητέρας. ᾿Αντίθετα τὸ ἔμβρυο ἀμέσως μετὰ τὴν στιγμὴ τῆς γονιμοποιήσεώς του ἀποκτᾶ δική του ταυτότητα· εἶναι μὲν τῶν γονέων ὡς πρὸς τὴν εὐθύνη καὶ ὑποχρέωση τῆς προστασίας του -ἀφοῦ αὐτοὶ τὸ θέλησαν καὶ τὸ δημιούργησαν- εἶναι ὅμως ἀνεξάρτητο ὡς πρὸς τὸ δικαίωμα ὁλοκλήρωσης τῆς ἀνάπτυξής του, προκειμένου νὰ ἐκφράσει τὴν δική του βούληση.
27) Τὸ ζυγωτό1, τὸ ἔμβρυο τῶν πρώτων ἡμερῶν, τὸ ἐμφυτευμένο ἔμβρυο, τὸ σχηματοποιημένο ἢ αὐτὸ τῶν ἐννέα μηνῶν, τὸ νεογέννητο βρέφος, τὸ μικρὸ παιδί, ὁ ἔφηβος, ὁ ἐνήλικος, ὁ ἡλικιωμένος, ὁ ἄνθρωπος σὲ ὅλα τὰ στάδια τῆς ἀνάπτυξής του ἔχει τὴν αὐτὴ τέλεια ἀνθρώπινη ταυτότητα. ᾿Απὸ ἄκρας συλλήψεως τὸ ἔμβρυο δὲν εἶναι ἁπλᾶ γονιμοποιημένο ὠάριο· εἶναι τέλειος ἄνθρωπος κατὰ τὴν ταυτότητα καὶ διαρκῶς τελειούμενος κατὰ τὴν φαινοτυπικὴ ἔκφραση καὶ ὀργάνωση.
ζ. Πνευματικὴ κατάσταση τοῦ ἐμβρύου
28) ῞Ολα αὐτὰ ὁδηγοῦν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς βιολογικῆς ζωῆς στὸν ἄνθρωπο ταυτίζεται μὲ ἕνα μοναδικῆς καὶ ἀνεπανάληπτης σπουδαιότητος γεγονός· τὴν γέννηση μιᾶς νέας ψυχῆς. Στὸ κάθε λοιπὸν ἔμβρυο, μαζὶ μὲ τὸν κυτταρικὸ πολλαπλασιασμὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὴν αὔξηση τοῦ σώματός του, μαζὶ μὲ τὴν κληρονομικὴ μεταφορὰ τῶν χαρακτηριστικῶν ποὺ διαμορφώνουν τὸ πρόσωπό του, ἐπιτελεῖται ἡ γέννηση καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῆς ψυχῆς του. Μὲ τὴν ψυχή του θὰ περάσει ἀπὸ τὸ ἀνθρώπινο περίβλημα στὸ ἔνδυμα τῆς θεότητος, ἀπὸ τὸν χρόνο στὴν αἰωνιότητα, ἀπὸ τὴν φθορὰ στὴν ἀφθαρσία, ἀπὸ τὴν φυσικὴ ὁμοιότητα τῶν γονέων του στὴν πνευματικὴ ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ. Μέσα στὸ ἔμβρυο ταπεινὰ εἰκονίζεται ὁ Θεός.
29) ῞Οπως ἡ σωματικὴ ὁλοκλήρωση ἑνὸς ἀνθρώπου ἀπαιτεῖ μιὰ πολύμηνη βιολογικὴ προετοιμασία, τὴν κύηση, κατ᾿ ἀνάλογο τρόπο καὶ ἡ διαδικασία ἐκδηλώσεως τῆς ψυχῆς του ἔχει διάρκεια· ἀρχίζει μὲ τὴν σύλληψη γιὰ νὰ ὁλοκληρωθεῖ στὴ συνέχεια. ῞Οσο προχωρεῖ ἡ διαδικασία βιολογικῆς ὁλοκλήρωσης τοῦ ἀνθρώπου, τόσο αὐξάνει καὶ ὁ βαθμὸς φανέρωσης τῶν λειτουργιῶν τῆς ψυχῆς. Κατὰ τὸν ἅγιο Θεολόγο Γρηγόριο, καθὼς τὸ σῶμα αὐξάνει καὶ τελειοποιεῖται, ὅλο καὶ περισσότερο ξεχύνεται ἡ σοφία, ἡ σύνεση καὶ ἡ ἀρετὴ τῆς ψυχῆς (῎Επη Δογματικά, Η´ Περὶ ψυχῆς, PG 37, 453-454)2.
30) Τὸ γεγονὸς τῆς συναντήσεως τῆς Θεοτόκου μὲ τὴν ᾿Ελισάβετ καὶ τὸ σκίρτημα τοῦ ἐμβρύου Προδρόμου (Λουκ. α' 41) εἰς ἀναγνώρισιν τοῦ ἐμβρύου ᾿Ιησοῦ παραπέμπουν ὄχι μόνο στὴν βιολογικὴ κινητικότητα ἀλλὰ καὶ στὴν πνευματικὴ ἔκφραση τῆς ψυχῆς στὸ ἔμβρυο.
31) ᾿Ανάλογες ἀναφορὲς στὰ κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁμιλοῦν γιὰ σημαντικὰ πνευματικὰ γεγονότα ποὺ συνέβησαν σὲ μεγάλους ἄνδρες (Δαβίδ, ῾Ησαΐας, ῾Ιερεμίας) «ἐκ κοιλίας μητρός αὐτῶν», καταδεικνύοντας ἔτσι τὸ ὅτι ἡ ἐμβρυϊκὴ κατάσταση ἀποτελεῖ φάση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς κατὰ τὴν ὁποία ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἐπενεργεῖ ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου.
᾿Αλλὰ καὶ ὁ ᾿Απόστολος Παῦλος στὴν πρὸς Γαλάτας ἐπιστολή του ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ κλήση του χρονολογεῖται ἀπὸ τὴν περίοδο τῆς κυοφορίας του· «ὅτε δὲ εὐδόκησεν ὁ Θεὸς ὁ ἀφορίσας με ἐκ κοιλίας μητρός μου καὶ καλέσας διὰ τῆς χάριτος αὐτοῦ» (Γαλ. α´ 15).
Ο Θεὸς λοιπὸν καλεῖ, ἁγιάζει, προορίζει, ὀνομάζει προφῆτες καὶ ἀποστόλους ἀκόμη ἀπὸ τὴν ἐμβρυϊκή τους ἡλικία.
32) Τὸ γεγονὸς τῆς συλλήψεως θεωρεῖται μέγα, ἰδιαιτέρως εὐλογημένο καὶ ἱερό. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν καὶ ἡ ᾿Εκκλησία ὑπενθυμίζει καὶ ἑορτάζει τὶς συλλήψεις τῶν προσώπων τῆς θείας οἰκονομίας. Κατ᾿ ἀρχὴν μὲν τὸ ἀπόρρητον μυστήριον τῆς συλλήψεως τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν ἡμέρα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, στὶς 25 Μαρτίου, ἔπειτα δὲ τὴν σύλληψη τῆς Θεοτόκου, στὶς 9 Δεκεμβρίου, καὶ τέλος τὴν σύλληψη τοῦ Τιμίου Προδρόμου, στὶς 23 Σεπτεμβρίου.
η. ᾿Ηθικὰ δικαιώματα τοῦ ἐμβρύου
33) Μέσα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἔμβρυο εἶναι ἄνθρωπος καὶ πρόσωπο ἐν ἐξελίξει, ζωὴ ἐξαρτημένη ποὺ προέκυψε ἀπὸ τὴν θέληση τρίτων, ἀνήμπορο νὰ συντηρηθεῖ καὶ νὰ ἀμυνθεῖ ἀπὸ μόνο του, προκύπτουν ἀσφαλῶς καὶ τὰ δικαιώματά του.
34) Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ δικαίωμα τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητος. Τὸ ἔμβρυο ἔχει ἠθικῶς ἀναφαίρετο τὸ δικαίωμα νὰ φανερώσει τὸ ἴδιο τὴν ταυτότητα καὶ νὰ ἀναπτύξει τὴν προσωπικότητά του. ᾿Αντὶ ἐμεῖς νὰ ἀποφασίζουμε τί εἶναι καὶ ποιό εἶναι, πρέπει νὰ τοῦ δώσουμε τὴν δυνατότητα νὰ μᾶς τὸ ἀποκαλύψει τὸ ἴδιο· νὰ ἀποδείξει ὅτι εἶναι ἄνθρωπος καὶ νὰ φανερώσει τὰ φυσικὰ καὶ ψυχικά του γνωρίσματα ποὺ τὸ διαφοροποιοῦν καὶ τὸ ξεχωρίζουν ἀπὸ ὅλους τοὺς ὑπόλοιπους ἀνθρώπους. Αὐτὸ τὸ δικαίωμα πρέπει νὰ τὸ προστατεύσει ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ κοινωνία.
35) Τὸ δεύτερο δικαίωμα εἶναι τὸ δικαίωμα τῆς ζωῆς. ῾Η φυσικὴ πορεία τοῦ ἐμβρύου εἶναι αὐτὴ τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Τὸ δικαίωμα νὰ ζήσει πρέπει νὰ τοῦ τὸ ἀναγνωρίσουμε, νὰ τὸ προστατεύσουμε καὶ νὰ τὸ φροντίσουμε. Τὸ ἔμβρυο πρέπει νὰ φθάσει στὴν δική του κατάσταση αὐτόνομης ζωῆς μὲ τὶς καλύτερες δυνατὲς συνθῆκες. ᾿Αλλὰ καὶ ὁ σκοπὸς τῆς ὕπαρξής του πρέπει νὰ εἶναι μόνον ἡ ζωὴ καὶ ποτὲ ὁ πειραματισμὸς (πειραματικὰ ἔμβρυα), τὸ περίσσευμα (πλεονάζοντα ἔμβρυα) ἢ ἡ ἀναμονὴ σὲ συνθῆκες κατάψυξης (κατεψυγμένα ἔμβρυα). Τὸ γεγονὸς ὅτι γιὰ χιλιάδες ἔμβρυα ὁ ζεστὸς μητρικὸς χῶρος ἀνάπτυξης ἔχει ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὸ παγερὸ περιβάλλον ἑνὸς καταψύκτη καὶ ἡ δυνατότητα τῆς ζωῆς ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τοῦ πειραματισμοῦ καὶ τοῦ θανάτου ἀποτελεῖ ὑποβιβασμὸ τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου καὶ προσβολὴ τοῦ δικαιώματος στὴ ζωή.
36) Τὸ τρίτο δικαίωμα εἶναι τὸ δικαίωμα τῆς αἰωνιότητος. Τὸ ἔμβρυο ἔχει προοπτικὴ ἀθανασίας, εἶναι προορισμένο ἀπὸ τὴ στιγμὴ τῆς συλλήψεώς του νὰ περάσει στὴ ζωὴ τῆς αἰωνιότητος. Αὐτὸ φανερώνει τὸ δικαίωμα τοῦ Θεοῦ νὰ ἐπαναλαμβάνει τὴν εἰκόνα Του ἐν τῷ ἀνθρώπῳ.
θ. Προβλήματα ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης
37) ᾿Εξ ὅλων αὐτῶν καταφαίνεται ὅτι οἱ σύγχρονες τεχνικὲς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης ἐνέχουν ἠθικὲς καὶ πνευματικὲς παραμέτρους τέτοιες ποὺ ἐπιβάλλουν στὴν ᾿Εκκλησία μία ἐπιφυλακτικότητα, ἡ ὁποία στηρίζεται στὰ ἑξῆς τέσσερα σημεῖα·
α) ῾Η σύλληψη τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὶς σύγχρονες τεχνικὲς εἶναι ἀσεξουαλική, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι εἶναι γυμνὴ ἀπὸ τὴν ἱερότητα, ἀσφάλεια καὶ βεβαιότητα τῆς συζυγικῆς συνευρέσεως. ῾Ο ἄνθρωπος πλέον δὲν γεννᾶται φυσιολογικά, ἀλλὰ «κατασκευάζεται» τεχνητά.
β) ᾿Εν ἀντιθέσει πρὸς τὰ ἔμβρυα καὶ τὸ σπέρμα, τὰ ὠάρια πολὺ δύσκολα καταψύχονται. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ συνήθεις πρακτικὲς διευκολύνουν τὴν μαζικὴ προκλητὴ ἐξαγωγὴ ὠαρίων, ἡ γονιμοποίηση τῶν ὁποίων ὁδηγεῖ στὸ πρόβλημα τῶν πλεοναζόντων καὶ κατεψυγμένων ἐμβρύων.
γ) Τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ γονιμοποίηση γίνεται ἐκτὸς τοῦ μητρικοῦ σώματος καὶ ἀπουσίᾳ τῶν γονέων δημιουργεῖ ἀπεριόριστες ἐπιλογὲς μὴ φυσικῶν καὶ ἠθικῶς ὑπόπτων γονιμοποιήσεων μὲ ὅσα αὐτὲς συναφῆ προβλήματα συνεπάγονται.
δ) ῾Η ἐξωσωματικὴ γονιμοποίηση δίνει τεράστιες δυνατότητες προεμφυτευτικῆς γενετικῆς ἐπεξεργασίας καὶ παρεμβάσεως μὲ ἀνυπολόγιστες συνέπειες.
38) ῾Η ἀσεξουαλικὴ σύλληψη ἀπογυμνώνει τὴν στιγμὴ τῆς ψυχοσωματικῆς ἀρχῆς τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς ἔντονης συζυγικῆς ἀγάπης καὶ ὁλοκληρωτικῆς ψυχοσωματικῆς ἑνώσεώς τους. ῾Ο νόμος τοῦ Θεοῦ ὁρίζει ὁ κάθε ἄνθρωπος νὰ γεννᾶται ἀπὸ ἔκρηξη ἀγάπης καὶ ὄχι μόνον ἀπὸ μηχανικὴ ἕνωση γενετικῶν κυττάρων (γαμετῶν). Τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει «τὸ εἶναι δεδανεισμένον» δὲν ἐναρμονίζεται μὲ τὴν ἀπαίτησή του νὰ προσδιορίζει ὁ ἴδιος τὸν τρόπο τῆς ἀρχῆς τοῦ εἶναι του· νὰ ἀποσπᾶ τὴν δημιουργία τῆς ὑπάρξεώς του ἀπὸ τὴν ἀγαπητικὴ σχέση τῶν γονέων καὶ νὰ τὴν μεθοδεύει σὲ ἰατρικὰ ἐργαστήρια μὲ προσωπικὲς προτιμήσεις καὶ ἐπιλογές.
39) ῎Αμεση συνέπεια τῆς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης εἶναι ἡ δημιουργία «πλεοναζόντων ἐμβρύων». ῾Η ᾿Εκκλησία ἀρνεῖται τὸν ὅρο αὐτόν, γιατὶ δὲν μπορεῖ νὰ δεχθεῖ ὅτι ὑπάρχουν περισσευούμενοι ἄνθρωποι, τὴν τύχη τῶν ὁποίων μάλιστα καθορίζουν κάποιοι τρίτοι. ῾Ο κάθε ἄνθρωπος -καὶ συνεπῶς τὸ κάθε ἔμβρυο- ἔχει τὴν μοναδικότητα τοῦ προσώπου, τὴν ἱερότητα τῆς ἀνεπανάληπτης εἰκόνας τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς κοινωνίας τῶν ὑπολοίπων μαζί του.
40) Τὰ ἀτυχῶς ἀποκαλούμενα «πλεονάζοντα ἔμβρυα» διατηροῦνται ἐν καταψύξει εἴτε πρὸς μελλοντικὴ χρήση ἀπὸ τοὺς φυσικοὺς γονεῖς, εἴτε πρὸς δανεισμὸ σὲ ἄλλους «γονεῖς», εἴτε γιὰ ἐπιτέλεση ἐπ᾿ αὐτῶν πειραμάτων εἴτε γιὰ νὰ ἀποτελέσουν ἐργαστήρια ὀργανογενέσεως γιὰ τὴν κάλυψη μεταμοσχευτικῶν ἀναγκῶν εἴτε τέλος γιὰ νὰ καταστραφοῦν. Τίποτε ἀπὸ ὅλα αὐτὰ βέβαια ἡ ᾿Εκκλησία δὲν δύναται νὰ ἐπευλογήσει. ᾿Επίσης ἔμβρυα αὐτονομημένα ἀπὸ τὴν διαδικασία τῆς κυοφορίας παραμένουν γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία καὶ θεολογία ἀδικαιολόγητα. Κάθε ἔμβρυο ἀποτελεῖ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ποὺ πρέπει νὰ τῆς δοθεῖ ἡ εὐκαιρία τῆς πρὸς Αὐτὸν ὁμοιώσεως.
41) ῾Η κατάψυξη τῶν ἐμβρύων ὅμως συνδυάζεται καὶ μὲ ἄλλα ἀξεπέραστα προβλήματα. Γιὰ παράδειγμα, πόσο χρόνο εἶναι θεμιτὸ νὰ διατηροῦνται ἔμβρυα στὴν κατάψυξη καὶ τί θὰ γίνει στὴν περίπτωση ποὺ λόγῳ διαζυγίου ἢ θανάτου ἢ κάποιας ἄλλης αἰτίας οἱ γονεῖς δὲν τὰ ἀναζητήσουν; Εἶναι καλύτερο αὐτὰ νὰ καταστραφοῦν ἢ νὰ δωρηθοῦν σὲ κάποιο ἄλλο ζευγάρι; καὶ ποιός εἶναι ὁ ἁρμόδιος νὰ διαλέξει ἀνάμεσα σὲ δυὸ κακὰ τὸ μὴ χεῖρον;
42) ῾Η ἐξωσωματικὴ γονιμοποίηση παρέχει καινοφανεῖς δυνατότητες μὲ ἀπροσδιόριστες ἠθικὲς καὶ κοινωνικὲς συνέπειες. ῎Ετσι γιὰ πρώτη φορὰ ἐμφανίζονται στὸ προσκήνιο οἱ ἰδέες τῆς δωρεᾶς σπέρματος καὶ ὠαρίου, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ προσφυγὴ στὶς ἀναπαραγωγικὲς δυνατότητες τρίτης γυναίκας ὡς πρακτικῶς ἐφικτές. Κάτι τέτοιο μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει στὸ φαινόμενο ἐξασθένησης ἢ καὶ ἀμφισβήτησης τῆς σχέσης γονέως-παιδιοῦ ἢ μὴ ἰσοδύναμης σχέσης τῶν δύο γονέων μὲ τὸ παιδὶ - ἀφοῦ ὁ ἕνας ἐκ τῶν γονέων εἶναι φυσικὸς γονέας καὶ ὁ ἄλλος ἐπέχει θέσιν πατριοῦ ἢ μητριᾶς- ἢ παρεμβολῆς τῆς φέρουσας μητέρας3 στὴν ἱερὴ σχέση τῶν γενετικῶν γονέων μὲ τὸ παιδί, στὴν δημιουργία ἀδελφῶν ἀγνώστων μεταξύ τους, στὸν κίνδυνο ἀγνώστων αἱμομεικτικῶν σχέσεων κ.ἄ. Κάθε μορφὴ ἑτερόλογης γονιμοποίησης4 στὴν οὐσία προκαλεῖ ὑποβιβασμὸ τῆς ἐννοίας τῆς μητρότητος καὶ τῆς πατρότητος καί, ἐπειδὴ παρεμβάλλει τρίτο πρόσωπο στὴν ἱερὴ διαδικασία τῆς ἀνθρώπινης ἀναπαραγωγῆς - καὶ συνεπῶς τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου -, ἡ ᾿Εκκλησία δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ τὴν υἱοθετήσει.
43) Στὴν περίπτωση κατὰ τὴν ὁποία μόνον ὁ ἕνας ἐκ τῶν συζύγων συμβάλλει βιολογικὰ στὴν γέννηση τοῦ παιδιοῦ, ἡ περίπτωση ὁμοιάζει μὲ αὐτὴν τῆς υἱοθεσίας, ἀλλὰ διαφέρει κατὰ τὸ ὅτι ὁ ἕνας ἐκ τῶν γονέων εἶναι φυσικὸς γονέας καὶ ὁ ἄλλος ἐπέχει θέσιν πατριοῦ ἢ μητριᾶς. ᾿Αντίθετα, ἡ περίπτωση δανεισμοῦ ἐμβρύου φαίνεται νὰ ὁμοιάζει μὲ αὐτὴν τῆς κλασικῆς υἱοθεσίας.
44) Στὶς περιπτώσεις ποὺ γιὰ αὔξηση τῶν πιθανοτήτων ἐπιτυχίας ἐπιτελεῖται μεταφορὰ περισσοτέρων ἐμβρύων συχνὰ ἐμφανίζεται τὸ ἐνδεχόμενο πολλαπλῆς κύησης. ῾Η προτεινόμενη στὶς περιπτώσεις αὐτὲς «ἐπιλεκτικὴ μείωση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐμβρύων» πρὸς ἐπιτυχία τῆς κυοφορίας στὴν οὐσία ἀποτελεῖ καταστροφὴ ζώντων ἐμβρύων ποὺ μὲ κανένα τρόπο ἡ ᾿Εκκλησία δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδεχθεῖ.
45) ῾Η ἑτερόλογη γονιμοποίηση ἐνίοτε παραλληλίζεται μὲ τὴν μοιχεία, διαφέρει ὅμως ἀπὸ αὐτὴν κατὰ τὸ ὅτι δὲν προϋποθέτει ἐξωσυζυγικὴ ἐρωτικὴ σχέση, πράγμα ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὴν κύρια αἰτία τοῦ χαρακτηρισμοῦ τῆς μοιχείας ὡς ἁμαρτίας καὶ ἠθικῆς ἐκτροπῆς. Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, ἡ ᾿Εκκλησία θὰ ἔπρεπε νὰ διατηρήσει μὲν τὶς ἐπιφυλάξεις της ὡς πρὸς τὴν ἑτερόλογη γονιμοποίηση, νὰ ἀποφύγει ὅμως τὴν ἐπιτίμησή της ὡς μοιχείας.
46) ῾Η δυνατότητα κυοφορίας ἀπὸ φέρουσα ἢ ὑποκατάστατη μητέρα5 μπορεῖ μὲν νὰ ἔχει τὴν θετική της πλευρὰ κατὰ τὸ ὅτι ἐξυπηρετεῖται ἔτσι ἐν ἀγάπῃ ἡ κυοφορία, ἐπειδὴ ὅμως ὁ ἀναπτυσσόμενος σύνδεσμος μὲ τὸ ἔμβρυο κατὰ τὴν κύηση εἶναι οὐσιαστικὸ καὶ ἀναπόσπαστο μέρος ὄχι μόνο τῆς μητρότητος ἀλλὰ καὶ τῆς ἐμβρυϊκῆς ἀνάπτυξης, ἡ μὲν συνέχιση τῆς σχέσεως φέρουσας μητέρας-παιδιοῦ ἀδικεῖ τοὺς γενετικοὺς γονεῖς, ἡ δὲ διακοπή της ἀδικεῖ καὶ τὴν φέρουσα μητέρα, πρὸ πάντων δὲ ἀδικεῖ τὸ παιδί. Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, κυρίως ὅμως ἐπειδὴ ἔτσι διασαλεύεται ἡ οἰκογενειακὴ συνοχή, ἡ ᾿Εκκλησία δυσκολεύεται νὰ ἐπευλογήσει μιὰ τέτοια ἐκτροπὴ ἀπὸ τὴν φυσιολογικὴ ὁδό.
47) ῾Η ἐξωσωματικὴ γονιμοποίηση δίνει τὴν δυνατότητα τεκνοποίησης καὶ στὶς ἄγαμες μητέρες. Τὸ γεγονὸς ὅμως αὐτὸ πρέπει νὰ ἀπορριφθεῖ διότι ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν ἐξυπονοεῖ γέννηση ἐκτὸς γάμου, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ ἀδικεῖ τὸ παιδὶ κατὰ τὸ ὅτι προγραμματίζει τὴν δίχως πατέρα ἀνάπτυξή του.
Στὴν ἴδια κατηγορία καὶ λογικὴ θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἐντάξει καὶ τὶς περιπτώσεις γονιμοποίησης μὲ σπέρμα ἀποθανόντος συζύγου ἢ κυοφορίας κατεψυγμένου ἐμβρύου μετὰ τὸν θάνατο τοῦ συζύγου.
48) ᾿Ανάλογα ἰσχύουν καὶ γιὰ τὴν τεκνοποίηση ὑπερηλίκων μητέρων. Οἱ συλλήψεις τέτοιου τύπου ἐπικεντρώνονται στὴν φίλαυτη ἐπιθυμία τῆς μητέρας νὰ ἀποκτήσει παιδί, οἱ προϋποθέσεις συμπαραστάσεως στὴν ἀνάπτυξη τοῦ ὁποίου ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν φύση εἶναι περιορισμένες. Τὸ παιδὶ αὐτὸ θὰ προσφέρει μὲν τὴν χαρὰ τῆς γεννήσεώς του στοὺς γονεῖς του, τὸ ἴδιο ὅμως θὰ ἔχει πολὺ περιορισμένες πιθανότητες νὰ ἀπολαύσει τὴν φυσικὴ παρουσία καὶ καμμία τὴν νεανικὴ ἀκμὴ τῶν γονέων του. Οἱ ἴδιοι οἱ φυσικοὶ νόμοι προσδιορίζουν τὶς παραμέτρους ἀνάπτυξης ἑνὸς ἀνθρώπου. ῾Η τεκνοποίηση ὑπερηλίκων μητέρων ἀποτελεῖ ἐγωιστικὸ μυωπικὸ θέλημα καὶ ἀδικεῖ τὸ νεογέννητο παιδί.
49) ῾Η παρεμβατικὴ γονιμοποίηση δίνει δυνατότητα τεκνοποίησης καὶ σὲ ζεύγη ὁμοφυλοφίλων. ῾Η ᾿Εκκλησία θὰ πρέπει μὲ κάθε τρόπο νὰ ἀντιταχθεῖ σὲ κάτι τέτοιο, διότι ἀποτελεῖ ὄχι ἁπλῶς φυσικὴ ἀνωμαλία ἀλλὰ ἠθικὴ διαστροφὴ μὲ βέβαιες καταστροφικὲς ψυχολογικὲς συνέπειες στὸ παιδὶ καὶ ἀνυπολόγιστες στὴν κοινωνία.
50) Μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης συνδέεται καὶ ὁ προεμφυτευτικὸς ἔλεγχος. ῞Οταν ὁ προεμφυτευτικὸς ἔλεγχος συνεπάγεται θεραπευτικὴ ἢ προληπτικὴ ἐπέμβαση καὶ στὴ συνέχεια ἐμφύτευση, εἶναι συμβατὸς μὲ τὴν κλασικὴ ἰατρικὴ ἀντίληψη. Οἱ περιπτώσεις ὅμως αὐτὲς ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν ἐπὶ τοῦ παρόντος εἶναι ἐλάχιστες, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ δὲν εἶναι ἄμοιρες ὅλων τῶν ὑπολοίπων συνεπειῶν τῆς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης. Μάλιστα ὅταν οἱ ἐξετάσεις εἶναι θετικές - δηλαδὴ διαγνωσθεῖ γενετικὴ πάθηση -, σχεδὸν πάντοτε ὁδηγεῖ σὲ διακοπὴ τῆς κυήσεως.
᾿Επὶ πλέον ὁ ἔλεγχος αὐτὸς θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσει σὲ κάποια ἐπιλογὴ χαρακτηριστικῶν (φύλου, χρώματος κόμης ἢ ὀφθαλμῶν κ.λπ.) ἢ ἀκόμη καὶ σὲ καταστροφὴ ἐμβρύων μὲ ἀνεπιθύμητα χαρακτηριστικὰ καὶ συνεπῶς νὰ ὑπηρετήσει μιὰ εὐγονικὴ ἀντίληψη ζωῆς.
Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, ἐνῶ ὁ προεμφυτευτικὸς ἔλεγχος ἀποτελεῖ σύγχρονη διαγνωστικὴ μέθοδο ποὺ ὑπόσχεται πολλά, ἡ ᾿Εκκλησία πρέπει νὰ διατηρήσει τὶς σαφεῖς ἐπιφυλάξεις της.
51) ῾Η κλωνοποιητικὴ ἀναπαραγωγὴ καταργεῖ τὴν φυσιολογικὴ διαδικασία τῆς σύλληψης, στὴν οὐσία ὑποβιβάζει τὸ ἀνδρικὸ φύλο - ἀφοῦ καταργεῖ τὴν συμμετοχὴ καὶ τὸν ρόλο του στὴν ἀναπαραγωγή -, τραυματίζει τὴν συμμετοχὴ τῆς μητέρας - ἀφοῦ δὲν συνεισφέρει τὸ γενετικὸ ὑλικό της -, διαταράσσει τὴν ἰσορροπία τῶν φύλων, ὑπὸ προϋποθέσεις προσβάλλει τὴν ἱερότητα τοῦ προσώπου καὶ ἀποτελεῖ περισσότερο ὕβρι παρὰ ἐπίτευγμα.
52) ῾Η μικρογονιμοποίηση ἀποτελεῖ μὲν μέθοδο ποὺ βελτιώνει τὰ ἀποτελέσματα τῆς τεχνητῆς παρέμβασης στὴν ἀναπαραγωγή, ἀλλὰ περιορίζει ἔτι περισσότερο τὸν ρόλο τῆς φυσιολογικῆς ἐπιλογῆς - ποὺ πολλὲς φορὲς μάλιστα λειτουργεῖ προστατευτικά - ἀφοῦ ἡ γονιμοποίηση τοῦ ὠαρίου δὲν γίνεται μέσα σὲ περιβάλλον σπέρματος μὲ πολλὰ σπερματοζωάρια, ἀλλὰ μὲ ἕνα προεπιλεγμένο σπερματοζωάριο.
Τὸ γεγονὸς ὅτι ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀδυνατοῦμε νὰ διαγνώσουμε ἐκ τῶν προτέρων τυχὸν γενετικὲς ἀνωμαλίες στὰ σπερματοζωάρια - ἡ ἐπιλογὴ τῶν ὁποίων γίνεται μέ βιολογικὰ μόνον κριτήρια - ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τὴν ὑποκατάσταση τῆς φύσεως στὴν εὐθύνη δημιουργίας γενετικῶς παθολογικῶν ἐμβρύων, πράγμα ποὺ ἀποτελεῖ ἕναν ἐπὶ πλέον λόγο ἠθικῆς ἐπιφυλακτικότητος στὴν μικρογονιμοποίηση.
53) ῞Ολες αὐτὲς οἱ πρακτικές, ἂν δὲν εἶναι πάντοτε σαφῶς εὐγονικὲς στὴν ἔκφρασή τους, εἶναι εὐγονικὲς στὴν ἀντίληψή τους. Δὲν καταφέρνουν νὰ ἀποτρέψουν τὴν ἐμφάνιση τῆς ἀναπηρίας, ἀλλὰ συνήθως ἐξαφανίζουν τὸν ἀνάπηρο. ῞Οσο δὲν ξεχωρίζει ἡ πάθηση ἀπὸ τὸν πάσχοντα, ὁ μόνος τρόπος ἀντιμετώπισής της φαίνεται νὰ εἶναι ὁ θάνατος τοῦ πάσχοντος στὴν πιὸ ἀδύναμη, ἱερὴ καὶ εὐαίσθητη φάση καὶ ἔκφραση τῆς ζωῆς του. ῾Η καταστροφὴ τοῦ παθολογικοῦ ἐμβρύου ἐμφανίζεται ὡς ἡ προτεινόμενη «θεραπεία».
54) ῾Η ἐξαγωγὴ τῆς συνένωσης τῶν γαμετῶν6, δηλαδὴ τῆς σύλληψης, ἔξω ἀπὸ τὸ μητρικὸ σῶμα, ἀνοίγει τεράστιες δυνατότητες γενετικῶν παρεμβάσεων ποὺ μποροῦν νὰ ἀλλοιώσουν ἀνεπανόρθωτα τὸ ἀνθρώπινο εἶδος καὶ σὲ βιολογικὴ βάση καὶ σὲ κοινωνικὴ ἔκφραση καὶ οἱ ὁποῖες εἶναι σὲ ἐπικίνδυνο βαθμὸ ἀνεξέλεγκτες. ῾Ο συνδυασμὸς ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν ἀδυναμίας ἐπιβολῆς μηχανισμῶν ἐλέγχου ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ μεγάλων δυνατοτήτων γενετικῆς παρέμβασης μπορεῖ νὰ ἀποδειχθεῖ καταστροφικός.
ι. ῾Ο ρόλος τῆς τεχνολογίας
55) Χωρὶς ἀμφιβολία, ἡ σύγχρονη τεχνολογία ἔχει συμβάλει ἀνυπολόγιστα στὴν ἔρευνα τῆς ὑγείας καὶ ὑπόσχεται ἀκόμη περισσότερα. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀποτελεῖ ἰδιαίτερη εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὴν ἐποχή μας. Παρὰ ταῦτα, ἡ ἀλόγιστη χρήση της ἀπειλεῖ μὲ ἀποϊεροποίηση τὸν ἄνθρωπο καὶ ἐγκυμονεῖ τὸν κίνδυνο τῆς θεωρήσεώς του ὡς μηχανῆς μὲ ἀνταλλακτικὰ καὶ ἐξαρτήματα.
56) ῾Ο ἄνθρωπος, ἂν δὲν προσέξει, δὲν κατευθύνει μόνον ἀλλὰ καὶ κατευθύνεται ἀπὸ τὴν τεχνολογία. Γοητεύεται ἀπὸ τὰ ἐπιτεύγματά της καὶ ὑποδουλώνεται σ᾿ αὐτά. ᾿Εν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας γιὰ τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ τεχνολογικὴ πρόοδο, ποὺ ἀποβλέπει στὴν ἐπέκταση τῆς κυριαρχίας του στὴ φύση, μπορεῖ νὰ ἀφανίσει τὴν δική του ἐλευθερία.
57) Στὸ μέτρο ποὺ ἡ χρήση τῆς τεχνολογίας καὶ ἀνθρώπινης παρέμβασης ὄχι μόνον δὲν παραβιάζει τὴν ἱερότητα τοῦ γεγονότος τῆς ἀνθρώπινης γονιμοποίησης, ἀλλ᾿ ἀπεναντίας τὴν ὑποβοηθεῖ, εἶναι ὄχι μόνον ἐπιτρεπτὴ ἀλλὰ θεάρεστη καὶ ἐπιθυμητή. ῞Οταν ὅμως ἐπιβάλλει παρὰ φύσιν ἐπιλογές, διασαλεύει τὴν οἰκογενειακὴ τάξη καὶ συνοχή, διαταράσσει τὴν συνεργασία πνευματικοῦ καὶ φυσικοῦ νόμου καὶ ὑποκαθιστᾶ τὸν Θεό, ἡ τεχνολογικὴ πρόοδος δὲν ἀποτελεῖ ἐπιτυχία. ᾿Επιτυχία δὲν εἶναι μόνον ἡ ἰδιοφυὴς ἀνακάλυψη μιᾶς νέας ἐπαναστατικῆς τεχνικῆς, μέσα στὰ τεράστια πραγματικὰ ὅρια τῆς γενετικῆς μηχανικῆς, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀποτελεσματικὴ ἀντιμετώπιση τῶν πολλαπλῶν προβλημάτων (γενετικῶν, ψυχολογικῶν, κοινωνικῶν, ἠθικῶν, οἰκονομικῶν, νομικῶν κ.λπ.) ποὺ προκαλεῖ μιὰ ἀλόγιστη ἐφαρμογή, ἰδιαίτερα στὸν χῶρο τῆς παρεμβατικῆς γονιμοποίησης.
58) ῾Η ᾿Εκκλησία δὲν φοβᾶται τὴν ἀλλαγὴ οὔτε ἀντιστέκεται στὸ καινούργιο καὶ τὴν ἀνακάλυψη, ἀλλὰ ἀρνεῖται μὲ κάθε τρόπο ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τὴν ἀσέβεια ἐπὶ τῆς δημιουργίας καὶ τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ τὴν βεβήλωση τοῦ ἱεροῦ τῆς οἰκογένειας. ῾Η γονιμοποίηση ἀποτελεῖ τὸ ἱερὸ βῆμα τῆς ζωῆς, ἡ εἴσοδος στὸ ὁποῖο ἀπαιτεῖ σεβασμὸ καὶ φόβο Θεοῦ.
ια. Οἰκονομικὰ συμφέροντα, ψυχολογικὲς συνέπειες
59) Οἱ νέες τεχνικὲς ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς συχνὰ νοθεύουν τὴν ἁγνὴ ἐπιθυμία τῶν γονέων νὰ ἀποκτήσουν τέκνα μὲ ἀνεξέλεγκτα οἰκονομικὰ συμφέροντα ἰατρῶν, κλινικῶν καὶ ἑταιρειῶν (π.χ. τὸ ὑψηλὸ κόστος τῶν γοναδοτροπινῶν7 ἐνδεχομένως νὰ ἀποτελεῖ ἕνα βασικὸ λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο ἀντὶ νὰ γίνεται συλλογὴ ὠαρίου κατὰ τὸν φυσικὸ κύκλο προτιμᾶται ἡ προκλητὴ ὠορρηξία μὲ τὴν χορήγηση ὁρμονῶν). Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, καλὸ θὰ ἦταν ἡ προσφυγὴ στὶς τεχνικὲς αὐτὲς νὰ μὴ γίνεται βεβιασμένα ἢ ὑπὸ τὴν ἐπήρεια ψυχολογικῶν πιέσεων προερχομένων ἀπὸ πρόσωπα ποὺ πιθανὸν νὰ ἔχουν ἀνάλογα συμφέροντα.
60) ᾿Εκτὸς τούτου, ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴν ἰδέα τῆς δωρεᾶς στὴν πρακτικὴ τῆς ἀγοραπωλησίας, ποὺ εἶναι πλέον τόσο εὔκολη καὶ οὐσιαστικὰ ἀνεξέλεγκτη, κυοφορεῖ τὸν κίνδυνο τοῦ ἐκφυλισμοῦ τῆς ἱερότητος τῆς ἀναπαραγωγῆς σὲ πράξη οἰκονομικῆς συναλλαγῆς καὶ τῆς ἀγάπης σὲ συμβόλαιο.
61) Οἱ μέθοδοι ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς ἐφαρμόσθηκαν χωρὶς φυσικὰ νὰ μπορέσουμε ἐκ τῶν προτέρων νὰ γνωρίζουμε τὰ τυχὸν ψυχολογικὰ προβλήματα τῶν ἔτσι συλλαμβανομένων ἐμβρύων. ῎Ελαβαν ὑπ᾿ ὄψιν τὴν ψυχολογικὴ ἀπαίτηση καὶ ἀνάγκη τῶν γονέων καὶ ὄχι τὸν ἐνδεχομένως ἀρνητικὸ ἀπόηχο στὸν ψυχισμὸ τῶν τέκνων. Κάτι τέτοιο ἀποτελεῖ ὑποβιβασμὸ τῆς ἀξίας τῆς ζωῆς τοῦ ἐμβρύου. Τὰ ὀρφανά, τὰ παιδιὰ ποὺ υἱοθετοῦνται, τὰ τέκνα διαζευγμένων γονέων συνήθως ἐμφανίζουν προβλήματα προσαρμογῆς καὶ ψυχολογικῆς ἰσορροπίας καὶ ἁρμονίας. ῾Η πιθανότητα οἱ ποικίλες ἐφαρμογὲς τῆς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης, κυρίως ὅταν περιλαμβάνουν παραμέτρους ἑτερόλογης διαδικασίας ἢ δανεισμοῦ, νὰ δημιουργοῦν ἀνθρώπους μὲ συγγενεῖς ἢ ἐγγενεῖς ψυχικὲς ἀστάθειες καὶ παθήσεις ἀποτελεῖ ἄλλον ἕνα δυσμενῆ παράγοντα στὴν ἀνεπιφύλακτη ἀποδοχὴ τῆς ἐξωσωματικῆς γονιμοποίησης.
62) ῾Ενα συναφὲς ἐρώτημα εἶναι τὸ τί ψυχολογικὴ ἐπίδραση μπορεῖ νὰ ἔχει τὸ γεγονὸς ὅτι, μὲ τὴν πρόοδο τῆς γενετικῆς τεχνολογίας, τὰ παιδιὰ θὰ μποροῦν πλέον νὰ γνωρίζουν τὴν μέθοδο τῆς σύλληψής τους ἢ καὶ τὸ ἐὰν προέρχονται ἀπὸ δωρεὰ σπέρματος ἢ ὠαρίου. Τὸ ἐνδεχόμενο ἕνα τέτοιο παιδὶ νὰ ἀντιμετωπίσει σοβαρὴ κρίση ταυτοποίησης καὶ ἐν συνεχείᾳ κοινωνικοποίησης εἶναι ἰδιαίτερα σοβαρό, κυρίως στὶς περιπτώσεις ποὺ πληροφορεῖται ὅτι δὲν εἶναι φορέας τῶν γενετικῶν χαρακτηριστικῶν τῶν γονέων του καὶ ἀγνοεῖ τοὺς γενετικοὺς γονεῖς του ἢ ἀντιλαμβάνεται ὅτι ὁ βαθμὸς συγγένειας μὲ τοὺς δύο γονεῖς του εἶναι διαφορετικός ἢ ὅτι ἔχει δύο ἢ καὶ τρεῖς ἐνδεχομένως μητέρες κ.ο.κ. Τὰ προβλήματα αὐτῆς τῆς μορφῆς ἀποκτοῦν ἰδιαίτερη ἔνταση στὴν περίπτωση ποὺ ἔχει ἐπέλθει ρήξη στὴν ἑνότητα τῆς οἰκογένειας καὶ ὑφίστανται νομικὲς ἐκκρεμότητες.
63) ᾿Αντίστοιχα προβλήματα ψυχολογικοῦ χαρακτῆρος μποροῦν νὰ ἐμφανισθοῦν καὶ στοὺς γονεῖς, ἰδίως στὶς περιπτώσεις ἑτερόλογων γονιμοποιήσεων, ἀμφισβητούμενων συγγενικῶν δικαιωμάτων καὶ σχέσεων ἢ ἀποτυχίας τῶν μεθόδων τεχνητῆς ἀναπαραγωγῆς καὶ ἀπότομης ἀπόσβεσης τῶν κορυφουμένων ἐλπίδων καὶ προσδοκιῶν τους.
ιβ. Νομικὸ πλαίσιο
64) Γενικά, ἡ σύγχρονη νομικὴ ἀντίληψη ἐπιδιώκει νὰ ἐναρμονίσει ἐξισορροπητικὰ τὶς κοινὲς παραδεδομένες ἀρχὲς σὲ μία χώρα μὲ τὰ ἀτομικὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα. Πρόσφατα ψηφίσθηκε στὴν πατρίδα μας ἕνας νόμος (Ν. 3089/2002) γιὰ τὴν «ἰατρικὴ ὑποβοήθηση στὴν ἀνθρώπινη ἀναπαραγωγή» καὶ δεύτερος, ὁ ὁποῖος ρυθμίζει πρακτικὲς λεπτομέρειες (λειτουργία Κέντρων ῾Υποβοηθούμενης ᾿Αναπαραγωγῆς, Τράπεζες γαμετῶν καὶ ἐμβρύων κ.λπ.). Τὸ πνεῦμα τοῦ πρώτου νόμου -ποὺ στὴν οὐσία δεσμεύει καὶ τὸν ἑπόμενο- ὁμολογεῖται ἀπὸ τοὺς ἐμπνευστές του ὡς τὸ πλέον «προοδευτικὸ» στὴν Εὐρώπη. ῾Ο νόμος ἀποφεύγει συστηματικὰ καὶ πείσμονα νὰ ὀνομάσει τὸ ἔμβρυο μὲ τὸ ὄνομά του (προτιμῶνται ὅροι ὅπως «γεννητικὸ ὑλικό» καὶ «γονιμοποιημένο ὠάριο» ποὺ προφανῶς εἶναι ἀσαφεῖς, ἀνακριβεῖς, ἀσεβεῖς καὶ ἐσφαλμένοι), δὲν κάνει ἀναφορὰ στὰ δικαιώματα καὶ τὸ συμφέρον τοῦ παιδιοῦ, δέχεται τὴν ἑτερόλογη γονιμοποίηση στὶς ποικίλες μορφές της, υἱοθετεῖ τὴν τεκνοποίηση ἀγάμων γυναικῶν καὶ μονίμων συντρόφων καὶ αὐτὴν μὲ σπέρμα ἀποθανόντος συζύγου, εἰσάγει τὴν πρακτικὴ τῆς παρένθετης μητρότητος, ἐπιτρέπει τὸν πειραματισμὸ ἐπὶ τῶν ἐμβρύων καί, παρὰ τὶς δημόσια ἐκπεφρασμένες ἐπιφυλάξεις καὶ ἀντιρρήσεις τῆς ᾿Εκκλησίας, στὴν οὐσία ὑποβαθμίζει τὸν θεσμὸ τοῦ γάμου, ἀποδυναμώνει τοὺς οἰκογενειακοὺς δεσμούς καὶ ἀλλοιώνει τὸν χαρακτήρα τῆς οἰκογενειακῆς ἠθικῆς.
65) ᾿Επειδὴ στὴν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγὴ ἡ κύρια πηγὴ συγκρούσεως συμφερόντων βρίσκεται μεταξὺ γονέων καὶ ἐμβρύων, τὰ δὲ ἔμβρυα ἀδυνατοῦν νὰ ὑποστηρίξουν τὰ δικαιώματά τους ἢ νὰ ἐκφράσουν τὴν βούλησή τους, ἡ πιθανότητα νομιμοποιήσεως ἀδικιῶν εἶναι τέτοια ὥστε ἐπιβάλλει στὴν ᾿Εκκλησία συγκράτηση καὶ ἐπιφυλακτικότητα.
66) Παράλληλα, ἡ ἀδυναμία νὰ προβλεφθεῖ ἐπακριβῶς νομικὰ τὸ κληρονομικὸ status καὶ ἡ βιολογικὴ προοπτικὴ τῶν ἐμβρύων σὲ περίπτωση θανάτου τῶν γονέων πρὸ τῆς ἐμφυτεύσεως ἢ ἡ δυσκολία προσδιορισμοῦ ἁρμοδιότητος καὶ δικαιωμάτων ἐπὶ κατεψυγμένων ἐμβρύων σὲ περίπτωση διαζυγίου ἀποτελοῦν ἕναν δείκτη τῆς περιπλοκότητος καὶ τῆς δυσκολίας τῶν προκλητῶν προβλημάτων, τὰ ὁποῖα τελικὰ αἵρονται μόνον μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν ἐμβρύων, πράγμα ποὺ φυσικὰ εἶναι ἀπαράδεκτο.
67) Εἶναι ἀπολύτως ἀπαραίτητη ἡ θέσπιση ἑνὸς συγκεκριμένου νομοθετικοῦ πλαισίου ποὺ νὰ διευκολύνει καὶ προστατεύει τὴν ἐφαρμογὴ βασικῶν μορφῶν παρεμβατικῆς γονιμοποίησης μὲ βάση ὅμως τὶς ἀρχὲς τῆς βιοηθικῆς καὶ δεοντολογίας. Στὸ θέμα αὐτὸ ὁ λόγος τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι καίριος καὶ οὐσιαστικός. Γι᾿ αὐτὸ καὶ πρέπει τὸ ἤδη ἐπεξεργασμένο κείμενο συγκεκριμένων νομοθετικῶν ρυθμίσεων καὶ προτάσεών της σὲ κάθε εὐκαιρία νὰ τὸ προβάλλει, δεδομένου μάλιστα ὅτι οἱ προτάσεις της δὲν ἀποτελοῦν θεωρητικὸ καὶ ἐξωπραγματικὸ λόγο, ἀλλὰ σχεδὸν ὅλες μερικῶς ἢ καὶ καθ᾿ ὁλοκληρίαν ἐφαρμόζονται στὶς περισσότερες χῶρες τῆς Εὐρώπης.
ιγ. Πνευματικὴ θεώρηση
68) ῾Η ᾿Εκκλησία δέχεται καὶ τὸν πόνο καὶ τὴν ἀσθένεια καὶ τὴν ἀναπηρία, μέσα στὸ πλαίσιο τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου. Ταυτόχρονα ὅμως σέβεται καὶ τὴν ἰατρική. ᾿Ενῶ ἐπευλογεῖ κάθε ἠθικῶς ἀποδεκτὴ ἰατρικὴ ἀνθρώπινη προσπάθεια γιὰ ἀποκατάστασή τους, τὴν τελικὴ ἔκβαση σὲ κάθε μία περίπτωση τὴν ἐμπιστεύεται στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸ κάθε πρόσωπο ξεχωριστά. ῾Η ἐπιτομὴ τοῦ φρονήματός της ἐπὶ τοῦ θέματος βρίσκεται στὸ 38ο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου Σοφία Σειράχ· «Τέκνον ἐν ἀρρωστήματί σου μὴ παράβλεπε (τοὺς ἰατροὺς καὶ τὰ φάρμακα), ἀλλ᾿ εὖξαι Κυρίῳ καὶ αὐτὸς ἰάσεταί σε» (στ. 9). ῞Ολα τὰ ἀντιμετωπίζει μὲ ὑπομονή, ταπείνωση καὶ πίστη. Τὶς δοκιμασίες δὲν τὶς ἀποσυνδέει ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὶς βλέπει ὡς ἀφορμὲς σωτηρίας, ὡς εὐκαιρίες ἐξαγιασμοῦ.
69) ῾Η ᾿Εκκλησία τὰ θέματα τῆς Βιοηθικῆς, καὶ συνεπῶς καὶ τῆς ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς, δὲν τὰ κλείνει μὲ συγκεκριμένους ἀφορισμούς, ἀλλὰ στὴν οὐσία τὰ ἀφήνει ἀνοιχτά, δίνοντας ὅμως παράλληλα τὴν κατεύθυνση καὶ περιγράφοντας τὸ ἦθος προσέγγισής τους. Αὐτὸ ποὺ προσφέρει δὲν εἶναι ὁ γενικευμένος προσδιορισμὸς τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα ὁ καθένας μας νὰ τὸ ἀναγνωρίσει ὁ ἴδιος στὴ ζωή του.
70) ᾿Επίσης, τὴν γέννηση τοῦ κάθε ἀνθρώπου τὴν βλέπει ἐντεταγμένη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ μυστήριο τῆς ἀνθρώπινης ἀρχῆς τὸ ἀντιλαμβάνεται νὰ ἐπιτελεῖται μέσα στὴν ἀτμόσφαιρα μιᾶς μονογαμικῆς, ἑτεροφυλικῆς, εὐλογημένης ἀπὸ τὸ μυστήριο τοῦ γάμου συνεύρεσης, μιᾶς ἕνωσης «εἰς σάρκα μίαν» (᾿Εφεσ. ε´ 31). Σύλληψη ποὺ ἐπιτελεῖται σὲ ἐργαστήριο ἄλλο ἀπὸ αὐτὸ τοῦ μητρικοῦ σώματος καὶ μὲ διεργασία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν συζυγικὴ συνουσία ὁπωσδήποτε χάνει ἀπὸ τὸ μυστηριακό της ἔνδυμα.
ιδ. ῾Η ἀντιπρόταση τῆς ᾿Εκκλησίας
71) ῾Η καταξίωση τοῦ ἀνθρώπου δὲν πραγματοποιεῖται μόνον μὲ τὴν τεκνογονία ἀλλὰ καὶ χωρὶς αὐτήν. ῾Η ᾿Εκκλησία εὐλογεῖ τὴν τεκνοποίηση, ταυτόχρονα ὅμως βλέπει καὶ τὸν γάμο δίχως παιδιὰ ὡς πλήρη. ῾Η βιολογικὴ στειρότητα μπορεῖ νὰ καταστεῖ ἀφορμὴ πλούσιας πνευματικῆς γονιμότητος γιὰ τοὺς συζύγους, ἂν μὲ ταπείνωση δεχθοῦν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ στὴν ζωή τους. ᾿Αντίθετα, ὅταν ἡ ἐπιθυμία ἀπόκτησης παιδιῶν γίνεται ἀνυποχώρητο θέλημα, φανερώνει πνευματικὴ ἀνωριμότητα.
72) ᾿Επὶ πλέον, ἡ ᾿Εκκλησία θὰ ἔπρεπε νὰ ἀσκήσει τὴν ἐπιρροή της ὥστε καὶ οἱ ἐσφαλμένες κοινωνικὲς ἀντιλήψεις περὶ τὶς στειρότητος νὰ ἐξαλειφθοῦν καὶ οἱ ἀδιάκριτες πιέσεις τοῦ περιβάλλοντος πρὸς τὰ ὑπογόνιμα ζευγάρια κατὰ τὸ δυνατὸν νὰ περιορισθοῦν, κυρίως ὅμως οἱ ἴδιοι οἱ σύζυγοι ποὺ ἀντιμετωπίζουν τὸ πρόβλημα νὰ ἀντιληφθοῦν ὅτι μία ἀνεπάρκεια σὲ ἕναν τομέα τῆς ζωῆς -ὅσο ζωτικὸς κι ἂν εἶναι αὐτός-, συνήθως συνοδεύεται ἀπὸ ἕνα πλῆθος δυνατοτήτων σὲ ἄλλους ποὺ περιμένουν τὴν ἐκπλήρωσή τους. ῾Η εὐτυχία καὶ ὁ προορισμός μας δὲν ἐκπληρώνονται μὲ τὸν βιασμὸ τῆς φύσης ἢ τὴν ἐμμονὴ στὰ θελήματά μας ἀλλὰ μὲ τὴν ἀξιοποίηση τῶν δυνατοτήτων μας.
73) Τὸ πρόβλημα τῆς ὑπογονιμότητος κάποιων συζύγων θὰ μποροῦσε κάλλιστα νὰ ἀντιμετωπισθεῖ μὲ τὴν λύση τῆς υἱοθεσίας. ῾Η ᾿Εκκλησία θὰ ἔπρεπε μὲ κάθε τρόπο νὰ ἀντιπροτείνει τὴν ἐξυγίανση, προώθηση καὶ διευκόλυνση τοῦ θεσμοῦ τῆς υἱοθεσίας. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, καὶ τὰ ὑπάρχοντα δράματα κάπως ἐπουλώνονται καὶ ὁ κίνδυνος μιᾶς ἀνεπιτυχοῦς κυοφορίας περιορίζεται καὶ τὸ ἀνθρώπινο θέλημα στὴν λογικὴ τῆς ἀγάπης ὑποτάσσεται.
74) Μία ἰδέα ποὺ χρήζει περαιτέρω ἐπεξεργασίας, θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι, σὲ περιπτώσεις γενετικὰ ἀνίκανων συζύγων, ἀντὶ τῆς υἱοθεσίας, νὰ προτείνεται ἡ υἱοθεσία καὶ κυοφορία «πλεοναζόντων ἐμβρύων», ἀγνώστου στοὺς γονεῖς προελεύσεως. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, καὶ κάποια ἔμβρυα περισώζονται καὶ ἡ μητέρα ζεῖ τὸν σύνδεσμο τῆς ἐγκυμοσύνης μὲ τὸ παιδὶ καὶ τὸ παιδὶ ποὺ θὰ προκύψει θὰ ἔχει τὸ αἴσθημα ὅτι εἶναι περισσότερο συγγενὲς πρὸς τοὺς γονεῖς καὶ λιγότερο καρπὸς υἱοθεσίας. Τὸ ἐνδεχόμενο ἑνὸς προβλήματος προκύπτει ἀπὸ τὴν συγκεχυμένη βιολογικὴ ταυτότητα τοῦ παιδιοῦ, πράγμα ποὺ δὲν ἰσχύει στὶς περιπτώσεις τῆς κλασικῆς υἱοθεσίας.
ιε. Ποιμαντικὲς κατευθύνσεις
75) ᾿Επειδὴ στὰ θέματα τῶν σύγχρονων ἀναπαραγωγικῶν τεχνολογιῶν οἱ περισσότεροι πιστοὶ ἀλλὰ καὶ ἐξομολόγοι ἀγνοοῦν τὶς πολὺ σημαντικὲς λεπτομέρειες, εἶναι ἀναγκαία μιὰ ἐνημέρωση σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα. ῾Η γνώση τῶν τρόπων μὲ τοὺς ὁποίους διενεργεῖται ἡ ὑποβοηθούμενη τεκνοποιία, ὅπως καὶ οἱ βασικὲς θέσεις τῆς ᾿Εκκλησίας ἀπέναντί της, διευκολύνουν σημαντικὰ τὴν ὑπεύθυνη τοποθέτηση τῶν ἐνδιαφερομένων στὰ θέματα αὐτά.
76) ῾Η ᾿Εκκλησία δὲν μπορεῖ κατ᾿ ἀρχὴν νὰ συστήσει τὴν προσφυγὴ στὴν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγὴ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος τῆς ἀτεκνίας. Οὔτε πάλι ρόλος της εἶναι νὰ ἐγκρίνει ἀποφάσεις. Μπορεῖ ὅμως καὶ ὀφείλει νὰ ἀντιμετωπίσει τὸ θέμα, ἐφόσον ἀποτελεῖ πλέον μιὰ πραγματικότητα ποὺ δημιουργήθηκε ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν θέληση ἢ τὴν ἐπιθυμία της, ἐπὶ τῇ βάσει ὄχι ἀσφαλῶς τῆς θεολογικῆς ἀκριβείας ἀλλὰ τῆς πνευματικῆς οἰκονομίας. Σύμφωνα μὲ τὰ παραπάνω, ὅταν τῆς ζητηθεῖ, πρέπει νὰ δώσει τὴν κατεύθυνση τοῦ φρονήματός της μὲ σαφήνεια καὶ ἐλευθερία.
77) Μὲ δεδομένα ὅλα αὐτὰ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ σημερινοὶ γονεῖς βρίσκονται κάτω ἀπὸ ἔντονη πίεση, ἐνώπιον μεγάλης πρόκλησης καὶ μὲ περιορισμένες ἀντοχὲς καὶ ἀποθέματα πίστεως καὶ ἐσωτερικῆς δυνάμεως, ἡ ᾿Εκκλησία θὰ μποροῦσε νὰ ἀκολουθεῖ τὰ ἑξῆς βήματα στὴν διαποίμανση τῶν πιστῶν·
α) Νὰ καταστήσει ἐμφανῆ καὶ ἔμπρακτη τὴν κατανόηση καὶ ἀγάπη της. ῾Ο λόγος της νὰ εἶναι μεστὸς πνεύματος καὶ ἀληθείας ἀλλὰ καὶ συμπαθὴς καὶ φιλάνθρωπος.
β) Νὰ ἐκφράσει τὴν τεράστια σημασία ποὺ σὲ ὅλα αὐτὰ ἔχει ἡ ἀνάγκη νὰ διατηρηθεῖ ἡ ἱερότητα τοῦ γάμου, νὰ ὑπάρχει δηλαδὴ χῶρος γιὰ τὴν ἐνέργεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Συνήθως οἱ δοκιμασίες καὶ οἱ στερήσεις ἀποτελοῦν μοναδικὲς εὐκαιρίες ἐπιβεβαιώσεως τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή μας.
γ) Νὰ γίνεται ἐνημέρωση τοῦ τί ἀκριβῶς περιλαμβάνουν οἱ ἐν λόγῳ μέθοδοι καὶ νὰ ἐντοπίζονται τὰ σημεῖα ποὺ καταδεικνύουν τὰ ἠθικὰ καὶ πνευματικὰ προβλήματα ποὺ συνήθως δημιουργοῦν.
δ) Νὰ καθίσταται σαφὲς ὅτι κατόπιν ὅλων αὐτῶν (μὴ φυσιολογική, ἀσεξουαλικὴ σύλληψη, πλεονάζοντα ἔμβρυα, δυνατότητες παρεκτροπῶν, δυνατότητες προεμφυτευτικῆς γενετικῆς παρέμβασης καὶ τροποποίησης κ.λπ.), ἡ ᾿Εκκλησία δυσκολεύεται νὰ ἐπευλογήσει αὐτὴν τὴν πρακτικὴ καὶ νὰ υἱοθετήσει ὁδοὺς ξένες πρὸς τὸ πνεῦμά της.
ε) Γιὰ περιπτώσεις ποὺ ἡ τεκνοποίηση διασαλεύει τὴν φυσιολογικὴ οἰκογενειακὴ τάξη (ἄγαμες μητέρες, γονιμοποίηση μὲ σπέρμα ἀποθανόντος συζύγου, τεκνοποίηση ὑπερηλίκων μητέρων, ἑτερόλογη γονιμοποίηση, δανεισμὸς μήτρας κ.λπ.) νὰ γίνει πλέον σαφὲς ὅτι κάτι τέτοιο δὲν βρίσκει σύμφωνη τὴν ᾿Εκκλησία.
στ) ᾿Εὰν πρόκειται γιὰ γονεῖς ποὺ γιὰ ποικίλους καὶ εἰδικοὺς λόγους ἀδυνατοῦν νὰ συμμορφωθοῦν, ἂς προτείνεται ἐνθέρμως ἡ ἰδέα τῆς υἱοθεσίας ἤ, ἂν καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι ἐφικτό, ἂς γίνεται δεκτὸ κατ᾿ οἰκονομίαν ἡ γονιμοποίηση νὰ ἐπιτυγχάνεται μὲ τεχνικές, οἱ ὁποῖες ὅμως δὲν δημιουργοῦν πλεονάζοντα ἔμβρυα, οὔτε περιλαμβάνουν οἱασδήποτε μορφῆς δανεισμοὺς ἢ ἀφήνουν περιθώρια γιὰ καταστροφὴ ἐμβρύων. ῎Ετσι ἐπὶ παραδείγματι ἡ ᾿Εκκλησία θὰ μποροῦσε νὰ δεχθεῖ κατ᾿ οἰκονομίαν τὴν ὁμόλογη σπερματέγχυση, τοῦ ζευγαριοῦ θεωρουμένου ὡς ἑνιαίας μονάδος ποὺ νοσεῖ καὶ μὲ τὸ δεδομένο ὅτι ἀμφότεροι οἱ σύζυγοι συμφωνοῦν, ἡ ὅλη δὲ διαδικασία εἶναι ἐντεταγμένη στὸ πνεῦμα τῶν ὅσων προαναφέρθηκαν. Θὰ μποροῦσε ἐπίσης νὰ δεχθεῖ τὴν ὑποβοήθηση στὴν ἀναπαραγωγὴ μὲ γαμέτες μόνον τῶν γονέων, ἐμφύτευση στὴν μήτρα τῆς μητέρας καὶ γονιμοποίηση τόσων ἐμβρύων ὅσα καὶ θὰ ἐμφυτευθοῦν.
78) Οἱ πνευματικοὶ θὰ πρέπει νὰ διαδώσουν μὲ ταπείνωση καὶ πίστη τὴν ἀνάγκη οἱ πιστοὶ νὰ ἐπιστρέψουν πρὸς περισσότερο φυσικοὺς καὶ πνευματικοὺς τρόπους ζωῆς. Εἶναι πλέον δεδομένο ὅτι ὁ τρόπος ζωῆς, ἡ ἔνταση καὶ τὸ ἄγχος, ὁ κλονισμὸς τῆς ἐμπιστοσύνης τῶν ἀνθρώπων καὶ συναφεῖς παράγοντες θεωροῦνται ὑπεύθυνοι γιὰ τὸ ὅτι ἡ ὑπογονιμότητα ἔχει ἀνέλθει σὲ ἐπικίνδυνα ὑψηλὰ ἐπίπεδα.
῾Η ᾿Εκκλησία προτείνει μία μὴ ἐκκοσμικευμένη ἀντίληψη ζωῆς, τέτοια ποὺ ἐγγυᾶται τὴν ἁπλότητα, τὴν εἰρήνη, τὴν ὀλιγάρκεια, τὴν ἀμοιβαία ἐμπιστοσύνη τῶν συζύγων, τὴν προσφυγὴ στὴν ἰατρικὴ βοήθεια ἀλλὰ καὶ τὴν ταυτόχρονη παράδοση τῆς ζωῆς μας στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ.
79) ῾Η λειτουργικὴ καὶ προσωπικὴ προσευχή, ἡ ἐνεργὸς καὶ ὑγιὴς συμμετοχὴ στὰ μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας, ἡ καλλιέργεια τῆς ἀγάπης, ἡ προσφυγὴ στὴ μεσιτεία τῶν ἁγίων, τὰ ὑγιῆ τάματα, τὰ ταπεινὰ προσκυνήματα κ.λπ., ἀποτελοῦν τὰ ἐπιβεβαιωμένα ἀπὸ τὴν ἐμπειρία μέσα τῆς ᾿Εκκλησίας, τὰ ὁποῖα χρειάζεται νὰ ἐπιστρέψουν στὴν ζωὴ τῶν πιστῶν.
80) ῞Οταν ἡ ᾿Εκκλησία ζητεῖ ἀπὸ τὰ ζευγάρια νὰ ἀποφεύγουν κάποιες τεχνικὲς ποὺ αὐξάνουν τὶς ἐλπίδες γιὰ παιδοποιΐα θὰ πρέπει ταυτόχρονα νὰ ἐμπνέει καὶ τὴν ἐμπιστοσύνη στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ εἰσάγει τοὺς πιστοὺς στὴν λογικὴ καὶ τὴν ἐμπειρία τῆς προσευχῆς καὶ τοῦ «σημείου».
81) Ἡ Ἐκκλησία ὑποδεικνύει μὲν τὴν ὁδὸ τῆς ἀκριβείας, ἀλλὰ θεραπεύει ποιμαντικὰ καὶ τὶς πτώσεις τῶν τέκνων της, ὅταν γιὰ διαφόρους λόγους, ἀφ' ἑνὸς μὲν ἀδυνατοῦν νὰ ἐφαρμόσουν τὴν διδασκαλία της, ἀφ' ἑτέρου δὲ μετανοοῦν εἰλικρινά.
82) Ἐπὶ πλέον, ἡ Ἐκκλησία ἀντικρύζει τὸ ὅλο θέμα τῆς ἀνθρώπινης ἀναπαραγωγῆς μέσα ἀπὸ μία πιὸ εὐρεῖα ὀπτική. Ἔτσι, ἂν καὶ ἡ ἀπόκτηση τέκνων ἀπὸ μόνη της ἀποτελεῖ δῶρο Θεοῦ καὶ εὐλογία, ἐν τούτοις τὸ ἐνδιαφέρον τῶν γονέων πρέπει νὰ ἑστιασθεῖ σὲ ἕνα σημαντικότερο γεγονός· παράλληλα μὲ τὴν δική τους κατὰ Χριστὸν τελείωση, στὴν καλὴ ἀνατροφὴ καὶ τὴν κατὰ Χριστὸν προκοπὴ καὶ ἀνάπτυξη τῶν παιδιῶν τους, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ ποῦν κάποια μέρα «ἰδοὺ ἐγὼ καὶ τὰ παιδία ἃ μοι ἔδωκεν ὁ Θεός».
1 ζυγώτης ἢ ζυγωτό· Τὸ πρῶτο κύτταρο ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴν γονιμοποίηση ὠαρίου μὲ σπερματοζωάριο
2 «῾Ως δ᾿ ἐνὶ τυτθοῖς
πνεῦμα μέγα στεινόν τε καὶ ἔκτροπον ἴαχεν αὐλοῖς,
καὶ μάλα ἴδριος ἀνδρός, ἐπὴν δ᾿ εἰς χεῖρας ἵκωνται
εὐρύποροι, τημόσδε τελειοτέρην χέον ἠχήν,
ὣς ἥγ᾿ ἀδρανέεσιν ἐν ἅψεσιν ἀδρανέουσα,
πηγνυμένοις συνέλαμψε, νόον δέ τε πάντ᾿ ἀνέφηνεν».
3 φέρουσα μητέρα· ῾Η γυναῖκα ἡ ὁποία κυοφορεῖ τὸ ἔμβρυο ὅταν ἡ γενετικὴ μητέρα ἔχει πρόβλημα κυοφορίας.
4 ἑτερόλογη γονιμοποίηση· ῾Η γονιμοποίηση ἡ ὁποία ἐπιτελεῖται μὲ δανεισμὸ σπέρματος, ὠαρίου ἢ καὶ ἐμβρύου.
5 ὑποκατάστατη ἢ φέρουσα μητέρα· ῾Η γυναῖκα ἡ ὁποία κυοφορεῖ τὸ ἔμβρυο ὅταν ἡ μητέρα ἔχει πρόβλημα κυοφορίας. Στὴν περίπτωση ποὺ τὸ ὠάριο προέρχεται ἀπὸ τὴν μητέρα ἀναφερόμαστε σὲ «φέρουσα μητέρα». ῍Αν μαζὶ μὲ τὴν μήτρα της δανείζει καὶ τὸ ὠάριο ὁμιλοῦμε γιὰ «ὑποκατάστατη μητέρα».
6 γαμέτες· Τὰ γενετικὰ κύτταρα, τὸ σπερματοζωάριο γιὰ τὸν ἄνδρα καὶ τὸ ὠάριο γιὰ τὴν γυναίκα.
7 γοναδοτροπίνες· Οἱ ὁρμόνες ποὺ χορηγοῦνται γιὰ τὴν πρόκληση τῆς ὠοθυλακιορρηξίας.