Δημιουργηθηκε στις ΣαβPMEESTE_Μάιος+0300RΜαϊPMEEST_1C21

ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ
Πρόκληση ποιμαντικῆς εὐθύνης καὶ μαρτυρίας
Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικῆς Νικολάου
Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος
11 Mαΐου 2010

Μακαριώτατε,
Σεβασμιώτατοι ἅγιοι ἀρχιερεῖς,

Θὰ ἤθελα, ἐν πρώτοις, πολὺ νὰ εὐχαριστήσω τὴν Ἱερὰ Σύνοδο γιὰ τὴν τιμὴ αὐτῆς τῆς ὁμιλίας στὴν παροῦσα συνεδρία τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἡ δυνατότητα νὰ ἐκφέρει κανείς ἐνώπιον τοῦ ἀνωτάτου συνο­δικοῦ ὀργάνου τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας μας λόγο καὶ νὰ καταθέσει τὶς σκέ­ψεις του μέσα σὲ μιὰ τόσο κρίσιμη γιὰ τὴν πορεία τῆς ἀνθρωπότητος καὶ τὴ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας μας χρονικὴ στιγμή, μάλιστα πάνω σὲ ἕνα θέμα ποὺ φαίνεται νὰ ἐπι­κεντρώνει τὴν πρακτικὴ ἔκφρα­ση τῆς πίστεως καὶ τῆς εὐλα­βείας ἀφ’ ἑνὸς καὶ τὴν ὅπως ἐπιχειρεῖται ἀπὸ τὴ σύγχρονη ἐκκοσμικευ­μέ­νη ἀντι­διαλεκτικὴ σκέψη, μὲ τὸ ἐργαλεῖο τοῦ ὀρθοῦ λόγου καὶ τῆς ἀμφι­σβή­τη­σης, ἔμπρακτη ἀπαξίωση τῆς ἱερό­τητος τοῦ ἀνθρώπινου σώματος καὶ τοῦ κατ’ εἰκό­να Θεοῦ πλασμένου ἀνθρώπου ἀφ’ ἑτέρου εἶναι καὶ τιμή, εἶναι ὅμως καὶ εὐθύνη.

Α. Περιγραφὴ τοῦ προβλήματος σήμερα
Μετὰ ἀπὸ μακροχρόνιες προσπάθειες, τὴν 1η Μαρτίου 2006, ἡ Ἑλλη­νι­κὴ Κυβέρνηση ἔκανε δεκτὴ τροπολογία 10 βουλευτῶν διακομματικῆς ὑπο­στή­ριξης, ἡ ὁποία παρέχει τὴ δυνατότητα τῆς μεταθανάτιας ἀποτέφρωσης τῶν νεκρῶν στὴν Ἑλλάδα (Ἄρθρο 35, ΦΕΚ 57, Τεῦχ. Α΄ 15.3.2006), μὲ τὴν προ­ϋπό­θεση ὅτι κάτι τέτοιο εἶναι συμβατὸ μὲ τὶς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Τὸν περασμένο Μάρτιο ἐξεδόθη καὶ τὸ ὑπ’ ἀριθμ. 31/2009  (ΦΕΚ 49/Α` /23.3.2009) Προεδρικὸ Διάταγμα ποὺ περιλαμβάνει τὶς «προϋποθέσεις καθο­ρι­σμοῦ τῶν χώρων δημιουργίας Κέντρων Ἀποτέφρωσης Νεκρῶν», ὅπως καὶ τοὺς «ὅρους, τὸν ἔλεγχο τῆς λειτουργίας τους καὶ εἰδικότερες προϋπο­θέσεις», τὴ δια­χείριση τῆς τέφρας κ.λπ.
Μετὰ ἀπὸ λίγους μῆνες, τὸν παρελθόντα Ἰούλιο, ὑπογράφηκε κοινὴ Ὑπουρ­γικὴ ἀπόφαση μὲ σχετικὲς τροποποιήσεις (Υ.Α. οικ. 141270/2009  (ΦΕΚ 1411/Β`/15.7.2009).
Κατόπιν τούτων, ἡ δυνατότητα ἀποτεφρώσεως τῶν νεκρῶν στὴ χώρα μας ἔχει πλέον θεσμικὰ κατοχυρωθεῖ καὶ ἤδη ὁ δρόμος γιὰ τὴν κατα­σκευὴ τῶν πρώ­των ἀποτεφρωτήρων ἔχει ἀνοίξει. Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ νόμου προϋποθέτει τὴ συμβατότητα τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, πολὺ σύντομα, ἡ Ἐκ­κλησία μας θὰ συναντήσει τὸ πρόβλημα στὴν πράξη καὶ συναφῆ μὲ αὐτὸ ἐρω­τήματα καὶ διλήμ­ματα θὰ μᾶς ἀπασχολήσουν. Ὑπὸ αὐτὴν τὴν ἔν­νοια, τὸ ἐνδι­αφέρον τῆς Ἱερᾶς Συνόδου εἶναι καὶ ἐπίκαιρο καὶ δικαιολο­γη­μένο καὶ συνετό.

Β. Ἱστορικὸ στὴν Ἑλλάδα
Στὴ σύγχρονη Ἑλλάδα, τὸ θέμα πρωτοεμφανίσθηκε τὸ 1943 μὲ τὴν προσ­πάθεια ἱδρύσεως σωματείου μὲ τὴν ὀνομασία «Ἑταιρία πρὸς διάδοσιν τῆς καύ­σεως τῶν νεκρῶν», ἡ ὁποία ὅμως ἀπέτυχε λόγῳ ἀπορρίψεως τοῦ σχετικοῦ αἰτήματος ἀπὸ τὸ Πρωτοδικεῖο Ἀθηνῶν. Μετὰ τρία χρόνια συνεστήθη ἡ λεγό­­μενη «Ἐπιστημονικὴ Ἑταιρία πρὸς μελέτην τῶν διαφόρων συστημάτων τῆς μετα­χειρίσεως τῶν νεκρῶν». Λίγο ἀργότερα ὁ διάσημος μουσουργὸς Δημή­­­τρης Μητρό­πουλος ζήτησε νὰ καεῖ μετὰ θάνατον τὸ σῶμα του, πράγμα ποὺ προκάλεσε μεγάλη ἀναστάτωση, ὁδήγησε στὴν κυκλοφορία τοῦ προπα­γανδίζοντος τὴν ἰδέα βιβλίου τοῦ ἰατροῦ Δημητρίου Θεοδωρίδου «Ἡ καῦσις τῶν νεκρῶν» καὶ τέλος στὴ συζήτηση τοῦ θέματος ὑπὸ τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὴν 106η περίοδό της, τὸ 1961.
Σύνοψις ὅλων αὐτῶν παρουσιάζεται στὴν πολὺ ἐνδιαφέρουσα μελέτη τοῦ Μητροπολίτου Κυθήρων Μελετίου Γαλανοπούλου τὸ ἑπόμενο ἔτος μὲ τὸν τίτλο: «Διατί ταφὴ καὶ ὄχι καῦσις τῶν νεκρῶν;»

Γ. Προφάσεις καὶ ἐπιχειρήματα
Μὲ βάση καὶ τὰ ἀρνητικὰ ἐρεθίσματα ποὺ δημιουργεῖ ἡ ἄσχημη σήμερα πρα­γματικότητα τῆς κηδείας καὶ τῆς ταφῆς, τὰ ἐπιχειρήματα ποὺ ἐπιστρα­τεύ­ονται στὴν ὑπεράσπιση τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν ἀπὸ διάφορους πολιτι­κούς, φιλοσό­φους καὶ καλλιτέχνες εἶναι κατὰ βάσιν τὰ ἑξῆς:

α. Ἔλλειψη χώρου
Τὸ πρῶτο ἐπιχείρημα εἶναι ἡ ἔλλειψη χώρου. Αὐτὸ ἰσχύει κυρίως γιὰ τὴν Ἀθήνα καὶ τὶς μεγαλουπόλεις. Μιὰ τεράστια πόλη μὲ δυσανάλογο πρὸς τὴν ἔκτασή της πλη­θυσμὸ εἶναι πολὺ φυσικὸ νὰ διαθέτει περιορισμένης ἐκτάσεως κοιμητήρια γιὰ νὰ φιλο­ξενήσουν ἕνα διαρκῶς αὐξανόμενο ἀριθμὸ νεκρῶν. Κατὰ καιροὺς ἔχουν προταθεῖ λύσεις, λιγότερο ἢ περισσότερο πρακτικές, σχε­τ­ι­κὰ μὲ τοὺς οἰκο­γε­νειακοὺς τάφους ἢ τὴν ἀποσυμφόρηση τῶν κοιμητηρίων μὲ μετάθεση τῆς ταφῆς στὴν ἐπαρχία, ὅπου αὐτὸ εἶναι δυνατὸν κ.ο.κ.
Τὸ ἐπιχείρημα ὅτι δὲν ἔχουμε χῶρο στὰ κοιμητήριά μας ἢ χώρους γιὰ κοιμητήρια εἶναι φαινομενικὰ αἰτιολογημένο, στὴν οὐσία ὅμως ἀποτελεῖ πρό­φαση. Ὅπως εἶναι ἀνάγκη στὴν πολύκοσμη Ἀθήνα νὰ δημιουρ­γηθοῦν χῶροι γιὰ parking, ἀναψυχή, γήπεδα, πολυκαταστήματα κ.τ.λ., ἔτσι μπορεῖ νὰ λη­φθεῖ καὶ ἡ δέουσα πρόνοια γιὰ τοὺς νεκρούς. Ἡ ἀγάπη καὶ ὁ σεβασμὸς δημι­ουργοῦν καὶ χῶρο καὶ προϋποθέσεις.
Στὴν πραγματικότητα καῖμε ἕνα σῶμα ὄχι γιατὶ δὲν θέλουμε αὐτὸ νὰ ζήσει, ἀλλὰ γιατὶ δὲν θέλουμε ἐμεῖς νὰ ζήσουμε αἰώνια. Ἡ φυσικὴ ὕπαρξη, ἔστω καὶ τῶν ὀστῶν, ἔστω κι ἂν δὲν τὰ βλέπουμε, θυμίζει τὴ συνέχειά μας, παραπέμπει στὴν αἰω­νιό­τητα. Οἱ κοινωνίες μὲ αὐτὴν ἔχουν πρόβλημα, ὄχι μὲ τὸν χῶρο· μὲ τὸν Θεό, ὄχι μὲ τὸν νεκρό.
Στὶς μωαμεθανικὲς χῶρες, ποὺ ἀπαγορεύεται ἡ ἐκταφὴ ἢ ἡ σὲ κατακό­ρυφα ἐπίπεδα ταφή, ποὺ οἱ πληθυσμοὶ εἶναι πυκνοὶ καὶ αὐξανόμενοι καὶ οἱ νεκροὶ πολὺ περισσότεροι, πῶς χωροῦν τὰ κοιμητήρια;
Τὸ κριτήριο τῆς ἔλλειψης τοῦ χώρου, εἶναι συναφὲς καὶ μὲ αὐτὸ τῆς ἔλλειψης τοῦ χρόνου. Δὲν ὑπάρχει χρόνος γιὰ τὴν κηδεία. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἑπόμενο βῆμα· καὶ εἶναι πιὸ λογικό. Δὲν προλαβαίνουμε. Ζητοῦμε τὴ συντόμευση τῆς κηδείας. Ἡ Ἐκκλησία ὅμως πάντα θὰ προτιμᾶ τὴ διανυκτέρευση στὸ σπίτι, τὴν κηδεία στὴν ἐνορία καὶ τὴν ταφὴ στὸ κοιμητήριο.

β. Λόγοι ὑγείας, ἀποφυγὴ μικροβίων
Ἕνας δεύτερος λόγος ποὺ συχνὰ ἀκούγεται ὅτι ἐπιβάλλει τὴν καύση τῶν νεκρῶν εἶναι οἱ λόγοι ὑγιεινῆς. Ἀλλὰ τί εἰρωνεία! Σὲ μιὰ ἐποχὴ ὅπου, ἐντε­λῶς ἀδικαιολόγητα καὶ ἀπὸ χιλιάδες αἰτίες, ἔχει καταμολυνθεῖ τὸ οἰκοσύστημα καὶ ἀπει­λεῖται τὸ σύνολο τῆς γήινης βιόσφαιρας, ὅπου πετοῦμε πιὸ πολλὰ ἀπ᾿ ὅσα χρησιμοποιοῦμε καὶ ἡ τεχνολογία τῶν ἀποβλήτων συναγωνίζεται αὐτὴν τῶν προ­ϊόντων, εἶναι πράγματι ὑπο­κριτικό, ἐνῶ καταστρέψαμε περιβαλ­λοντικὰ ὅ,τι φαίνε­ται καὶ ζεῖ, τώρα νὰ νοιώ­θουμε πὼς κινδυνεύουμε ἀπὸ τὰ μικρόβια τῶν νεκρῶν, ποὺ οὔτε φαίνονται, οὔτε φυσικὰ ἀπειλοῦν∙ ὑπάρχουν μόνο στὰ μυαλὰ τῶν σύγχρονων μηδενιστῶν. Τὴ μόλυνση τὴ δημι­ουργοῦν οἱ ζωντανοί, ὄχι οἱ νεκροί.
Ἄν τὰ νεκροταφεῖα ἀποτελοῦν ἑστίες μολύνσεως, καλύτερα νὰ παρα­μεί­νουν ὡς ἔχουν παρὰ νὰ ἀποδοθοῦν γιὰ ὁποιαδήποτε χρήση μὲ τὸν μολυ­σμὸ ποὺ ἤδη δῆθεν φέρουν.

γ. Ἀνθρώπινο δικαίωμα. Νομιμοποίηση εὐθανασίας;
Ἕνας ἰσχυρὸς λόγος ποὺ κάποιοι προτάσσουν γιὰ τὴν καύση εἶναι τὰ λεγό­μενα ἀτομικὰ δικαιώματα, τὸ δικαίωμα τῆς αὐτοδιάθεσης. Ἡ καύση τῶν νεκρῶν ὅμως δὲν εἶναι ἀτομικὸ δικαίωμα τοῦ νεκροῦ πλέον ἀνθρώ­που· ἡ διατήρηση τοῦ σώματός τους ἀποτελεῖ κοινωνικὴ ὑποχρέ­ωση σεβα­σμοῦ καὶ ἐπιβιώσεως τοῦ προσώπου του. Εἶναι ἀδύνατο τὸ θέλημα τοῦ ἑνὸς -κι ἂς ἀποκαλεῖται αὐτὸ δικαίωμα- νὰ προσκρούει στὴν ἀνάγκη γιὰ σεβασμὸ τοῦ συνόλου -ἂν βέβαια ἀκό­μη ὑπάρχει κάτι τέτοιο. Δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι δικαί­ωμα κάποιου νὰ τὸν ...κάψουν κάποιοι ἄλλοι! Τὸ θέμα δὲν εἶναι ἂν κάποιος ἐπιθυμεῖ νὰ καεῖ· εἶναι ἂν ἡ κοινωνία θὰ δεχθεῖ νὰ τὸν κάψει. Ἡ καύση τῶν νεκρῶν εἶναι πρόβλημα γι᾿ αὐτὸν ποὺ τὴν ἐπιτελεῖ καὶ ὄχι γι᾿ αὐτὸν ποὺ τὴν ὑφίσταται.
Τὸ κοινωνικὸ ἀγαθὸ ὡς ἀξία εἶναι ἀνώτερο κάθε ἀτομικῆς ἐπιλογῆς. Ἂν ἡ ταφὴ ἀποτελεῖ ἀξία, τότε ἡ καύση δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀτομικὸ δικαίωμα. Ἂν πάλι ἡ ἐπιθυμία ἑνὸς νὰ καεῖ εἶναι ὑπερτέρα τῆς ἀνάγκης τῆς κοινωνίας γιὰ σεβασμὸ τοῦ νεκροῦ σώματος, τότε τὸ ἴδιο ἐπιχείρημα δὲν θὰ μποροῦσε νὰ φέρει στὸ προσ­κήνιο ἀπὸ νέα ὁπτικὴ τὸ θέμα τῆς εὐθανασίας; Ἂν ἡ κοινωνία ἔχει ὑπο­χρέ­ωση νὰ κάψει ὅποιον τὸ ἐπιθυμεῖ, τότε θὰ εἶναι καὶ ὑποχρεωμένη νὰ διευκολύνει καὶ τὸν θάνατο αὐτοῦ ποὺ τῆς τὸ ζητεῖ. Ἡ ὑποχώρηση στὴ καύση τῶν νεκρῶν μὲ τὸ αἰτιολογικὸ τοῦ ἀτομικοῦ δικαιώματος θὰ καταστήσει τὴν εὐθανασία ἐπιβε­βλημένη κοινωνικὴ ὑποχρέωση.
Ἐπι πλέον, ἀπὸ ἐκκλησιαστικῆς ἀπόψεως, ὅπως ὑποστηρίζει σὲ πρόσφατο δημοσίευμά του ὁ Σεβ. Μητρο­πολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος, «τὸ σῶμα τοῦ κάθε πιστοῦ ἀνήκει καὶ στὰ λοιπὰ ἐκκλησιαστικὰ μέλη∙ ἄρα καὶ ἡ μετὰ θάνατον τύχη ἑνὸς σώματος δὲν ἀφορᾶ μόνον τὴν ἐπιθυμία τοῦ νεκροῦ, ἀλλὰ εἶναι ὑπό­θεση ὅλων τῶν μελῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος».
Ἀντίθετα πρὸς τὴν καύση νομικὰ ἐπιχειρήματα παρουσιάζει ἡ Ἰατρο­δικα­στικὴ Ὑπηρεσία, διότι δὲν θέλει νὰ χάσει στοιχεῖα ποὺ βοηθοῦν στὴν ἐξι­χνίαση διαπραχθέντων ἐγκλημάτων.

δ. Τὸ ἀποτρόπαιον τοῦ θανάτου
Ἡ ταφὴ ἀποτελεῖ ἀναντίρρητα μιὰ συναισθηματικὰ πολὺ δύσκολη εἰκό­να. Βλέπεις τὸ οἰκεῖο σου πρόσωπο δίχως πνοή, δίχως ζωή, γιὰ τελευταία φορὰ νὰ κατεβαίνει ἀνεπίστρεπτα στὰ σπλάγχνα τῆς γῆς. Δὲν θὰ ξανα­ντι­κρύ­σεις τὴν οἰκεία ὄψη. Ἤδη ἔχει ἀρχίσει ἡ διαδικασία τῆς ἀποσυνθέσεώς του. Ὁ πειρασμὸς νὰ ἀπο­φύγει κανεὶς τὴν ἐμπειρία δὲν εἶναι ἀμελητέος. Ἡ στρου­θοκαμηλικὴ νοοτροπία τῆς ἐποχῆς μας προκρίνει τὸ νὰ ἀγνοοῦμε ἢ νὰ μὴν ἀντι­κρύζουμε τὴν πραγμα­τι­κό­τητα, παρὰ νὰ τὴν προβάλλουμε πάνω στὴν ἀλή­θεια. Προτιμάει κανεὶς νὰ βλέ­πει ἕνα κουτάκι παρὰ νὰ ἀντικρύζει ἕνα πτῶ­μα. Τὸ πρῶτο εἶναι ἁπλὸ ἀντικείμενο. Τὸ σῶμα εἶναι νεκρὸ ὑποκείμενο. Βλέπο­ντας τὸ πρῶτο ξεχνᾶς τὸ πρόσωπο. Ἀντι­κρύζοντας τὸ δεύτερο θυμᾶσαι τὸ πρόσωπο, σκέπτεσαι τὸ θάνατό του, αἰσθά­νεσαι τὴν ἀπειλή του. Καὶ αὐτὸ πονᾶ.


Δ. Βαθύτερα αἴτια τοῦ αἰτήματος τῆς καύσης
Πέραν ὅμως τῶν διαφόρων προφάσεων ὑπάρχουν βαθύτερα αἴτια τῆς ἐπίμονης ἐπιλογῆς τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν:

α. Ὁ μηδενιστικὸς τρόπος ζωῆς
Ἡ κοινωνία μὲ τὴν καύση τῶν νεκρῶν προσυπογράφει τὸ μηδενισμό της. Μιὰ κοινωνία ποὺ δὲν ἀντέχει τὸν ἄνθρωπο οὔτε στὴν ἀσθένειά του, οὔτε στὴν ἀδυναμία του, οὔτε στὸ θάνατό του, μιὰ κοινωνία ποὺ καίει τοὺς νεκρούς της, μιὰ κοινωνία ποὺ καταστρέφει καὶ τὴν ἀνάμνηση τῆς ζωῆς καὶ τὴν ἐνθύμηση τῶν μελῶν της -αὐτὸ εἶναι τὰ λείψανα-, μιὰ κοινωνία ποὺ κάνει τὴν ἀρχὴ τοῦ ἀνθρώ­που τεχνητὴ καὶ ἐπλεκτικὴ καὶ τὸ τέλος του ὁριστικὸ καὶ ἀμετάκλητο, μιὰ κοι­νωνία ποὺ ἀρνεῖται τὴν πνοὴ τοῦ αἰώνιου καὶ ἐγκλωβίζεται στὴν ἀσφυξία τοῦ ἐφήμε­ρου, τί σχέση μπορεῖ νὰ ἔχει αὐτὴ ἡ κοινωνία μὲ τὴ ζωή; Ἀκόμη καὶ οἱ ἄθεοι ὑπογράμμιζαν τὴν ἀνάμνηση τῶν ἐπίγειων θεῶν τους μὲ ταριχεύσεις τῶν σωμάτων τους (περίπτωση Λένιν) ἢ ὅπου αὐτὸ δὲν ἦταν δυνατὸν μὲ κατασκευὲς ἀγαλμάτων καὶ ψεύτικων ὁμοιωμάτων.
Φαίνεται πὼς τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ ἀνθρωπισμοῦ χωρὶς Θεό, τοῦ πολι­τισμοῦ χωρὶς ἀξίες καὶ τοῦ μηδενισμοῦ χωρὶς σκοπό, τὸ ἀποτέλεσμα τῆς σύγ­χυσης τῆς ἀθεΐας εἶναι ἡ ἐξαφάνιση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ καύση καὶ τοῦ τελευ­ταίου ὑπολείμ­μα­τός του. Ἡ καύση τῶν νεκρῶν ὁδηγεῖ στὴν καύση τῆς ἀνθρώ­πινης ἀξιοπρέ­πειας.

β. Ἡ ἐπιθυμία ἀποθρησκευτικοποιήσεως τῆς κοινωνίας
Στὴν ἀναζωπύρωση τοῦ ὅλου θέματος ὁδηγεῖ καὶ μιὰ προσπάθεια πρόκλη­σης τῆς Ἐκκλησίας καὶ σταδιακῆς νέκρωσης τοῦ αἰσθητη­ρίου τῆς πίστεως. Ἡ ἔννοια τῆς αἰωνιότητος ὅλο καὶ ἀπομα­κρύνεται ἀπὸ τὴν ἐμπει­ρία τῆς ζωῆς μας. Κάθε τι ποὺ τὴν ὑπενθυμίζει καὶ διακριτικὰ τὴν ὑπογραμ­μίζει βαθμιαία γίνεται ἀνε­πι­θύμητο στὴν ἀποδοχή του καὶ ἐνοχλητικὸ στὴν πρα­κτική του.
Ἡ ταφὴ ἔχει μιὰ τελετουργία ἐμφανῶς πιὸ ἔντονη ἀπὸ τὴν καύση. Ἡ προσπάθεια εἰσαγωγῆς τῆς καύσης δημιουργεῖ μιὰ ἀπότομη ἀλλοίωση στὰ κοινω­νικά μας ἤθη καὶ εἰσάγει εἰκόνες, παραστάσεις καὶ λογικὴ ἐντελῶς ξένες πρὸς τὶς ἐπικρατοῦσες στὸν τόπο μας. Αὐτὸ τὸ νέο σκηνικὸ καίρια προσβάλλει τὸ μονο­πώλιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ μεταφυσικῆς εἰκόνας τῆς κηδείας ποὺ χαρακτη­ρίζεται ἀπὸ τὴν ταφή. Ἡ ταφὴ εἶναι περισσότερο μυστήριο, ἐνῶ ἡ καύση τελετὴ ἢ διαδικασία.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε ἄρθρο τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ μὲ τίτλο «Γιατί τόσο ἀντιμεταφυσικὸ μένος;» στὸ ὁποῖο ὑποστηρίζει ὅτι ὅλη ἡ δῆθεν ἐκσυγ­χρο­νιστικὴ νοοτροπία τῶν τελευταίων ἐτῶν στὸν τόπο μας, στὴν οὐσία χτυ­πάει τὸν πολιτι­σμό καὶ τὴν παράδοσή μας, μὲ ἐργαλεῖο καὶ λογικὴ ἐντελῶς ξένα πρὸς τὴν ταυτό­τητά μας. Ἀποτελεῖ «συμπλεγματικὴ ἀντιμεταφυσικὴ μονο­­μανία» ποὺ ἑδρά­ζεται σὲ μιὰ «βασανιστικὴ ψυχολογικὴ ἀνασφάλεια». Καὶ ὄχι μόνον.

γ. Ἡ κυριαρχία τῆς χρηστικῆς ἀντίληψης εἰς βάρος τοῦ σεβα­σμοῦ καὶ τῶν ἀξιῶν
Ἡ πρακτικὴ καὶ χρηστικὴ ἀντίληψη ἔχουν ἐπικρατήσει καὶ μᾶς ἔχουν πείσει γιατὶ μέσα στὴν καρδιά μας ἔχει ἔντονα ἀδυνατήσει ἡ πνευματικὴ καὶ βιωματικὴ διάσταση τοῦ γεγονότος. Τὸ ἀληθινὸ καὶ ὡραῖο ἔχει ὑποταγεῖ στὴ γύμνια καὶ σκληρότητα τῆς ὀρθολογιστικῆς πρακτικῆς. Ὅλα γίνονται βιαστικὰ καὶ τυπικά. Ὅ,τι ὅμως δὲν ἔχει ὑπομονὴ δὲν ἔχει οὔτε βάθος οὔτε διάρκεια. Οὔτε ρίζες οὔτε αἰωνιότητα. Ἔτσι ψέλνουμε «αἰωνία ἡ μνήμη», ἀλλὰ ταυτό­χρονα ἡ δική μας μνήμη εἶναι σφιχτὰ κλεισμένη· προσπαθοῦμε νὰ ξεχάσουμε.
Συχνὰ ἀκούγεται τὸ λογικοφανὲς ἐπιχείρημα: ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία κηδεύει κάποιον ποὺ ἔχει ἀπανθρακωθεῖ ἀπὸ ἀτύχημα χωρὶς καμμία δυσκολία ἢ ἐπι­φύλαξη, γιατί νὰ δυσκολεύεται νὰ ἀποδεχθεῖ τὴν καύση κάποιου ποὺ οἰκειο­θελῶς τὴν ἐπιλέγει; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι ἄλλο καίγεται ἕνας ζωντανός καὶ ἄλλο καῖμε ἕνα νεκρό. Τὸ πρῶτο εἶναι τραγικὸ ἀτύχημα. Τὸ δεύτερο ἀδικαι­ολόγητη βία.
Ὑπάρχει περίπτωση ποὺ ἡ Ἐκκλησία ἐκδηλώνει τὸν σεβασμό της μὲ καύση. Ὅταν παλιώσουν κάποια ἄμφια ἢ ὅταν ὑπάρχουν εἰκόνες κατε­στραμ­μένες, τότε ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία ποὺ θεωρεῖ ἀσέβεια τὴν καύση τῶν εἰκόνων -αὐτὸ ἔκαναν οἰ εἰκονομάχοι- τὶς καίει γιὰ νὰ τὶς προφυλάξει ἀπὸ βεβήλωση.
Τέλος, δὲν εἶναι λίγοι αὐτοὶ ποὺ ἐπικαλοῦνται καὶ οἰκονομικοὺς λόγους γιὰ τὴν καύση, ἄσχετα ἂν τὸ ἐπιχείρημα αὐτὸ δὲν φαίνεται ἀντικειμενικὰ νὰ εὐστα­θεῖ. Ἡ ἀναγωγὴ ὅμως καὶ μόνον τοῦ θέματος τοῦ θανάτου καὶ τοῦ λειψά­νου τοῦ σώματος σὲ οἰκονομικὴ λογικὴ τί ἄλλο δείχνει παρὰ ὅτι οἱ ἀξίες καὶ οἱ ἰδέες τελοῦν ἐν διωγμῷ στὶς κοινωνίες μας;

δ. Λάθη καὶ σφάλματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ πρακτικῆς
Στὸ σημεῖο αὐτό, ἀξίζει νὰ γίνει ἀναφορὰ καὶ στὴν ἀσέβεια ἡ ὁποία συχνὰ ἐπι­τελεῖται ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς κληρικούς. Ἡ ζωή μας ὄχι μόνον ἀπέχει ἀπὸ τὸν λόγο μας, ἀλλὰ κάποιες φορὲς διαψεύδει τὴν πίστη καὶ θεολογία μας. Στὴν κατάσταση ποὺ ἐπι­κρατεῖ στὰ κοιμητήρια εἴμαστε ἀναντίρρητα συνυπεύθυνοι κι ἐμεῖς. Καὶ ἡ συμπεριφορά μας καὶ ἡ ἀπουσία ἐκκλησιαστικῆς αἰσθητικῆς καὶ ὁ σκληρὸς λόγος μας, ἔχουν ὡς συνέπεια ἀντὶ νὰ λειτουργοῦμε ἀνακουφιστικά, παρηγο­ρητικά καὶ ἐνισχυτικά, νὰ αὐξάνουν συχνὰ τὸν πόνο καὶ νὰ ἀποδυναμώνουν τὴν πίστη. Στὴν καλύτερη περί­πτωση, ἔχουμε ὑποτάξει τὴν προσευχὴ στὶς ἀπαιτήσεις τῆς κοσμι­κῆς ψυχο­λογίας, καὶ ἔχουμε ἐκφυλίσει τὸ μυστήριο τοῦ θανάτου γιὰ τὸ ὁποῖο μιλοῦμε σὲ τελετὴ τὴν ὁποία καταστρέψαμε.
Ἐπίσης, δὲν ποιμαίνουμε σωστὰ οὔτε κατηχοῦμε τὸν λαὸ μὲ λόγο καὶ ζωή. Θεωροῦμε ὡς ἐχθροὺς καὶ πολέμιους κάποιους ποὺ δὲν μᾶς κατανοοῦν καὶ ὄχι ἐμᾶς ποὺ ἡ ζωή μας καταργεῖ τὰ ἐπιχειρήματά μας. Δὲν κατανοοῦμε τὴν ἀλλαγὴ τῶν καιρῶν, τοῦ τρόπου σκέψης τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κοινω­νιῶν καὶ ἐφη­συχάζουμε ἐπαναπαυόμενοι στὸ μεγα­λεῖο τῆς ἱστορίας καὶ τοῦ παρελθόντος μας. Κι ἔτσι ὁ μὲν λόγος μας δὲν εἶναι πειστικὸς γιατὶ δὲν εἶναι κατανοητός, ἡ δὲ ζωή μας γιατὶ δὲν ἐμπνέει.


Ε. Τὸ σήμερα καὶ τὸ χθὲς
Στὸ σημεῖο αὐτό, ἂς ἐπιχειρήσουμε μία περιγραφικὴ σύγκριση τοῦ παρελ­θόντος τῆς παραδοσιακῆς ταφῆς μὲ τὴ σύγχρονη πρακτική της, στὸ πλαίσιο μιᾶς μεγαλουπόλεως.
Ἡ σημερινὴ εἰκόνα
Σὲ μιὰ πόλη μεγάλη σὰν τὴν Ἀθήνα ἔχει πλέον δημιουργηθεῖ μιὰ νέα εἰκό­να τῆς κηδείας. Ὁ νεκρὸς δὲν διανυκτερεύει στὸ σπίτι του, ἀλλὰ σὲ ψυγεῖο. Οὔτε θαύεται τὴν ἑπομένη, ἀλλὰ συνήθως καθυστερεῖ. Οἱ γείτονες, ἀποξενωμένοι ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλο καὶ ἑρμητικὰ κλεισμένοι στὸν ἑαυτό του ὁ καθένας, ἀρνοῦνται τὸ θέαμα καὶ τὴν κατάσταση ποὺ δημιουργεῖ. Ἡ ἐκφορὰ τοῦ νεκροῦ δὲν γίνεται πλέον ἀπὸ τὸ σπίτι του -τὸν τόπο τῆς ἐκφράσεώς του- ἀλλὰ ἀπὸ τὸ δημόσιο κοι­μη­τήριο -τὸν τόπο τῆς δημοτικῆς ἐκμεταλλεύσεώς του, ποὺ συνήθως μάλιστα ἀποκαλεῖται νεκροταφεῖο. Ἔτσι δὲν τὸν ξαγρυπνοῦμε.
Ὁ χῶρος ἀποχαιρετισμοῦ τοῦ νεκροῦ εἶναι τὸ ἀπρόσωπο περιβάλλον μιᾶς ψυχρῆς αἴθουσας ἑνὸς κοιμη­τηρίου, καὶ μάλιστα μαζὶ μὲ ἄλλους. Τὸ γεγονὸς χάνει τὴ μονα­δικότητά του. Οἱ μεταφορεῖς τῆς σωροῦ, οἱ νεκρο­θάπτες, οἱ ψάλτες εἶναι ἄγνωστοι, ποὺ πληρώνονται καὶ ποὺ συνεχῶς αὐτὴ τὴ δουλειὰ κάνουν. Πρόσωπα ἐθισμένα καὶ ὡς ἄγνωστα ἐντελῶς ἀμέτοχα στὴν ἱερότητα ἢ τουλάχιστον στὸ συναισθηματικὸ δρᾶμα τῆς ἀκολουθίας καὶ στὸ πραγματικὸ τῆς οἰκογενείας. Οἱ φίλοι καὶ οἱ γνωστοὶ δὲν συμμετέχουν ἐνεργὰ στὴν πρακτικὴ διαδικασία τῆς κηδείας. Ἁπλά, παρακολουθοῦν παθητικά.
Ὁ ἱερέας, τὸ ἴδιο κουρασμένος, ψυχρὸς καὶ ἀδιάφορος. Ὅπως ὁ γιατρὸς ἔχει συνηθίσει τοὺς ἀσθενεῖς, αὐτὸς ἔχει συνηθίσει νὰ βλέπει τοὺς νεκρούς. Ἀδυνατεῖ νὰ συμμετάσχει. Τὰ λερωμένα του ἄμφια, ἡ σκληρὴ καὶ ξερὴ ἀπὸ τὸν κόπο καὶ τὴ συνήθεια φωνή του, ἡ μπουχτισμένη μορφή του, δίπλα στὸν κακό­γουστο διάκοσμο -ἀπογοητευτικὸ ἀποτέλεσμα τυποποι­ημένης ἐπαγγελμα­τικῆς διαδικασίας καὶ ὄχι εὐλαβοῦς εὐαισθησίας προσφιλῶν προσώπων-, τὰ χιλιοπατη­μένα χαλιά, τοὺς ἀνούσιους λόγους, καὶ τὶς παγερές ὄψεις τῶν δημο­τικῶν ὑπαλ­λήλων τοῦ κοιμητηρίου καὶ τὶς ἐπαγγελματικὲς τῶν ἐργολάβων, δεμένες μὲ τοὺς δυτικόπληκτους ξελαρυγγισμοὺς μιᾶς παράταιρης χορωδίας ἢ τὴν μοιρολογικὴ φωνὴ ἑνὸς ψάλτη τῆς παλαιολιθικῆς ἐποχῆς συνθέτουν μιὰ εἰκόνα ποὺ θυμίζει πιὸ πολὺ τὸ θάνατο ἀπ᾿ ὅσο ὁ ἴδιος ὁ νεκρός.
Ἡ κηδεία κατήντησε νὰ εἶναι περισσότερο μιὰ τελετὴ συμπαραστά­σεως στοὺς συγ­γενεῖς παρὰ μιὰ ἐκκλησιαστικὴ πράξη συντόνου καὶ ἐντόνου προσευχῆς γιὰ τὸν ἀποθα­νόντα. Μιὰ πράξη ἀνθρώπινης παρηγοριᾶς παρὰ μιὰ κίνηση ἐκζητή­σεως τῆς θεϊκῆς παρακλήσεως. Κάτι ποὺ γίνεται γι᾿ αὐτοὺς ποὺ μένουν πίσω παρὰ κάτι ποὺ ἐπιτελεῖται γι᾿ αὐτὸν ποὺ ἀναχωρεῖ.
Ὅλο αὐτὸ τὸ σενάριο δημιουργεῖ τέτοια τραυματικὴ ἐμπειρία συναι­σθη­ματικῆς καὶ ἰδεολογικῆς ἀηδίας πού, ἐπειδὴ ἀκριβῶς ἐπαναλαμβάνεται, θέλουν κάποιοι ὁριστικὰ νὰ τὴν ξεχάσουν. Καὶ ἐπειδὴ αὐτὸ δὲν γίνεται, θέλουν νὰ ὑπο­βαθμίσουν τὸ γεγονός. Αὐτὸ εὔκολα στὶς μέρες μας ὁδηγεῖ στὴν πρόταση γιὰ καύση τῶν νεκρῶν.
Ἡ πραγματικότητα τοῦ παραδοσιακοῦ παρελθόντος
Δίχως νὰ πέσουμε στὴν παγίδα μιᾶς ἐξωραϊσμένης παρελθοντο­λο­γίας, νομίζω δὲν θὰ ἀδικούσαμε τὴν ἀλήθεια ἂν λέγαμε ὅτι τὸ παρελθὸν εἶχε πολὺ περισσότερη ἀνθρωπιά, σεβασμό καὶ ὑπογραμμισμένα τὰ πρόσωπα. Καὶ αὐτὸ συνεχίζεται μέχρι σήμερα σὲ ἀρκετὰ χωριά.
Οἱ κοινωνίες ἦταν μικρότερες, οἱ δεσμοὶ καὶ οἱ σχέσεις πολὺ πιὸ ἔντονες καὶ αὐθεν­τικές. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ συμμετοχὴ τοῦ καθενός σὲ τόσο ἰδιαίτατες στιγ­μές πολὺ πιὸ προσωπική. Στὰ χωριὰ τὸ γεγονὸς τοῦ θανάτου ἦταν γεγονὸς ποὺ φαινόταν. Ἐπικέντρωνε τὸ ἐνδιαφέρον ὅλων. Μονοπω­λοῦσε τὶς συζητή­σεις. Ἔδινε ταυτότητα στὴν κοινωνικὴ ζωὴ τοῦ συνόλου. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ ἐπι­σφράγισμα τοῦ θανάτου, ἡ κηδεία καὶ ἡ ταφὴ εἶχαν σεβασμό, χρόνο, διάρ­κεια καὶ προσωπικὴ συμμετοχή.
Ἀπ᾿ ὅπου περνοῦσε ἡ κηδεία, σταματοῦσε κάθε κοσμικὴ ἢ ἐμπορικὴ συναλλαγή. Οἱ καταστηματάρχες κατέβαζαν τὰ στόρια -στὴ Θράκη καὶ τὴ Μικρὰ Ἀσία, ἀκόμη καὶ οἱ τοῦρκοι καὶ οἱ μωαμεθανοί-, ὅλοι σταυρο­κο­πιόνταν, σταμα­τοῦσε καὶ τὸ ἀντίθετο ρεῦμα τῆς κυκλοφορίας γιὰ νὰ ἀπο­δώσει κι αὐτὸ τὸν σεβασμό του.
Ἡ ἴδια εἰκόνα διατηρεῖται σήμερα καὶ στὰ μοναστήρια. Ὅλα ἐπιτε­λοῦ­νται μὲ μοναδικὴ προσοχὴ στὶς λεπτομέρειες -αὐτὲς ὑπογραμμίζουν τὴν πίστη μας στὸ μυστήριο καὶ τὸ σεβασμό μας σ᾿ αὐτὰ ποὺ διακηρύττουμε. Ἂν ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ πεῖ ναὶ στὴν καύση τῶν μοναχῶν, δὲν μπορεῖ νὰ συγκατατεθεῖ ποτὲ καὶ μὲ τὴν καύση τοῦ οἱουδήποτε πιστοῦ της.
Σήμερα στὴν ἐκταφή, ὁ ἁρμόδιος ὑπάλληλος τοῦ Δήμου, ἔχει τὰ γάντια του γιὰ νὰ μὴν μολυνθεῖ, ἁπλώνει μιὰ τυποποιημένη σακκούλα «σκουπιδιῶν» ἢ «ἀπορριμμάτων» -ἔτσι γράφει ἡ κορδέλλα- ἀπὸ τὸν Βασι­λόπουλο ἢ τὸν Μαρι­νόπουλο καὶ ἀρχίζει βιαστικὰ νὰ σκάβει καὶ νὰ ψάχνει γιὰ τὰ ὁστᾶ. Δίπλα του, ἕνα καταλερωμένο καροτσάκι γεμᾶτο χώματα, ἄχρηστα ἀντικείμενα καὶ ἐργαλεῖα, τὸ ἴδιο μὲ τὸ ὁποῖο γίνεται ἡ μεταφορὰ τῶν σκουπιδιῶν τοῦ κήπου, σοῦ ὑπενθυμίζει ἀπάνθρωπα τὸ ἐνδεχόμενο νὰ δεῖς τὸν ἀγαπημένο σου ἄλειωτο σκουπίδι νὰ πετιέται σὲ μιὰ γωνιὰ γιὰ ἕνα ἀκόμη χρόνο. Ὁ ἄνθρωπος ποὺ τὰ κάνει αὐτὰ ἐδῶ πληρώνεται. Σοῦ εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ τοῦ πεῖς νὰ προσέξει μήπως κάτι παρα­μείνει θαμμένο. Μπορεῖ καὶ νὰ θυμώσει.
Τὸ παρελθὸν καὶ ἐδῶ εἶναι διαφορετικό· γυναῖκες μὲ καθαρὲς λεκάνες, ἄνδρες μὲ κασμάδες καὶ φτυάρια -ποὺ ἄφησαν γιὰ τὴ μέρα τὴ δουλειά τους-, ὁ παπάς καὶ οἱ συγγενεῖς πηγαίνουν γιὰ τὴν ἐκταφή. Ἁπλώνουν πρῶτα ἕνα πεντα­κάθαρο σεντόνι ἢ μιὰ ἀχρησιμοποίητη πετσέτα, ὅλα ἄσπρα, καὶ μέσα σὲ ὑπο­βλητικὴ ἡσυχία, μὲ συγκίνηση καὶ ἀγωνία, στὸν ἀπόμερο χῶρο τοῦ κοιμη­τηρίου, δίχως θορύβους ἐπιτελεῖται ἡ ἱεροτελεστία τῆς ἐκταφῆς. Ἀντὶ γιὰ γάντια ἡ ἀμεσό­τητα τοῦ δέρματος. Ἀντὶ γιὰ ἀδικαιολόγητος φόβος, ὁ πόθος τῆς καινούργιας συναντήσεως. Ἀντὶ γιὰ ψυχρή, ἐπαγγελματικὴ βιασύνη, ἡ τρυ­φ­ε­ρότητα τῶν αἰσθημάτων καὶ ἡ ὑπομονὴ τοῦ σεβασμοῦ. Ὁ χρόνος τραβάει, διαρκεῖ. Ὅλα πλέ­νονται ὄχι σὲ φορμόλη ἢ ἄλλα χημικά, ἀλλὰ σὲ ἁγνὸ κρασάκι ἀπὸ τὸ ἀμπέλι -ἄσπρο γιὰ νὰ μὴν μαυρίσουν τὰ ὀστᾶ- καὶ μὲ πεντακάθαρο νερό. Ἔτσι ξανα­συναντᾶ κανεὶς τὸ τελευταῖο ὑπόλειμμα τοῦ θησαυροῦ τοῦ προσώπου. Αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο νὰ σκεφθεῖ κανεὶς νὰ τὸ κάψει. Δὲν μπορεῖ. Οὔτε ἡ φύση δὲν κατάφερε ἀπὸ μόνη της νὰ τὸ ἐξαφανίσει.
Σίγουρα ἡ εἰκόνα αὐτὴ μὲ κανένα τρόπο δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἐπανέλ­θει στὴ σημερινὴ πραγματικότητα τῶν πόλεων. Ἡ γνώση ὅμως καὶ ἡ διαρκὴς ἀνά­μνησή της εἶναι βασικὴ προϋπόθεση στὴ διαμόρφωση μιᾶς σύγχρονης πνευ­ματικῆς πρα­κτικῆς, συμβατῆς μὲ τὰ δεδομένα τῆς σημερινῆς κοινωνικῆς πραγμα­τικότητος καὶ τῆς αἰώνιας καὶ διαχρονικῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀλήθειας.
Ἡ κηδεία ἀπὸ ὑπόθεση δημοτικῆς ἐκμεταλλεύσεως πρέπει νὰ ξανα­γίνει ἱερὴ πράξη καθαρὰ ἐκκλησιαστικῆς φύσεως.

Στ. Ἱστορία/παράδοση
Ἀπὸ τὴ Μινωικὴ καὶ Μυκηναϊκὴ ἀκόμη ἐποχή, στὸν τόπο μας βλέπουμε τὴν παράδοση τῆς κήδευσης καὶ ταφῆς τῶν νεκρῶν νὰ συνδέεται μὲ βαθειὰ φιλο­σο­φική, συναισθηματικὴ σημασία, ὅπως αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὰ σχετικὰ ἀρχαιο­λογικὰ εὑρήματα (τάφοι, ἀντικείμενα) ἀλλὰ καὶ κείμενα (Πλουτάρχου, Βίος Λυκούργου). Ἡ ταφὴ τῶν νεκρῶν ἐθεωρεῖτο κατ’ ἐξοχὴν ἱερὸ καθῆκον, ἡ στέρηση δὲ τῆς τιμῆς τοῦ ἐνταφιασμοῦ μεγάλο κακό. Οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι ἔθαβαν τοὺς νεκροὺς στὴν πόλη, τοὺς περιτύλιγαν μὲ σινδόνα ἐρυθροῦ χρώ­ματος καὶ ὑπεστρώνυαν τὸν τάφο μὲ φύλλα ἐλιᾶς. Ἡ περίοδος τοῦ πέν­θους ἦταν σχετικὰ σύντομη, 11-12 μέρες, καὶ ὁλοκληρωνόταν μὲ μία θυσία.
Οἱ τόποι ταφῆς βρισκόταν ἐκτὸς τῆς πόλεως εἰς σὲ καθορισμένους τόπους, τὰ νεκροταφεῖα, εἴτε σὲ ἰδιόκτητους κήπους, ὑπὸ τὴν μορφὴ ἀτο­μικῶν ἢ καὶ οἰκο­γενειακῶν τάφων. Σὲ περιπτώσεις διακεκριμένων προσώπων, ἡ ταφὴ λάμβανε χώρα ἐντὸς τῆς πόλεως σὲ δημὀσιους χώρους.
Στὴν Ὁμήρου Ὀδύσσεια, χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἐλπή­νορος, ὁ ὁποῖος ἐκλιπαρεῖ τὸν Ὀδυσσέα νὰ θάψει τὸ ἄταφο καὶ ἄκλαυστο σῶμα του, ὅπως καὶ τὸ παράπονο τοῦ Ὀδυσσέως, ὁ ὁποῖος ὑπὸ τὴν ἀπειλὴ ναυαγίου ἐκφράζει τὴ θλίψη του ποὺ δὲν θὰ πέσει μαχόμενος ὥστε νὰ ἀπολαύσει τῶν ἐνταφίων τιμῶν.
Τὸ ἴδιο καὶ στὴν Ἰλιάδα τοῦ Ὁμήρου. Οἱ δύο μεγαλύτερες μάχες τοῦ Τρω­ϊκοῦ Πολέμου ἔγιναν γιὰ διεκδίκηση νεκροῦ σώματος: τοῦ Πατρόκλου καὶ τοῦ Ἕκτορα. Ὁλόκληρη ἡ Ραψωδία Ρ περιλαμβάνει τὶς μάχες ποὺ ἔγιναν γιὰ τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Πατρόκλου, ἀφοῦ ὁ Ἕκτορας πῆρε πάνω του τὴν πανοπλία τοῦ Ἀχιλ­λέα. Εἶναι ὅμως πολὺ ἐνδιαφέροντα καὶ τὰ ὅσα ἀναφέρονται στὴ Ραψωδία Ω, ὅπου οἱ θεοὶ ἐπεμβαίνουν γιὰ νὰ λάβει τέλος ἡ ἀνόσια συμπερι­φορὰ τοῦ Ἀχιλλέα στὸ πτῶμα τοῦ Ἕκτορα, ὅπως καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Πρίαμος γονυπετῶς ἱκετεύει νὰ τοῦ δοθεῖ τὸ σῶμα τοῦ γυιοῦ του. Ὁ Ἀχιλλέας κάμπτεται καὶ δίνει ἐντολὴ νὰ τὸ πλύνουν, νὰ τὸ μυρώσουν καὶ νὰ τὸ τυλίξουν μὲ δύο κουβέρτες, δῶρα τοῦ Πριάμου στὸν ἴδιο, τελικὰ δὲ ὁ ἴδιος τὸ τοποθετεῖ ἐπάνω στὸ ἅρμα τοῦ βασιλέως τῶν Τρώων, καταπαύουν οἱ ἐχθροπραξίες καὶ ἀποδίδεται ἡ δέουσα τιμὴ στὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Ἕκτορα.
Κατὰ τὸν Δημοσθένη καὶ τὸν Λυσία, ἡ παράλειψη τοῦ καθήκοντος τοῦ ἐνταφιασμοῦ λογίζεται ὡς βαρὺ ἔγκλημα. Ἡ καύση ποτὲ δὲν ἐπικράτησε σὲ αὐτὸν τὸν τόπο. Εἶναι ἐντελῶς καινο­φανὴς συνήθεια, ξένη στὴν ψυχολογία καὶ παρά­δοσή μας. Μᾶς δυσκολεύει νὰ ἀντικαταστήσουμε κάτι πολὺ βαθύ, ἀνθρώπινο, σεβαστικὸ καὶ ἱερὸ μὲ κάτι ξένο καὶ βίαιο.
Πλεῖστες ὅσες ἀναφορὲς σχετικὲς μὲ τὴν παράδοση τῆς ταφῆς τῶν νεκρῶν καὶ τῆς σημασίας τῆς ἀποδόσεως τῶν σχετικῶν τιμῶν μπορεῖ νὰ βρεῖ κανεὶς σὲ άρχαιοελληνικὰ κείμενα, σὲ ἰστορικὲς περιγραφές. Ἀνάλογα στοιχεῖα φανερώ­νουν τὴν κοινὴ παράδοση ταφῆς τῶν Περσῶν, Σκυθῶν, Μήδων, Αἰγυπτίων, Κινέ­ζων. Ἰαπώνων, Κελτῶν, Γερμανικῶν φύλων, Μουσουλμάνων κ.λπ.
Ἡ ὕπαρξη τῶν κατακομβῶν καταδεικνύει ἐπίσης ἐναργέστατα καὶ τὴν ἐπι­κρατοῦσα παράδοση μεταξὺ τῶν Ρωμαίων. Παρὰ ταῦτα φαίνεται ὅτι τὸ ἔτος 250 π.χ. ὑπῆρχε καὶ ὡς παράλληλη πρακτική, μάλιστα κατὰ περιόδους κυριαρχοῦσα, καὶ ἡ καύση τῶν νεκρῶν, ἡ ὁποία ἐξαλείφθηκε μὲ τὴν ἐπικρά­τηση τοῦ Χριστια­νισμοῦ περίπου τὸ 400 μ.Χ.

Ζ. Πρακτικὴ τῶν ἄλλων χριστιανικῶν ὁμολογιῶν
Στὴ Δύση ἔξαρση τοῦ αἰτήματος τῆς καύσης τῶν νεκρῶν ἐμφανίσθηκε μετὰ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση, μὲ κύριο ἐπιχείρημα τοὺς κινδύνους τῆς μολύν­σεως ποὺ ἐγκυμονοῦσαν οἱ συνήθειες τῆς ταφῆς. Ἔτσι δημιουργήθηκαν σύν­δεσμοι ὑπὲρ τῆς καύσεως, ἀρχικὰ μὲν στὴ Γαλλία, στὰ τέλη δὲ τοῦ 19ου αιῶνος καὶ στὴν Ἑλβετία, Γερμανία καὶ Ἀγγλία. Αὐτὸ ὁδήγησε στὴν κατασκευὴ κρεμα­τορίων, παρὰ τὴν ἀντίδραση τῆς Καθολικῆς ἐκκλησίας, ἡ ὁποία διὰ τοῦ Συνοδικοῦ της Κανόνος 1203 ἀπαγόρευσε ρητὰ τὴν καύση καὶ τὴ συμμετοχὴ τῶν πιστῶν της σὲ σωματεῖα ἢ συνδέσμους καύσης νεκρῶν. Τοῦτο διότι ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ καύ­ση παρεκκλίνει τῆς Χριστιανικῆς παραδόσεως, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἀπετέλεσε ἐπι­λογὴ ἀπίστων καὶ ἀντιδραστικὴ πρακτικὴ ἐχθρῶν τῆς ἐκκλησίας (Ἐλευθερο­τεκτόνων κ.ἄ.), οἱ ὁποῖοι μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν θέλησαν νὰ δείξουν τὴν περιφρόνησή τους στὴ διδασκαλία τῆς ἐκκλησίας.
Ἡ Καθολικὴ ἐκκλησία ἀπαγόρευσε τὴν ἀπόδοση κάθε ἐκκλησιαστικῆς τιμῆς σὲ τέτοιες περιπτώσεις συνειδητῆς προσβολῆς τῆς χριστιανικῆς διδα­σκαλίας, ὅπως καὶ τὴν τοποθέτηση τῆς τεφροδόχου σὲ ἐκκλησιαστικὸ νεκρο­ταφεῖο. Ἐπι­τρέ­πει τὴν ἐπιμνημὀσυνη δέηση μόνο σὲ περιπτώσεις ποὺ κάποιος ἐκάη ὄχι κατὰ δική του ἐπιθυμία ἀλλἀ κατὰ τὴν ἐπιλογὴ τρίτων συγγενικῶν του προσώπων.
Ἀντίθετα, ἀπὸ τὸ 1925 καὶ ἐντεῦθεν, ἡ παρακτικὴ τῶν βασικῶν προτε­στα­ντικῶν ὁμολογιῶν εἶναι πολὺ ἀνεκτικὴ ἔναντι τῆς καύσης.

Η. Προγενέστερες ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος
Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε καὶ τὴν προαναφερθεῖσα ἀπόφαση τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, μὲ ἀφορμὴ τὸν προκληθέντα σάλο, ὁ ὁποῖος προέκυψε ἀπὸ τὴν ἄρνηση τοῦ γνωστοῦ μουσουργοῦ Δημη­τρίου Μητρό­πουλου, νὰ ταφεῖ καὶ τὴν ἀντίστοιχη ἐπιθυμία του νὰ καεῖ καὶ ἡ στάχτη του νὰ τοποθετηθεῖ ἐντὸς λιτῆς ληκύθου.
Κατὰ τὸ ἔτος 1959, σύμφωνα μὲ τὸν ἐπικήδειο ποὺ ἐξεφώνησε ὁ πρό­εδρος τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν Κυριακίδης, ὁ Μητρόπουλος δήλωνε ὅτι «μετὰ τὸν θάνατόν του, ἐπεθύμει νὰ μὴν τοῦ γίνῃ πολυτελὴς κηδεία, ἀλλὰ νὰ ταφῇ χωρὶς τελετουργίας, ὅτι τὸ σῶμα του ἔπρεπε νὰ καῇ καὶ ἡ λήκυθος ποὺ θὰ περιέκλειε τὴν τέφραν του θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι εὐτελοῦς ἀξίας, τοῦτο δὲ διότι τὸ σῶμα του τὸ ἔβλεπε γῆν καὶ σποδόν… ἐποθοῦσε δὲ διὰ τὸν ἑαυτόν του τὴν ἀνυ­παρξίαν καὶ ἔβλεπε τὸν θάνατον ὡς λύτρωσιν τῆς ψυχῆς».

Μὲ ἀφορμὴ λοιπὸν τὴν ἀπαγόρευση τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθη­νῶν Θεοκλήτου Β΄ τελέσεως ἐκκλησιαστικῆς κηδείας ἐπὶ τῆς τέφρας τοῦ Μητρό­πουλου ἐξεδόθη ἡ κάτωθι Ἱεροσυνοδικὴ Ἀπόφασις ὅπως:
1) Ἡ Ἐκκλησία ἀρνῆται τὴν ἐπιτέλεσιν νεκρωσίμου ἀκολουθίας ἢ ἐπι­μνη­μοσύνου Δεήσεως ὑπὲρ προσώπων ἅτινα οἰκείᾳ ἢ τῶν οἰκείων βου­λήσει ἐκάησαν ἅμα τῷ θανάτῳ αὐτῶν,
2) ἐκφρασθῶσι τῷ Μακαριωτάτῳ Ἀρχιεπισκόπῳ διὰ τὴν εὐθαρσῆ ἀπό­φα­σιν αὐτοῦ ὅπως ἀρνηθῇ τὴν ἐκκλησιαστικὴν νεκρώσιμον ἀκολου­θίαν εἰς τὴν τέφραν τοῦ Μητροπούλου καὶ τῷ Σεβ. Ἀργολίδος διὰ τὴν διὰ τοῦ ἐγγράφου αὐτοῦ ὀρθὴν παρ’ αὐτοῦ τοποθέτησιν τοῦ θέματος καὶ δο­θεῖσαν τῇ Ἱερᾶ Συνόδῳ πολύτιμον ἀφορμὴν πρὸς μελέτην καὶ λῆψιν ἀποφάσεως ἐπὶ τοῦ ζητήματος, τὰ συγχαρητήρια τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ
3) τὰ περὶ Ἐγκυκλίου πρὸς τοὺς Σεβ. Ἱεράρχας ἀποφασισθῶσι κατὰ τὴν συνεδρίαν τῆς προσεχοῦς Παρασκευῆς.
Ταῦτα δὲ καθ’ ὅσον ἡ καῦσις τῶν νεκρῶν ἀντιβαίνει πρός τε τὸ πνεῦμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τὴν πολιὰν Παράδοσιν τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας.

Παρὰ ταῦτα, τελικῶς ἐδόθη ἡ ἄδεια εἰς ἱερέα καὶ ἐτέλεσε τρισάγιο ἐπὶ τῆς ληκύθου, πρᾶγμα ποὺ προκάλεσε τὶς ἀντιδράσεις ἀρκετῶν ἐκ τῶν ἱεραρ­χῶν, ὡς ἀναιρούσης τὴν προαναφερθεῖσα ἀπόφαση τῆς ΔΙΣ καὶ ὡς καθιερούσης τυπικὸ ταφῆς τῆς ληκύθου τῆς περιεχούσης τέφραν καέντος νεκροῦ.
Τὸ θέμα ἐπανῆλθε στὴν ἐπικαιρότητα τὸ ἔτος 1999, ἡ δὲ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὀργάνωσε σχετικὴ ἡμερίδα τῆς ὁποίας μάλιστα τὰ πρα­κτικὰ καὶ τὰ συμπεράσματα δημοσιεύθηκαν σὲ ἀνάλογο τεῦχος.
Ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν ὑπολοίπων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στὴν Εὐρώπη, Ἀμερι­κή, Βαλκάνια, Ρωσία, Ἀφρικὴ κ.λπ., ἐνῶ ἡ ἐμμονὴ στὴ διδασκαλία τῆς ταφῆς εἶναι καθολική, στὴν πράξη φαίνεται ὅτι σιωπηρῶς μὲ τὸ πρόσχημα τῆς οἰκο­νο­μίας παρατηροῦνται ἐνίοτε παρεκκλίσεις, ἰδίως στὶς χῶρες τοῦ Δυτικοῦ κόσμου, ὅπου ἡ καύση ἐπικρατεῖ.


Θ. Ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση καὶ θεολογία
Στὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας βέβαια, ἡ ταφὴ ἀποτελεῖ πάγια πρα­κτική. Ἀπὸ τὴν Παλαιὰ ἀκόμη Διαθήκη, στο βιβλίο τῆς Γενέσεως παρου­σιάζεται ἡ ταφὴ τῆς Σάρρας, τοῦ Ἀβραάμ, τῆς Δεβώρας, τῆς Ραχήλ, τοῦ Ἰσαάκ, τῆς Ρεβέκ­κας, τοῦ Ἰωσήφ, τοῦ Μωϋσέως κ.λπ., μάλιστα δὲ ἡ κήδευση τοῦ Ἰακὼβ τῇ ἀδείᾳ τοῦ Φαραὼ ὑπὸ τοῦ Ἰωσήφ καὶ τῶν ἀδελφῶν του (Γεν. ν΄ 3).
Ἡ ἀποφυγὴ τῆς ταφῆς ἐθεωρεῖτο ὡς βαρύτατη τιμωρία: «ἐν θανάτῳ νο­σηρῷ ἀποθανοῦνται, οὐ κοπήσονται καὶ οὐ ταφή­σονται∙ εἰς παρἀδειγμα ἐπὶ προσ­ώ­που γῆς ἔσονται καὶ τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρα­νοῦ». Ἡ περίπτωση μὴ τα­φῆς ἐθεωρεῖται μεγάλο κακὸ ἢ ἐκδίκηση καὶ τιμωρία τοῦ Θεοῦ.
Τὸ ἴδιο καὶ ἡ φροντίδα τοῦ νεκροῦ σώματος ἀποτελεῖ ἔκφραση σεβα­σμοῦ πρὸς τὸν νεκρὸ ἀλλὰ καὶ ἀπόδειξη τῆς συνεχιζόμενης ζωῆς του. Ἔτσι αὐτὸ ἐκ­φράζεται μὲ τὸ κλείσιμο τῶν ματιῶν τοῦ νεκροῦ, «Ἰωσὴφ ἐπιβαλεῖ τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμούς σου», μὲ τὴν ἔνδυση τῶν προσφιλῶν ἐνδυμάτων τοῦ νεκροῦ μὲ τὴν πάνδημη κήδευση, «καὶ ἐκοιμήθη Ἀσᾶ καὶ ἔθαψαν αὐτὸν ἐν μνήματι, ᾧ ὤρυ­ξεν ἑαυτῷ ἐν πόλει Δαυΐδ, καὶ ἐκοίμησαν αὐτὸν ἐπὶ κλίνης καὶ ἔπλησαν ἀρω­μάτων καὶ γένη μύρων μυρεψῶν καὶ ἐποίησαν αὐτῷ ἐκφορὰν μεγάλην ἕως σφόδρα».
Ἀλλὰ καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη γίνεται ἀναφορὰ στὴν ταφὴ τοῦ Τιμίου Προ­δρόμου· «καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ σῶμα καὶ ἔθαψαν αὐτό, καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ». Ἐπίσης βλέπουμε νὰ ἀποδίδεται τιμὴ στὸ νεκρὸ σῶμα τῆς Ταβιθᾶ μὲ τὸ λούσιμο, εἰς δὲ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου μὲ τὰ ἀρώ­ματα («μῖγμα σμύρνης καὶ ἀλόης ὡς λίτρας ἑκατόν»), τὰ ὀθόνια («ἀγοράσας (ὁ Ἰωσὴφ ὁ ἀπὸ Ἀριμαθαίας) σινδόνα») καὶ φυσικὰ τὴν ἐναπόθεση στὸ «λελα­τομημένον ἐκ πέτρας» «καινὸν μνημεῖον».
Ἡ λεπτομερὴς ἀναφορὰ ποὺ γίνεται –μάλιστα καὶ ἀπὸ τοὺς τέσσερεις εὐ­αγ­γελιστές- στὴ θεόσωμο ταφὴ τοῦ Κυρίου καταδεικνύει μὲ ἀδιαμφι­σβή­τητο τρό­πο τὴ μεγάλη σημασία της. Τὸ ἴδιο παρουσιάζεται στὴν εἰκονογραφία καὶ ὑμνο­λο­γία ἡ Κοίμησις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τοῦ Μεγ. Βασιλείου, τοῦ Ὁσίου Ἐφραίμ, τῶν Ἁγίων μαρ­τύρων καὶ φυσικὰ ὅλων τῶν πιστῶν στὶς ὑπέροχες ἐπι­κή­δειες ἀκολουθίες. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὸ περὶ μετανοίας κεφάλαιο τῆς Κλί­μακος τοῦ Ἰωάννου ἡ ἀποφυγὴ τῆς ταφῆς καὶ ἡ παράδοση τοῦ σώματος ὡς βορὰ τῶν ὀρνέων ἐπίσης ἀναφέρεται ὡς τιμωρία καὶ ἡ σκέψη της ὡς ἀφορμὴ μετανοίας.
Τέλος, οἱ ἑορτὲς τῆς ἀνακομιδῆς τῶν τιμίων λειψάνων, ἡ περὶ αὐτὰ πα­ρά­δοση καὶ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ βαθειὰ πίστη διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ σὲ ὅλες τὶς παραδόσεις τῶν Ὀρθοδόξων λαῶν ἐπιβεβαιώνουν τὴν ἀλήθεια ποὺ αὐτὴ κρύβει. Ὅλη αὐτὴ ἡ πλούσια συμφωνία τῆς παραδό­σεως ἀποτελεῖ μία ἀδιάσειστη ἐπιβεβαίωση στὴν πίστη καὶ διαχρονικὴ πρακτικὴ τῆς Ἐκ­κλη­σίας ποὺ μὲ κανέναν τρόπο δὲν μπορεῖ νὰ μετα­βληθεῖ.
Συνοπτικὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ ὅλου θέματος παρουσιάζεται ἀπὸ τὸν Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο, σὐμφωνα μὲ τὸν ὁποῖο «ἡ Ἐκκλη­σία δὲν μπορεῖ νὰ δεχθεῖ γιὰ τὰ μέλη της ἢ νὰ υἱοθετήσει τὴν ἀποτέ­φρωση τῶν σω­μάτων, ἐπειδὴ σέβεται τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ποὺ τὸ θεωρεῖ ναὸ τοῦ ἁγίου Πνεύ­ματος, τὸ ἕνα στοιχεῖο τῆς ὑποστάσεως τοῦ ἀνθρώπου. Δεδο­μένου δὲ ὅτι παρὰ τὸν χωρισμὸ τῆς ψυχῆς ὑφίσταται αὐτὴ ἡ ἑνότητα, μιὰ τέτοια βίαιη πράξη μπορεῖ νὰ εἶναι βιασμὸς τῆς φύσης, άφοῦ τὸ φυσικὸ εἶναι ἡ ἀποσύνθεση... Ἔτσι, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία τῆς καύσεως κρύπτεται ἡ περι­φρόνηση πρὸς τὸ σῶμα, ἡ ἀπιστία στὴν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, ἡ μετεμψύ­χωση καὶ ἴσως νὰ κρύβεται καὶ ἠ ἄρνηση τῆς ὑπάρξεως τῆς ψυχῆς μετὰ τὸν θάνατο».
Στὸ προαναφερθὲν ἄρθρο του ὁ Σεβ. Μητρο­πολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσό­στομος, παραθέτει τὰ πορίσματα τῆς Ἡμε­ρίδος τοῦ 1999, σύμφωνα μὲ τὰ ὁποῖα ὁ σεβασμὸς στὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο ἐπι­βάλλει καὶ τὸν σεβασμὸ στὸ ἀν­θρώ­πινο σῶμα, ὅτι ἡ καύση τοῦ νεκροῦ σώματος προσβάλλει τὴν πίστη τῆς Ἐκ­κλη­σίας μας στὴν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν καὶ ἀπο­τελεῖ προκλητικὴ διακήρυξη μη­δενι­στικῆς ἀποχρώσεως. Μάλιστα, ὁ Σεβασμι­ώ­τατος ὑποστηρίζει ὅτι «ἡ ἀρνητικὴ τοποθέτη­σή μας ὡς Ἐκκλησίας ἔναντι τῆς καύ­σης τῶν νεκρῶν ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ διδασκαλία της γιὰ τὸν ἄνθρωπο ὡς θείου δημιουργήματος καὶ τὴ στάση του ἔναντι τῆς κτιστῆς φύσεως καὶ τοῦ προορισμοῦ της».


Ι. Τὶ πρέπει νὰ κάνουμε ὡς Ἐκκλησία
Κατὰ τὸν Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο, «πρῶτον ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία συνδέεται στενά μέ ὅραση ἀνθρω­πίνου σώματος καί ὄχι τέφρας. Ὅλα τά τροπάρια κάνουν λόγο γιά κεκοιμημένο καί ὄχι γιά ἀποτεφρωμένο, γιά σῶμα πού βρίσκεται μπροστά μας, γιά τελευ­ταῖο ἀσπασμό κ.λπ. Δεύτερον, ἡ ἐκκλη­σια­στική ἀκολουθία τῆς ταφῆς ἔχει σχέση μέ ἐνταφιασμό σώματος καί ὄχι μέ ἐντα­φιασμό τέφρας. Ὁπότε καί τά δύο αὐτά σημεῖα ὁδηγοῦν στό συμπέρασμα ὅτι δέν πρέπει νά γίνεται ἐξόδιος ἀκολουθία οὔτε πρός τῆς καύσεως οὔτε μετά ἀπό αὐτήν, ἐφ' ὅσον στήν πρώτη περίπτωση δέν θά ἀκολουθήση ταφή καί στήν δεύ­τερη δέν θά ὑπάρχει σῶμα, ἀλλά τέφρα.
Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά μείνη ἀνεπηρέαστη ἀπό τό κοσμικό πνεῦμα καί νά ἐξακολουθῆ νά κηδεύη καί νά ἐνταφιάζη τά σώματα, τά ὁποῖα μπορεῖ νά εἶναι καί λείψανα, καί τά ὁποῖα θά κοιμοῦνται ἀναμένοντας τήν ἀνάστασή τους καί ὅταν γίνεται ἐκταφή νά μπορῆ νά διαπιστώνεται ἡ ἁγιότητα τοῦ κεκοιμημένου. Διότι ἡ ἀφθαρσία καί ἡ θαυματουργία τῶν λειψάνων εἶναι τεκμήριο θεώσεως τοῦ ἀν­θρώπου, ἀφοῦ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ διαπορθμεύεται καί σέ ὁλόκληρο τό σῶμα. Καί ἀσφαλῶς, ἡ βεβαίωση ὑπάρξεως ἑνός ἁγίου ἔχει βαθειά σημασία, γιατί τότε θά ξέρουμε ὅτι οἱ πρεσβεῖες του θά συντελοῦν καί στήν δική μας σωτηρία».
Κατόπιν αὐτῶν, θὰ μπορούσαμε συμπερασματικά, νὰ ποῦμε τὰ ἑξῆς:
(α) Θὰ πρέπει νὰ ἐμμείνουμε στὴν συμβατὴ μὲ τὴν παράδοση καὶ θεολογία διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας δίχως φανατισμούς, δίχως ὅμως καὶ καμμία ὑπο­χώρηση. Ἡ ἀπαίτηση τῆς καύσης τῶν νεκρῶν ἀποτελεῖ στὴ βάση καὶ τὰ ἐλα­τήριά της κίνηση ἀμφισβήτησης θεμελειωδῶν δογματικῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεώς μας.
Ἡ Ἐκκλησία ἀπορρίπτει τὴν καύση γιατὶ ἀδυνατεῖ μὲ αὐτὴν νὰ ἀντικα­τα­στήσει τὴ βεβαιότητα καὶ εὐλογία τῆς ταφῆς. Δὲν μπορεῖ νὰ ὑποτάξει τὸν σεβα­σμὸ της πρὸς τὴν ἱερότητα τοῦ σώματος στὰ πείσμονα μηδενιστικὰ κηρύγ­ματα τῆς ἐποχῆς μας. Δὲν μπορεῖ κάτι βίαιο νὰ τὸ προσφέρει ὡς ἐναλλα­κτικὴ δυνατό­τητα δίπλα σὲ κάτι ἅγιο. Σὲ αὐτὸ πρέπει νὰ μείνουμε ἀνυποχώρητοι, ἔστω καὶ ἂν ὑπάρχει ἔντονη πολεμική ἢ ἀπόρριψη.
(β) Εἶναι ἀναγκαῖο ὅμως νὰ διορ­θώ­σουμε καὶ τὰ δικά μας λάθη, νὰ συμ­πλη­ρώσουμε τὶς παρα­λήψεις μας, νὰ βελτιώσουμε τὸ ἦθος τῆς παρουσίας μας καὶ ἔτσι νὰ μιλήσουμε ταπεινὰ γιὰ τὴν ταφὴ ὅπως τὴ ζεῖ ἡ Ἐκ­κλησία μας καὶ ἡ θεο­λογία της. Διαφορετικὰ ὁ λόγος μας εἶναι σκληρὸς καὶ αὐτοαναιρετικός. Ἐμεῖς δίνουμε ἐπιχειρήματα στοὺς ἄλλους.
Ὀφείλουμε ὡς Ἐκκλησία, ἐφ’ ὄσον ἐπιμένουμε στὴ μεγάλη σημασία τῆς ταφῆς, νὰ περιβάλλουμε τὶς σχετικὲς τελετουργικὲς πράξεις κηδεία, ταφή, ἐπιμνη­μόσυνη δέη­ση, ἐκταφή, φύλαξη τῶν ὀστῶν, μὲ ἀνάλογη πρὸς τὰ ψαλλόμενα καὶ θεο­λογικῶς ὑποστηριζόμενα τάξη, σοβαρότητα, καθαρότητα, σεβασμό, ἀνθρω­πιά, αἰσθητική. Θὰ μποροῦσε ἡ φροντίδα τῆς ἐπιστροφῆς μας στὴν ποιο­τικὴ βελτίωση ὅλων αὐτῶν τῶν ἀκολουθιῶν νὰ λειτουργήσει τόσο θερα­πευτικὰ καὶ παρηγορητικὰ στὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ποὺ τελικὰ τὸ ὅλο θέμα νὰ ἐκφυλι­σθεῖ. Πολὺ εὔκολα ἀντικαθιστᾶ κανεὶς τὴν αἴσθηση τῆς ἐκμε­τάλ­λευσης ἢ τὴν ἀγανά­κτηση ποὺ προκαλεῖ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἀναισθησία μὲ μιὰ μηδενιστικὴ ἐπιλογή. Πολὺ δύσκολα ὅμως θὰ μποροῦσε νὰ ἀρνηθεῖ στὸν πόνο του τὸ χάδι τῆς ἐλπίδας, τῆς ἀνακούφισης, τῆς εὐγενικῆς παραμυθίας, τῆς ἀλήθειας.
(γ) Πρέπει νὰ διδάξουμε μὲ εὐγένεια, νὰ ἐξηγήσουμε μὲ ὑπομονὴ καὶ νὰ ἀκούσουμε μὲ ἀγάπη τὸν λαό μας ἀκόμη καὶ ὅταν ἐκτρέπεται. Ἡ παράδοσή μας εἶναι πολὺ ἀληθινὴ καὶ ἀνθρώπινη. Εἶναι ἀνάγκη νὰ μιλήσουμε στὴ διάλεκτο αὐτῶν ποὺ ἐπιχειρηματο­λογοῦν ἀντίθετα, μὲ φρόνημα ὅμως καὶ τρόπο ἐντε­λῶς διαφορετικό. Ἕνας τέτοιος λόγος ἐμπνέει καὶ καλλι­εργεῖ, ἀκόμη καὶ ἄν δὲν κατα­θέτει τὴν καλύτερη ἐπιχειρηματολογία.
Ἡ ἐπιμονὴ τῆς ἀποτέφρωσης εἶναι ἁμαρτία ὄχι τόσο γιὰ τὴ βιαιότητα τῆς καύσης –καὶ γι’ αὐτό- ὅσο γιὰ τὴ λάθος σχέση μας μὲ τὴν Ἐκκλησία. Κάθε ἀπό­κλιση ἀπὸ τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀποξένωση ἀπὸ τὴ χάρι τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀνυπακοή μας στὶς προτροπὲς καὶ ἀποφάσεις της κλονίζει τὴν ἴδια τὴ σχέση μας μὲ τὸν Κύριο. Μὲ τὴν Ἐκκλησία δὲν συζητοῦμε, δὲν διεκδικοῦμε τὸ δίκαιό μας, δὲν προσπαθοῦμε νὰ πείσουμε μὲ ἐπιχειρήματα γιὰ τὸ δῆθεν λάθος της. Στὴν Ἐκκλησία ἐξομολογούμεθα, μαθητεύουμε καὶ ὑπακούουμε∙ καταθέτουμε τὰ ἐρωτή­ματά μας καὶ συμμορφούμεθα μὲ τὶς ἀποφάσεις της. Πῶς μπορεῖ νὰ δικαιολογηθεῖ ἡ δυσκολία κάποιου νὰ συμμορφωθεῖ;
(δ) Γιὰ ὅσους ἐπιμένουν στὴν καύση, μάλιστα μὲ δημόσια δήλωση ἀπιστίας στὴν αἰώνια ζωή ἢ ἀσεβείας καὶ περιφρόνησης τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας δὲν ὑπάρχει κανένας ἀπολύτως λόγος νὰ τελεσθεῖ ἐξόδιος ἀκο­λουθία ἢ ἐπιμνημόσυνη δέηση. Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ σεβαστεῖ ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἀπόρριψη τῆς διδα­σκα­λίας της ἀπὸ τὸν ἴδιο καὶ ὄχι ἡ ἐνδεχόμενη ἐπιθυμία τῶν συγγε­νῶν, συχνὰ γιὰ κοι­νω­νικοὺς λόγους, τῆς τελέσεως ἐπικηδείου καὶ ἐπιμνημοσύνου ἀκολουθίας. Οἱ ἀκολουθίες αὐτὲς προϋποθέτουν τὴν πίστη καὶ τὴν ἐλπίδα τοῦ ἀποθανόντος στὴ μετὰ θάνατον ζωὴ καὶ τὸν σεβασμό του στὴν Ἐκκλησία. Δὲν τελοῦνται γιὰ κοινω­νικοὺς λόγους ποὺ ἱκανοποιοῦν τὶς ἐπιθυμίες, τὶς ἀνάγκες ἢ τὰ συναισθήματα τῶν συγγενῶν, ἀλλὰ ἀποτελοῦν προσευχὲς καὶ ἐκτενεῖς δεήσεις τῆς Ἐκκλησίας ἐνώ­πιον τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐκφράζει τὴν ἀγάπη της στὸν ἀποθανόντα ὡς πίστη στὸν Κύριο, ἐλπίδα στὴ σωτηρία, πόθο μετοχῆς στὴν αἰώνια ἐξανάσταση καὶ αἴτηση συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτιῶν παρὰ τοῦ Κυρίου. Πῶς νὰ ψάλουμε «Μακαρία ἡ ὁδός...» σὲ κάποιον ποὺ δηλώνει πίστη στὴ μετὰ θάνατον ἀνυπαρξία του;
Ἡ Ἐκκλησία μὲ κανέναν τρόπο δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ μειώσει τὸν ἀπόλυτο χαρα­κτήρα αὐτῆς τῆς διδασκαλίας της. Κάτι τέτοιο ἀποδυναμώνει τὴ σχέση της μὲ τὴν ἀλήθεια.
(ε) Σὲ περιπτώσεις ὅμως ποὺ κάποιοι χωρὶς νὰ ἀσεβοῦν στὴν Ἐκκλησία, δυσκολεύονται νὰ συμμορφωθοῦν μὲ τὴ διδασκαλία της, ἐνδεχομένως γιὰ λόγους ψυχολογικοὺς ἢ ἐσφαλμένης οἰκολογικῆς συνείδησης ἢ κοινωνικῆς πίεσης ἢ πα­ρα­πλάνησης, θὰ μπορούσαμε νὰ συζητήσουμε τὸ ἐνδεχόμενο κάποιας οἰκονομίας.
Ἐὰν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος συμφωνήσει ὅτι ὑπάρχουν τέτοια περιθώρια, τότε θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ μὴν τελέσουμε μὲν ἀκολουθία ἀλλὰ νὰ ἔχουμε τὴν ἑτοιμό­τητα νὰ διαβάσουμε κατ’ οἰκονομίαν μία δέηση ὥστε νὰ μὴν φύγουν κατὰ τὸ δὴ λεγό­με­νον ἀδιά­βαστοι. Ἡ περίπτωση αὐτὴ ἐνέχει τὸ μειονέκτημα ὅτι εἰσά­γει κάτι και­νούργιο στὸ Εὐχολόγιο ποὺ μπορεῖ νὰ δημιουργήσει ἐνστάσεις καὶ παρερμηνεῖες.
Στὴν περίπτωση ὅμως συμφώνου γνώμης τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ἡ δέηση αὐτὴ θὰ μπο­ροῦσε νὰ τελεσθῇ μὲ κάποιους ὅρους, δεῖγμα τῶν ὁποίων καὶ κατα­θέτω ὡς ἁπλῆ σκέψη, γιὰ ἐπεξεργασία ἀπὸ τοὺς ἁρμοδίους:
1) Μὲ τὴν κατὰ περίπτωσιν ἄδεια τοῦ οἰκείου Μητροπολίτου καὶ μόνον,
2) Μὲ τὴν ἐμφανῆ αἴσθηση ὅτι δὲν ὑποχωροῦμε ἀλλὰ οἰκονο­μοῦμε,
3) Ἡ δέηση δὲν πρέπει νὰ ἀποκαλεῖται ἐπικήδειος, διότι δὲν ἔχει χαρα­­κτή­ρα κηδείας, δηλαδή φροντίδος τοῦ σώματος, ἀλλὰ κάπως διαφο­ρε­τικά, ἴσως νεκρώ­σιμος συγχωρητικὴ δέησις. Ὁ νεκρὸς πρέπει νὰ ἀποκαλεῖται νεκρὸς ἢ του­λάχιστον ἀποθανὼν ἢ ἐκλιπὼν καὶ ἴσως ὄχι κεκοιμημένος.
4) Ἡ νεκρώσιμος δέησις θὰ πρέπει νὰ εἶναι κυρίως συγχωρητικοῦ χαρα­κτῆρος, σαφῶς διαφοροποιημένη ἀπὸ τὴν ἐξόδιο ἀκολουθία, δηλαδὴ νὰ ἀπο­τε­λεῖται ἀπὸ ψαλμοὺς καὶ εὐχὲς συγχωρήσεως τοῦ ἀποθανόντος (κατὰ τὸ προ­η­γούμενο τῆς ἀκολουθίας τοῦ στεφανώματος εἰς διγάμους) καὶ ἀπὸ προσευχὲς ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς του.
5) Ἡ δέηση δὲν θὰ πρέπει νὰ περιλαμβάνει τίποτε γιὰ τὴ δόξα τοῦ σώμα­τος ἢ γιὰ τὴ βεβαιότητα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀποθανόντος (ὄχι κοιμη­θέντος, π.χ. «Μα­κα­ρία ἡ ὁδός …», «Ἄμωμοι ἐν ὁδῶ …», «Μετὰ πνευμάτων δικαίων» κ.λπ.). Ἐπίσης τίποτε ἀπὸ τὴν ἐκκλησια­στι­­κὴ φιλο­σοφία τοῦ θανάτου (Ὀκτώηχα τρο­πάρια, μακα­ρισμοί). Σὲ μία τέ­τοια δέηση, ὁ ἱερέας δὲν δίδει συγ­χώ­ρηση κατὰ τὴν ἀπο­στολική του ἐξουσία («ὅσα ἂν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς … ὅσα ἂν δήσητε…» κ.λπ.), ἀλλὰ αἰτεῖται τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἀποθανόντα, τὸν ὁποῖ­ον, ὡς ἐκ τούτου, δὲν συνο­δεύει ἡ συγχώρηση τῆς Ἐκκλησίας ἀλλὰ ἡ προσ­ευχή της.
6) Ἡ δέηση δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει τὴ χαρὰ καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς κανο­νικῆς κηδείας. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν πρέπει νὰ περιλαμβάνει μουσικοὺς ὕμνους. Μπορεῖ νὰ ἀπο­τελεῖται μόνον ἀπὸ διαβαστὰ κείμενα, ψαλμούς, εὐχές, δεήσεις. Ἐπίσης δὲν ἀρχί­ζει δοξολογικὰ μὲ «Εὐλογητὸς ὁ Θεός…», ἀλλὰ μὲ «Πρόσχωμεν! Ἀμήν» (ἐκ τρίτου) ἢ κάτι ἀνάλογο.
7) Θὰ πρέπει νὰ τελεῖται μόνο σὲ κοιμητηριακὸ ναὸ μὲ κρεματόριο, ὄχι σὲ ἐνοριακὸ ναό, παρεκκλήσι ἤ φυσικὰ μοναστήρι.
8) Νὰ τελεῖται κατὰ προτίμησιν γιὰ τὸν νεκρὸ καὶ ὄχι ἐνώπιον τοῦ νεκροῦ (γιὰ νὰ μὴν θεωρεῖται ἐπικήδειος ἀκολουθία) ἤ, ἐὰν ἀκολουθηθεῖ ἡ πλέον οἰκο­νομικὴ ὁδός, μόνον ἐνώπιον τοῦ νεκροῦ σώματος καὶ φυσικὰ πρὸ τῆς ἀποτε­φρώσεως καὶ ποτὲ ἐνώπιον τῆς τεφροδόχου. Ἐπίσης, ποτὲ ἀνεξαι­ρέτως δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ τελεσθεῖ κάποιας μορφῆς ταφὴ στὴν τέφρα, ἂν μᾶς ζητηθεῖ.
9) Μία τέτοια δέηση δὲν τελεῖται ποτὲ ἀπὸ ἐπίσκοπο ἢ μὲ συλλεί­τουργο. Τὴν διαβάζει μόνος του ἕνας ἱερέας, μὲ ἐπιτραχήλιον, ἄνευ φελωνίου, ἄνευ θυμιά­ματος καὶ δὲν ἐκφωνεῖται ἐκκλησιαστικὸς λόγος.
10) Τὴν ἴδια δέηση θὰ μποροῦσε ἡ Ἐκκλησία νὰ διαβάζει σὲ αὐτό­χειρες ποὺ σίγουρα διέπραξαν τὴν αὐτοκτονία ἀλλὰ μὲ ἀδιευκρίνιστους ὅρους καὶ τοὺς ὁποίους αἰσθάνεται ὅτι μπορεῖ καὶ πρέπει κάπως νὰ οἰκο­νο­μήσει. Τὸ ἴδιο καὶ σὲ περιπτώσεις ἐμφανῶς ἐκτραπέντων καὶ μὴ μετανο­η­σάντων (π.χ. βλασφήμων, δολοφόνων, ὅσων ἔχασαν τὴ ζωή τους κατὰ τὴ διάρκεια ἐγκλη­ματικῆς ἐνέργειας κ.λπ.) γιὰ τοὺς ὁποίους δὲν ὑπάρχει τὸ ὑπόβαθρο παροχῆς συγχωρήσεως (ἀφοῦ ἔφυγαν καθ' ὅλες τὶς ἐνδείξεις χωρὶς μετάνοια), ὑπάρχουν ὅμως τὰ περιθώρια τοῦ θεϊκοῦ ἐλέους (ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία εὔχεται γιὰ ὅλους).
11) Ἡ ἴδια ἀκολουθία θὰ μποροῦσε νὰ ἀναγνωσθεῖ καὶ ἀντὶ ἐπιμνη­μο­σύνου δεήσεως συνολικὰ τρεῖς φορές.
12) Τέλος καλὸ θὰ ἦταν νὰ ληφθεῖ πρόνοια ὥστε νὰ συνταχθεῖ μία σύντομη ἀκολουθία τῆς ἐκταφῆς μὲ ἐλπιδοφόρο μήνυμα, ἀναστάσιμη θεο­λογία καὶ κάποιο ἁπλὸ ἀλλὰ ὄμορφο τελετουργικό, ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὸ ἦθος τῶν ἑορτῶν ἀνακομιδῆς τιμίων λειψάνων ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὅλα αὐτὰ βέβαια ἐπαφίενται στὴ σοφὴ κρίση τῆς Ἱεραρχίας. Ἐκεῖνο ποὺ ἐν κατακλεῖδι θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε εἶναι ὅτι, ἐνῶ οἱ μεγάλες ἀλλαγὲς στὶς κοινωνικὲς ἀντιλήψεις καὶ στὸ ὑπὸ συζήτησιν θέμα καὶ σὲ ἄλλα συναφῆ φαίνεται πὼς ἀποτελοῦν μεγάλες προκλήσεις γιὰ τὴ σχέση τῶν πιστῶν μὲ τὴν Ἐκκλησία, τὴν ὁποία και ἐνδεχομένως νὰ τραυματίζουν, ταυτόχρονα ἀποτελοῦν καὶ μονα­δικὲς εὐκαιρίες γιὰ τὴ σχέση καὶ τὴν ποιμαντικὴ τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὸ σῶμα τῶν πιστῶν. Εἶναι εὐκαιρία νὰ προβάλουμε τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ταφῆς.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ἀντουράκη, Γεωργίου: Ταφή, καύση καὶ ἀνάσταση νεκρῶν, Ἀθήνα 1981.
Θεοδωρίδου, Δημητρίου: Ἡ καῦσις τῶν νεκρῶν
Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ταφὴ ἢ καύση τῶν νεκρῶν; ΕΚΥΟ, Ἀθῆναι 2002.
Λέκκου, Εὐαγγέλου: Ταφὴ ἢ καύση τῶν νεκρῶν, ἐκδ. Ἀποστ. Δικαονίας, Ἀθῆναι 1994.
Μαντζουνέα, Εὐαγγέλου: Ἡ καῦσις τῶν νεκρῶν, Ἀθῆναι 1987.
Μητρ. Κυθήρων Μελετίου (Γαλανοπούλου): Διατὶ ταφὴ καὶ ὄχι καῦσις τῶν νεκρῶν, Ἀθῆναι 1962.
Μπαλάνου, Δημητρίου: Ἡ καῦσις τῶν νεκρῶν ὑπὸ θρησκευτικὴν ἔποψιν
Μπούμη, Παναγιώτη: Ἡ καύση τῶν σωμάτων, ἐκδ. Ἑπτάλοφος, 1999.



ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Μητρ. Μεσσηνίας Χρυσοστόμου (Σαββάτου): Ταφὴ ἢ καύση τῶν νεκρῶν; Ἡ ἀπάντηση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ΙΘΩΜΗ, αρ. τεύχ. 57 (58), 2008, σσ. 11-14.
Μητρ. Ναυπάκτου Ἱεροθέου (Βλάχου): Ἡ θεολογικὴ ἄποψη καὶ οἱ ἐκκλη­σιολογικὲς συνέπειες τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν, Ταφὴ ἢ καύση τῶν νεκρῶν; Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ΕΚΥΟ, Ἀθῆναι 2002.
Ἀρχιμ. Νικολάου Χατζηνικολάου: Καύση νεκρῶν: ἀμετάκλητη λήθη ἢ αιὠνια μνήμη; ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17.1.1999.
Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ: Ἡ ταφὴ τῶν νεκρῶν καρδιὰ τοῦ πολιτι­σμοῦ μας, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, 25.2.1999

Δημιουργηθηκε στις ΣαβPMEESTE_Μάιος+0300RΜαϊPMEEST_1C21

Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ 
ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ ΜΟΝΑΧΟΥ
Μητροπολίτου Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς Νικολάου

Τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου στὴν Ὀρθόδοξη ζωὴ Οἱ ὑμνογράφοι τῆς Ἐκκλησίας, βασιζόμενοι σὲ ἐκφράσεις καὶ γεγονότα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ποὺ φαίνεται πὼς προεικονίζουν καὶ προτυπώνουν τὸ μυστήριο τῆς Θεοτόκου, τῆς ἀποδίδουν, μεταξὺ ἄλλων, τέσσερα μοναδικὰ χαρα­κτηριστικά. Τὴν ἀπο­καλοῦν κατοικη­τήριον τοῦ Θεοῦ, σκηνὴν ἐπουράνιον, ἔμψυχον ναόν τοῦ Θεοῦ καὶ πύλην του οὐρανοῦ.  Κατοικητήριο τοῦ Θεοῦ σημαίνει ὅτι τὸ πρόσωπό της φανε­ρώνει τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ἡ ἴδια τὸν φιλοξένησε στὴ μήτρα της καὶ ὁ Κύριος τὴν ἁγίασε. Ὑπάρχει γιὰ νὰ δείχνει τὶς συνεταγμένες τοῦ Θεοῦ, τὸν τόπο Του, τὴν παρουσία Του, καὶ ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴ φωτισμένη ὑπόδειξή της στὴν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας «ὅ,τι ἂν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε» (Ἰω. β΄ 5), ὑπάρχει γιὰ νὰ μᾶς προτρέπει στὴν ὑπα­κοὴ τοῦ Υἱοῦ της. Ὅποιος τὴν βλέπει, βλέπει τὸν Θεό. Ἀποκαλεῖται ὅμως καὶ σκηνὴ τοῦ Θεοῦ, ποὺ σημαίνει ὄχι ἁπλῶς τόπος διαμονῆς ἢ φανέ­ρωσης τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τόπος ἀναπαύσεώς Του. Τόπος ποὺ πραγματικὰ εὐαρέστησε στὸν Θεό, ἱκανοποίησε τὴν προαιώ­νια βουλή Του καὶ ἐξέφρασε τὴν ἄπειρη ἀγάπη Του καὶ τὸ αἰώνιο θέλημά Του.  Χαρακτηρίζεται ἐπίσης καὶ ναὸς τοῦ Θεοῦ, ποὺ σημαίνει ὅτι διὰ τῆς Θεοτόκου ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτει τὸ μυστήριο, τὰ σημεῖα καὶ τὰ θαύματά Του, αὐτὰ ποὺ ξεπερνοῦν τὴ λογική μας, αὐτὰ ποὺ καταργοῦν τὴν παχύτητα καὶ τὴ μικρό­τητά μας, αὐτὰ ποὺ φανερώνουν τὴν ἄλλη λογικὴ καὶ ἀποκαλύπτουν τὴν ἄλλη ζωή, κατα­δει­κνύουν ἕναν ἄλλον κόσμο ἀπὸ τὸν κόσμο τῆς πτώσεως, ἕναν ἀληθινὸ κόσμο πέραν ἀπὸ τὸν πραγματικὸ κόσμο, ἕναν κόσμο στὸν ὁποῖο καλεῖται ὁ καθένας μας νὰ μπεῖ μέσα καὶ νὰ ζήσει. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι στὸ πρόσωπό της ἐμπιστεύεται ὁ Θεός τὰ μυστικά του, καὶ αὐτὴ τὰ μοιρά­ζεται μὲ τοὺς ἀνθρώπους.  Ἡ Παναγία λοιπόν δείχνει τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ, ἐκφράζει τὸ θέλημά Του καὶ ἀποκαλύπτει τὸ μυστήριό Του. Αὐτὰ ὅλα δὲν ἀποτελοῦν ὅμως προνόμια ἢ ἔστω δῶρα πρὸς αὐτήν, τὰ ὁποῖα αὐτὴ τὰ κρατάει γιὰ τὸν ἑαυτό της, ἀλλὰ χαρίσματα ποὺ τὰ μοιράζεται μὲ τὴν Ἐκκλησία, δηλαδὴ μὲ τὸν κόσμο ὅλον, ποὺ τῆς δόθηκαν γιὰ νὰ τὰ δίνει. Συνε­πῶς κάθε ἕνας ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποκαταστήσει μιὰ πνευματικὴ σχέση καὶ ἐπι­κοινωνία μὲ τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου δὲν γνωρίζει μόνον τὴν Παναγία, ἀλλὰ κυρίως εἰσέρχεται στὸν γνόφο τῆς παρουσίας, τοῦ θελήματος καὶ τοῦ μυστηρίου τῆς Τριαδικῆς θεότητος.  Τέλος, ἡ Παναγία εἶναι καὶ πύλη. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι εἶναι πέρασμα πρὸς τὸν οὐρανό. Ὁ πόθος τοῦ κάθε πιστοῦ εἶναι νὰ γίνει οὐράνιος ἄνθρωπος, «ἡμῶν τὸ πολίτευμα ἐν οὐρα­νοῖς ὑπάρχει» (Φιλιπ. γ΄ 20), «τὰ ἄνω ζητοῦμεν, τὰ ἄνω φρονοῦμεν» (Κολ. γ΄ 1,2). Ἡ πύλη διὰ τῆς ὁποίας κανεὶς εἰσέρχεται σὲ αὐτὴν τὴν οὐράνια κατά­σταση, στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, εἶναι τὸ πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας Θεο­τόκου. Ὅπως γιὰ νὰ εἰσέλθουμε σὲ ἕναν χῶρο χρειάζεται ὁπωσδήποτε μία πόρτα, ἔτσι καὶ στὸ μυστήριο τοῦ Θεοῦ δὲν εἰσερχόμεθα ἀπὸ τὸν τοῖχο τῆς λογικῆς, οὔτε ἀπὸ τὴν παγίδα τοῦ ἐμπαθοῦς βίου ἀλλὰ ἀπὸ τὴν κεντρικὴ εἴσοδο τοῦ Θεομη­τορικοῦ προσώπου. Τὸ ἠθικὸ πρότυπό της, ἡ προσφυγὴ στὴ μητρικὴ προστα­σία της, οἱ πρεσβεῖες της, ἡ χάρις της, ἡ μυστικὴ σχέση μαζί της διευκολύνουν τὴν ψυχὴ νὰ εἰσέλθει στὸν χῶρο τοῦ Θεοῦ.  Αὐτὴ ἡ σχέση μὲ τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου ἐκφράζεται πληθωρικὰ μέσα ἀπὸ τὶς τόσο δημοφιλεῖς στοὺς Ὀρθο­δόξους ἀκολουθίες τῶν δύο Παρακλη­τικῶν Κανόνων καὶ τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου. Οἱ δύο πρῶτες ὑπογραμμίζουν τὴ μετοχὴ τῆς Θεο­τόκου στὶς καθη­μερινὲς ἀνάγκες τῆς ζωῆς, ἐνῶ ἡ ἄλλη ἀπο­τελεῖ δοξολογικὴ προσευχή ποὺ μᾶς βοηθεῖ νὰ γίνουμε κοινωνοὶ τῆς αἰώ­νιας δόξας της. Οἱ Παρα­κλήσεις τὴν φέρνουν κοντά μας, ἐνῶ οἱ Χαιρετισμοὶ μᾶς ἀνεβάζουν κοντά της.  Στοὺς Παρακλητικοὺς Κανόνες ἐκφράζεται ἡ ἀμεσότητα τῆς σχέσης τῶν πιστῶν μὲ τὴν Θεοτόκο καὶ ἡ βαθειά της κατανόηση τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ἡ ἀνάγκη τῆς προστασίας της σὲ περιστάσεις κινδύνων, θλίψεων, ἀσθενειῶν, ἀναγκῶν καὶ συμφορῶν. Ἡ παράδοση καὶ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας ἐπιβεβαιώνει τὴ δύναμη τῶν προσευχῶν καὶ τῶν πρεσβειῶν της, καθόσον «πολλά ἰσχύει δέησις Μητρὸς πρὸς εὐμένειαν Δεσπότου». Οἱ πρεσβεῖες τῆς στηρίζουν τὸν ἀγῶνα τῆς σωτηρίας μας ὅσο ἴσως τίποτε ἄλλο, γι' αὐτὸ καὶ στὶς λειτουργίες μας αὐτὲς ἐπικαλούμαστε, ψάλλοντας: «ταῖς πρεσβεῖες τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς».  Μὲ τὴν άκολουθία τῶν Χαιρετισμῶν, ὁμολογοῦμε τὸ μυστήριο τῆς ἐκ παρθένου γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ὅμως οὔτε νὰ τὸ κατανοήσουμε μπο­ροῦμε οὔτε νὰ τὸ περι­γράψουμε οὔτε νὰ τὸ ἐξηγήσουμε· «Ἰλιγγιᾶ δὲ νοῦς ἅπας σοῦ τὸν τόκον νοεῖν». Αὐτὸ ὅμως, ἀντὶ νὰ σκανδαλίζει τὴ σκέψη, ταπει­νώνει τὴν καρ­διὰ καὶ γεννᾶ θαυμασμὸ καὶ εὐγνωμοσύνη πρὸς τὸν Κύριο γιὰ τὴ σοφία, τὴν ἀγάπη Του καὶ τὴν ἄκρα συγκατάβασή Του. Μὲ ἄλλα λόγια, ζῶντας κανεὶς τὸ μυστήριο τῆς Ὑπεραγίας Παρθένου, ὁμολογεῖ τὸ μυστήριο Τοῦ Τρια­δικοῦ Θεοῦ. Κατόπιν τούτων, ἀντιλαμβάνεται κανεὶς πῶς ὁ μοναχὸς ποὺ ἀγωνίζεται μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις του γιὰ τὴ σωτηρία του, ποὺ διεκδικεῖ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ κάθε στιγμή, ποὺ προσεύχεται γιὰ τὸ θέλημά Του, ποὺ ἐρευνᾶ τὰ μυστικὰ τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἀγωνιᾶ γιὰ ὅλον τὸν κόσμο, βρίσκει ὡς κύριο βοηθό, ἐμπνευστή, συμπα­ρα­στάτη τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας καὶ προσεύχεται: «τὴν πᾶσαν ἐλ­πί­δα μου εἰς σὲ ἀνατίθημι, Μῆτερ τοῦ Θεοῦ φύλαξόν με ὑπὸ τὴν σκέπην σου».  Θεομητορικὲς ἀρετὲς καὶ ὀνόματα Ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ γνωστοὺς ὕμνους στὴν Παναγία λέγει: «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε, παράδεισος ...προσκυνοῦντες Αὐτὸν σὲ μεγαλύνομεν». Πράγματι, ἡ Παναγία εἶναι ἕνας παράδεισος ὅπου πνέει ὁ ἄνεμος τῆς χάριτός της καὶ φύονται τὰ εὔοσμα ἄνθη τῶν ἀρετῶν της. Μεταξὺ ὅλων τῶν ἀρετῶν ποὺ κοσμοῦν τὸ πρόσωπό της, ξεχωρίζουν τρεῖς ποὺ βέβαια ἔχουν καὶ ἁγιογραφικὴ βάση.   Πρώτη εἶναι ἡ παρθενία, δηλαδὴ ἡ καθαρότητα καὶ δεύτερη ἡ ταπεί­νωση. Ἀποκαλεῖται ἀπὸ τὸν ὑμνωδὸ «καθαρότατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος, πολυτί­μητος παστὰς και παρθένος, ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ».  Καθα­ρότητα εἶναι μιὰ γενικώτερη ἀρετὴ ποὺ περιλαμβάνει καὶ τὴν ἁγνότητα τοῦ σώματος, καὶ τὴ διαύγεια τῆς διαθέσεως, καὶ τὸ ἀμόλυντο τῆς προαιρέσεως, καὶ τὴν εἰλικρίνεια τῶν λογισμῶν καὶ τὸ ἀκατά­κριτο τῶν λόγων. Κυρίως ὄμως καθα­ρότητα εἶναι ἡ ταπείνωση τοῦ φρονήματος, ἡ γύμνωσή του ἀπὸ τοὺς λεκέδες τοῦ ἐγωισμοῦ καὶ τῆς φιλαυτίας.  Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ πῶς ἡ Παναγία ὑποδέχεται τὴν πληρο­φορία περὶ τῆς θαυμαστῆς κυήσεως τοῦ Κυρίου. Στὸν τιμητικὸ καὶ ἐξυψωτικὸ γι᾿ αὐτὴν λόγο τοῦ ἀγγέλου, ἀντιδρᾶ μὲ ταραχή, «διεταράχθη» (Λουκ. α΄ 29)· στὴ φανέρωση τῆς συμμετοχῆς της στὸ θαῦμα, ἀποκρίνεται μὲ ἀπορία (στ. 34)· καὶ στὴν ἀποκάλυψη τῆς θείας βουλήσεως, ἀπαντᾶ μὲ δουλικὴ ὑποταγὴ καὶ πλήρη ὑπακοὴ (στ. 38). Δὲν δέχεται καθόλου ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὸ θαῦμα, γι' αὐτὸ καὶ διερωτᾶται: «πῶς ἔσται μοι τοῦτο;» «γένοιτό μοι κατά τὸ ρῆμά σου». Μὲ ἄλλα λόγια, αὐτὴ τίποτα δὲν κάνει· ὅλα τῆς γίνονται, ἐπισυμ­βαίνουν στὴ ζωή της. Ἄλλος, ὁ Θεός, ἐνεργεῖ ἐπ᾿ αὐτῆς. Αὐτὴ εἶναι σὰν νὰ μὴν ὑπάρχει· χαρίζει τὰ πάντα. Ἀκόμα καὶ τὴν ταπεινὴ ἰδέα τοῦ ἑαυτοῦ της ὑπο­τάσσει στὴ βουλὴ τοῦ Θεοῦ. Ὁ ταπεινὸς ἀρνεῖται τὴν τιμή· ὅσο μεγαλύτερη τιμὴ τοῦ προσ­φέ­ρεται τόσο περισσότερο δυσκολεύεται. Καὶ ὅταν ὑποχωρεῖ καὶ τὴ δέχεται, τόσο μεγαλύτερη ταπείνωση κάνει. Εἶναι ὅμως χαρακτηριστικὴ καὶ ἡ σιωπή της. Ἂν ἀνοίξουμε τὰ Εὐαγγέ­λια, ποὺ τόσα μᾶς λένε γιὰ τὰ θαύματα, ποὺ τόσο ἐκφραστικὰ περιγράφουν τὶς παραβολές, ποὺ τόσες λεπτομέρειες ἐνίοτε ἀναφέρουν γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, πολὺ λίγα θὰ βροῦμε γιὰ τὴ ζωὴ τῆς Παναγίας καὶ σχεδὸν τίποτε ἀπὸ λόγια της. Δὲν φαίνεται παρὰ ἐλάχιστα καὶ δὲν λέγει παρὰ πολὺ λίγα. Τέσσερις φορὲς μόνον ἀναφέρεται νὰ ἀνοίγει τὸ στόμα της. Στὸ κατὰ Ματθαῖον καὶ κατὰ Μᾶρκον Εὐαγγέλιο οὔτε μία φορά. Στὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιο ἐμφα­νίζεται ἐνώπιον τῆς Ἐλισάβετ μεγαλύνοντας μὲ τὴν ψυχή της «τὸν Κύριον ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ» (Λουκ. α΄ 46-55). Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα, τὴ μία ἐκφράζει τὴν ἀνησυχία της στὸ Χριστό· «τέκνον, τί ἐποίησας ἡμῖν οὕτως; ἰδοὺ ὁ πατήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν σε» (Λουκ. β΄ 48), τὶς δὲ δύο ὑποδεικνύει τὴν ὁδὸ τῆς ὑπακοῆς στὸν Χριστό. Ἔτσι κατὰ τὸν εὐαγγελισμό της ἀποκρίνεται: «Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου» (Λουκ. α΄ 38), ἐκφράζοντας μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν τὴ δική της ὑποταγή στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, κατὰ δὲ τὸ θαῦμα τῆς Κανᾶ, ὅταν τελείωσε τὸ κρασί, λέει στοὺς ἀνθρώπους; «Ὅ,τι ἂν λέγῃ ὑμῖν, ποιήσατε» (Ἰω. β΄ 5). Ἡ ὑπακοὴ τὴν ὁποία χρειάζεται νὰ ἔχουμε στὸν Θεὸ εἶναι μεγίστη εὐλογία.  Ἡ ὁδὸς λοιπὸν ποὺ μᾶς ὑποδεικνύει εἶναι ἡ ὁδὸς τῆς ἀφανείας, τῶν λίγων λόγων καὶ τῆς πλούσιας μετοχῆς στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἡ ὁδὸς τῆς σιωπῆς, ἡ ὁδὸς τῆς ἡσυχαστικῆς πολιτείας. «Ὑπὲρ πάντα τὴν σιωπὴν ἀγά­πη­σον», διακηρύσσει ὁ μέγας πατὴρ τοῦ ἡσυχασμοῦ, ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ ὁ Σῦρος. Ἡ ζωὴ τῆς Παναγίας εἶναι ἕνα πέρασμα ἀπ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο σιωπῆς, σεμνό­τητας, ἀφανείας, ταπεινο­φροσύνης καὶ ἡσυχίας. Ἀλλὰ ὅσο σιωπηλὴ ἦταν στὴν ἐπίγεια ζωή της, τόσο πλούσια εἶναι στὸν αἰώνιο λόγο της ἐνώπιον τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ, καθὼς ἀκατάπαυστα καὶ μετὰ παρρησίας ἀπευθύνει λόγον στὸν Υἱὸ καὶ Λόγον τοῦ Θεοῦ. Πῶς λοιπὸν αὐτὸ τὸ πρόσωπο τῆς καθαρότητας, τῆς ταπεινοφροσύνης καὶ ἀφανείας καὶ τῆς σιωπῆς νὰ μὴν ἀποτελεῖ τὸ καλύτερο πρότυπο ζωῆς τῶν μοναχῶν καὶ ἡσυχαστῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους; Παράθυρο στὴ σχέση τοῦ ἁγιορείτη μοναχοῦ μὲ τὴν Θεοτόκο ἀποτε­λοῦν ἐπίσης τὰ μοναδικὰ ὀνόματα ποὺ τῆς ἀποδίδονται, ὅπως Παν-αγία, Ὑπερ-ευλογημένη, Κε-χαριτωμένη (πλήρης χάριτος), Ἀει-πάρθενος, τὰ ὁποῖα ἔχουν μία ἁγιογραφικὴ βάση κατὰ τὸ δεύτερό τους συνθετικό, τὸ πρῶτο ὅμως τὸ ἔχει προασάψει ἡ Ὀρθόδοξη ζωή, θεολογία καὶ παράδοση.  Ἔτσι ὁμολογεῖται ὡς «εὐλογημένη» ἀπὸ τὴν Ἐλισάβετ (Λουκ. α΄ 42), «κεχαριτωμένη» ἀπὸ τὸν ἀρχάγγελο Γαβριὴλ (α΄ 28), «παρθέ­νος» ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ (α΄ 27) καὶ τὸν Προφήτη Ἠσαΐα (Ἡσ. ζ΄ 14). Ἡ Ἐκκλησία ὅμως τὴν ζεῖ ὡς Παν-αγία, ὡς κατέχουσα ὅλην τὴν ἁγιό­τητα, τὸ σύνολο τῶν ἀρετῶν καὶ μάλιστα στὸν ὑπέρτατο βαθμό. Τὴν θεω­ρεῖ Ὑπερ-ευλογημένη καὶ Κε-χαριτωμένη, ὡς τὸ πρόσωπο ποὺ ἔχει δεχθεῖ τὴ μέγιστη εὐλογία ἀπὸ τὸν Θεό καὶ τὸ πλήρωμα τῆς χάριτός Του, δῶρα τὰ ὁποῖα ὡς Ἀει-πάρθενος διατηρεῖ γιὰ πάντα ἀμείωτα, ἀνέκλειπτα καὶ ἀμε­τά­βλητα.  Τὸ μυστήριό της ὑπερβαίνει τὴ σοφία τῶν σοφῶν· «Χαῖρε ἡ τῶν σο­φῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν». Ξεπερνάει τὴ δυνατότητα τοῦ λόγου· «Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα εὐφημεῖν πρὸς ἀξίαν», «Ρητρεύουσα οὐ σθένει γλῶσσα, Δέ­σποι­να», ψάλλει ὁ ὑμνωδός. Νικᾶ «πάντα πόθον», ξεπερνάει κάθε ἀνθρώ-πινη ἐπιθυμία, εἶναι «τῶν ἐφετῶν ἡ ἀκρότης». Αὐτὴ μᾶς βγάζει ἀπὸ τὴ λογική μας, μᾶς ἐλευθερώνει ἀπὸ τὸ βαρυτικὸ παιδίο τοῦ ἑαυτοῦ μας, μᾶς λυτρώνει ἀπὸ τὶς δῆθεν ἐπιθυμίες μας, μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπὸ τὶς ἀνόητες ἀνάγκες μας, μᾶς βγά­ζει ἀπὸ τὸ μέτρο, ἀπὸ τὸν μέσο ὅρο, μᾶς βγάζει ἀπὸ τὴν ψεύτικη καλω­σύ­νη καὶ ἀρετή μας καί, ἐνῶ εἶναι ἰσχυρὸς μαγνήτης, ταυτόχρονα ἐλευθε­ρώνει. Ἡ ζωὴ τοῦ μοναχοῦ εἶναι ζωὴ ἀκρότητος καὶ τελειότητος. Ὁ μοναχὸς ἀγωνίζεται νὰ ζεῖ στὸ μεθόριο τῆς ὁρατῆς καὶ ἀοράτου κτίσεως, μεταξὺ οὐρα­νοῦ καὶ γῆς, ὡς οὐράνιος ἄνθρωπος καὶ ἐπίγειος ἄγγελος, στὸ πέραν τοῦ συμ­βατοῦ, στὴν ὑπερβολὴ τῶν ἀποκαλύψεων, στὴν ἀτμόσφαιρα τῶν διὰ βίου χαρισματικῶν καταστάσεων. Ὑπὸ τὴν ἔννοια αὐτήν, στὴ μοναχικὴ του πορεία, σὲ ὅ,τι κάνει καὶ γιὰ ὅ,τι ἀγωνίζεται, ἐπιδιώκει τὸ ὅλον (πᾶν), τὴν ὑπέρβαση (ὑπέρ), τὸ μέγιστον καὶ τὸ αἰώνιο (ἀεὶ).  

Δημιουργηθηκε στις ΣαβPMEESTE_Μάιος+0300RΜαϊPMEEST_1C21

ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ
ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικῆς Νικολάου

Πολεμικό Μουσεῖο, Αθήνα, 11.11.2011

Α. Εἰσαγωγὴ (Ἅγιος Λουκᾶς)
Αἰσθάνομαι τὴν ἀνάγκη νὰ ἐκφράσω τὴ χαρὰ καὶ τὴν εὐγνωμοσύνη μου στὸν π. Νεκτάριο Ἀντωνόπουλο γιὰ τὴν εὐκαιρία ποὺ σήμερα μοῦ δίνει νὰ ζήσω λίγο, μαζὶ μὲ τὴν εὐλογημένη οἰκογένεια τῶν πιστῶν ποὺ εὐλαβοῦνται τὸν μέγαλο σύγχρονο ἅγιο, τὸν Ἅγιο Λουκᾶ ἐπίσκοπο Κριμαίας, τὴ μυστικὴ ἔμπνευση ποὺ ἀναδίδει τὸ πρόσωπό του, ζωντανεύοντας μέσα μας τὴν ἡρωικὴ καὶ ἁγία μνήμη του καὶ ἀνιχνεύοντας τὸ μυστήριο τῆς ἀγάπης του πρὸς τὸν Χριστὸ καὶ τὸν ἀγα­πημένο λαὸ τοῦ Θεοῦ.
Μοῦ ζητήθηκε νὰ διαλέξω ἐντελῶς ἐλεύθερα ἕνα θέμα γιὰ τὴ σημερινὴ μέρα, ἴσως ὄχι κατ' ἀνάγκην ἄμεσα συνδεδεμένο μὲ τὴ ζωὴ τοῦ Ἁγίου Λουκᾶ. Κι ἐγὼ ἐπηρεασμένος ἀπὸ μία ἔντονη ἐμπειρία τῶν ἡμερῶν ποὺ μοῦ ἔγινε ἡ πρό­ταση, ἐντελῶς αὐθόρμητα, κατέληξα σὲ αὐτὸ ποὺ περιλαμβάνεται μέσα στὸν τίτλο ποὺ ἔχει ἤδη δημοσιοποιηθεῖ.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι αὐτὸ ποὺ ἐντυπωσιάζει ἀπὸ τὸν Ἅγιο Λουκᾶ εἶναι ὁ πλοῦ­τος τῶν γνώσεων καὶ τῶν χαρισμάτων του, εἶναι τὸ μεγαλεῖο τῆς πίστης καὶ ὁ ἡρωισμὸς τῆς ὁμολογίας του, εἶναι ἡ ἁγία ζωὴ καὶ πολιτεία του ὡς ποιμέ­νος τῶν λογικῶν προβάτων, εἶναι φυσικὰ ἡ ἀδιαπραγμάτευτη ἀγάπη του πρὸς τὸ πρόσω­πο τοῦ Χριστοῦ, εἶναι ἐπίσης ἡ μεγάλη εὐδοκία τοῦ Θεοῦ στὸ δικό του πρόσωπο ποὺ ἐκφράζεται μὲ τὸ σπάνιο χάρισμα τῆς θαυματουργίας.
Ἐγὼ ὅμως δὲν θὰ μιλήσω γιὰ ὅλα αὐτὰ οὔτε καὶ γιὰ τὸν ἅγιο, ἀλλὰ θὰ προσπαθήσω νὰ καταθέσω ὡς εὐλαβικὸ ἀφιέρωμα στὸ ὄνομά του κάτι ποὺ ὡς φρόνημα ἐνυπάρχει στὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ποὺ καλλιεργεῖται στὸν μυστικὸ κῆπο τῆς ζωῆς τῶν συμπασχόντων μὲ τὴν ἀνθρώπινη ἀσθένεια ἁγίων μας, ὅπως ὁ Ἅγιος Λουκᾶς, καὶ ὡς πράξη θὰ μποροῦσε νὰ βρεῖ ἔκφραση στὴ σύγχρονη ἐποχή μας.

Β. Ἀφορμὴ (Περιστατικά)
Εἶναι ἕνας χρόνος περίπου ποὺ ἔχω γνωρίσει μιὰ ἐντυπωσιακὴ κοπέλλα, ἡ ζωὴ τῆς ὁποίας μοῦ θυμίζει σὲ ὑπομονὴ καὶ ἐσωτερικὸ σθένος τὴ ζωὴ ἀκραίων ἀσκητῶν, ἴσως τῶν στυ­λιτῶν ἢ τῶν ἐγκλείστων μοναχῶν. Πάσχει ἀπὸ τὴ νόσο τοῦ κινητικοῦ νευρῶνα. Ἐδῶ καὶ δέκα περίπου χρόνια δὲν μπορεῖ νὰ κάνει τὴν πα­ραμικρὴ κίνηση. Δὲν μπορεῖ νὰ κινήσει οὔτε ἐλαφρὰ τὰ χέρια οὔτε καὶ τὰ δά­χτυλα, οὔτε ἁπλᾶ νὰ σείσει τὸ κεφάλι, δὲν μπορεῖ νὰ μιλή­σει, δὲν μπο­ρεῖ νὰ κα­τα­πιεῖ. Ἀναπνέει μὲ τραχειοστομία. Διατηρεῖ τὴν αἰσθη­τικότητά της, ἐνῶ ἔχει χά­σει ὅλη της τὴν αὐτόνομη κινητικότητα. Ἔχει ἀνάγκη καὶ δὲν μπορεῖ νὰ φωνά­ξει. Ἐνθου­σιάζεται καὶ δὲν μπορεῖ νὰ χειρο­κροτήσει. Κάτι τὴν ἐνοχλεῖ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἀντι­δράσει. Πέθανε ἡ μητέρα της στὸ διπλανὸ κρεβάτι καὶ ὁ μόνος τρόπος νὰ ἐκφράσει τὸ ἐσωτερικὸ δράμα τοῦ χωρισμοῦ καὶ τὰ συναι­σθή­ματά της ἦταν τὰ δάκρυά της.
Οἱ μόνες κινήσεις ποὺ μπορεῖ νὰ κάνει εἶναι νὰ ἀνασηκώσει τὰ φρύδια, νὰ ἀνοιγο­κλείσει τὰ βλέφαρα καὶ νὰ μετακινήσει τὴν κόρη τοῦ ματιοῦ. Τὸ πρῶτο –τὰ φρύδια- τὸ ἀξιοποιεῖ γιὰ νὰ δείξει τὴν ἄρνησή της, τὸ δεύτερο –τὰ βλέφαρα- νὰ δηλώσει κατάφαση καὶ τὸ τρίτο -τὰ μάτια- γιὰ νὰ ἐκφράσει τὴν ἀνάγκη της γιὰ ἐπικοι­νωνία. Ἕνα σῶμα μαραμένο, ἀλλὰ καὶ ἕνα πρόσωπο τόσο φεγγο­βόλο ὅσο δὲν περιγράφεται. Ἐπὶ πλέον, ἕνα μυαλὸ σὲ ἀσύλληπτη ἐγρήγορση, ταχύτητα καὶ ὀξύ­τητα, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ τὴν βασανίζει ὅσο τίποτε ἄλλο. Ἕνας ψυχικὸς κόσμος πλούσιος σὲ λεπτομέρειες αἰσθημάτων, μιὰ καρδιὰ γεμάτη εὐγένεια, ἐλευ­θερία καὶ ἀρχοντιά. Σκέπτεται καὶ φροντίζει γιὰ ὅλους. Αὐτοὺς ποὺ μὲ μεγάλη ἀφο­σίωση καὶ ἀγάπη τὴν περιποιοῦνται τοὺς ἀγκαλιάζει μὲ ἕνα σπάνιο ἐνδια­φέρον. Δὲν τῆς ξεφεύγει τίποτα. Σὲ βλέπει καὶ σὲ διαβάζει. Ἀναντίρρητα δίνει πιὸ πολλὰ ἀπὸ ὅσα παίρνει. Ἡ πίστη της ζηλευτή. Ὁ Θεός της ζῶν καὶ ἐμπερι­πατ­ῶν. Καμμία ὑποψία ἀπουσίας Του. Διά­κοσμός της εἰκό­νες, στολισμός της κομπο­σχοί­νια, κερά­κια, καλόγουστα ἐκκλη­σια­στικὰ ἀντι­κεί­μενα, ὅλα μὲ σπάνια ἐπιμέλεια ἐπι­λεγμένα καὶ τοποθετημένα. Σὲ περίοπτη θέση μία εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Λουκᾶ, δίπλα στὸν Ἅγιο Νεκτά­ριο. Συντροφιά της οἱ ἅγιοι, ὁ ἐκλεκτὸς ἀδελφός της καὶ οἱ ἀγγελικὲς παρουσίες τῶν ἀποκλειστικῶν ποὺ σκλα­βωμένες ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο της τὴν σκλα­βώνουν μὲ τὴν ὑψηλῶν προδια­γραφῶν φροντίδα τους. Καὶ ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἀμοι­βαίως σκλαβωμένοι εἶναι τόσο ἐλεύθεροι. Καὶ πολὺ χαρούμενοι. Ναί, τὸ ἐπα­να­λαμβάνω, χαρούμενοι.
Ἕνα πλούσιο περιεχόμενο ψυχῆς ποὺ διψάει γιὰ ἔκφραση, ἀλλὰ ἕνα στόμα ποὺ ἀδυνατεῖ νὰ μιλήσει∙ δύο χέρια ποὺ δὲν μποροῦν νὰ κάνουν νοή­ματα∙ οἱ φωνητικὲς χορδὲς ἀναξιοποίητες∙ ἕνα πρόσωπο ποὺ ἀρνεῖται νὰ κάνει συσπάσεις. Καμμία κίνηση!
Ὅ,τι χάνει ἀπὸ κίνηση τὸ ἐκφράζει ὡς ζωὴ καὶ δύναμη μὲ καὶ ἀπὸ τὰ μάτια. Αὐτὰ ἀποτελοῦν τὸ ἐκφραστικότερο στόμα. Ἄχ! αὐτὰ τὰ μάτια. Εἶναι τόσο λαί­μαργα ἕτοιμα νὰ ρουφήξουν καὶ τὴν τελευταία στα­γόνα αὐτοῦ ποὺ τῆς προσφέ­ρεται. Εἶναι τόσο πρόθυμα νὰ δώσουν ὅ,τι ἡ ἴδια ἔχει. Τόσο ἐκφρα­στικά ὅσο κανένα στόμα. Τόσο ὄμορφα ὅσο ἐλάχιστες εἰκόνες. Μέσα ἀπὸ αὐτὰ τὰ δύο μάτια βγαίνει ὅλος της ὁ πανέμορφος ἑαυτός. Μὲ τόση δύναμη καὶ τόση ἐκφρα­στι­κό­τητα. Δυό πηγές ποὺ βγάζουν συμπυκνωμένη γλύκα, δροσιά, εὐγέ­νεια, ἀλή­θεια. Ἀνοιγοκλεί­νοντας τὰ βλέφαρα σὲ γράμματα ποὺ τῆς προτεί­νονται σχη­μα­τίζει λέξεις, κάνει προτάσεις, προσφέρει τὸν ἑαυτό της, ἐπικοι­νωνεῖ. Ὅ,τι χάνει ἀπὸ ποσό­τητα καὶ χρόνο συμ­βατικῆς ἐπικοινωνίας τὸ κερδίζει στὸ πολλαπλάσιο ὡς δύναμη ἔκφρασης. Λέει λίγες λέξεις, λίγα λόγια, ὅσα προ­λαβαίνει μὲ τὰ μάτια, ποὺ ὅμως ἔχουν πολὺ λόγο καὶ βαθιὰ σοφία. Γράφει καὶ ποιήματα. Εἶναι ποιητικὴ ἡ ὅλη φύση της. Μπορεῖ νὰ πεῖ τὰ πάντα.
Μοῦ ζήτησε νὰ ἐξομολογηθεῖ γιὰ πρώτη φορὰ στὴ ζωή της. Ἀγωνία της πῶς αὐτὸ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει. Βρέθηκε λύση καὶ τὸ ἔκανε. Καὶ μάλιστα μὲ μοναδικό τρόπο. Χωρὶς τὸ ἐργαλεῖο τοῦ λόγου, χωρὶς ἐγὼ νὰ κυττάζω τὰ βλέ­φαρα ποὺ ἀνοιγόκλειναν γιὰ νὰ ἐκφράσουν συγκεκριμένες ἁμαρτίες. Ὅλη της ἡ ἐξομολόγηση ἀποτυπώθηκε σὲ ἕνα μουσκεμένο μαξιλάρι ποὺ γιὰ περισσότερη ἀπὸ μισὴ ὥρα τὸ ἔβρεχαν δυὸ μάτια ποὺ μιλοῦσαν πιὸ πολὺ ἀπὸ τὸ κάθε στό­μα καὶ σὲ ἕνα λαμπερὸ πρόσωπο ποὺ ἂν καὶ δακρυσμένο ἀκτινοβολοῦσε φῶς καὶ χαρὰ καὶ ἀλήθεια.
Ἡ ἱστορία αὐτὴ εἶχε καὶ συνέχεια, βέβαια. Πολὺ πιὸ ἐνδιαφέρουσα ἀπὸ τὴν ἀρχή της. Δὲν μποροῦσε νὰ τελειώσει τόσο εὔκολα. Εἶχε καὶ τὰ διλήμματά της. Αὐτὰ ἄρχισαν ὅταν ἡ ἀγάπη μας θέλησε νὰ ἀξιοποιήσει ποικίλα μέσα. Θὰ μπο­ροῦσε νὰ βοηθηθεῖ ἡ ἐπικοινωνία της μέγιστα καὶ ἐντυπωσιακὰ ἀπὸ τὴ σύγχρονη τεχνο­λογία. Γρήγορα βρέθηκε ἕνα σύστημα ψηφιακῆς τεχνολογίας τὸ ὁποῖο παρέχει τὴ δυνατότητα, ἑστιάζοντας τὸ μάτι στὰ γράμματα ἑνὸς πληκ­τρολογίου ὀθόνης, νὰ σχηματίζει κανεὶς λέξεις καὶ ὁλόκληρες προτάσεις, οἱ ὁποῖες στὴ συνέ­χεια μὲ ἕνα κλίκ νὰ μετατρέπονται σὲ φωνὴ καὶ λόγο κι ἔτσι μὲ τὰ μάτια νὰ μπορεῖ νὰ μιλήσει. Θὰ μποροῦσε ἐνδεχομένως, ἂν ὑπῆρχε μαγνη­τοφωνημένη ἡ φωνή της ἀπὸ τὸτε ποὺ μιλοῦσε, πρὶν δέκα χρόνια, νὰ ἀναλυθεῖ στὶς ἁρμονικές της καὶ νὰ ἀνασυντεθεῖ καὶ ἔτσι ἡ ψηφιακὴ φωνὴ νὰ ἔχει τὴ δική της χροιὰ καὶ ἔκφραση. Θὰ μποροῦσε ἐπίσης νὰ τηλεφωνεῖ σὲ κάποιον ὁ ὁποῖος διαθέτει computer μὲ κάμερα καὶ νὰ συνομιλοῦν ἀκουστικὰ ἐκεῖνος μὲ τὸ στόμα καὶ ἡ ἴδια μὲ τὰ μάτια. Θὰ μποροῦσαν πολλὰ πράγματα νὰ γίνουν. Νὰ ἀνοιχθεῖ στὸν κόσμο τοῦ διαδικτύου. Θὰ μποροῦσε ὅμως ἡ ψηφιακὴ ἐπικοι­νωνία νὰ καταργήσει τὴν ἄμεση ὀπτικὴ καὶ τόσο ἐκφρα­στικὴ ἐπικοινωνία, τὸ ἀντί­κρυσμα τοῦ βλέμματος, τὴν ἀμοιβαία δίψα τῆς εἰκόνας τοῦ προσώπου, τὴν προσπάθεια μέσα ἀπὸ τὰ μάτια ὁ ἕνας νὰ μπεῖ στὸν ἱερὸ κόσμο τοῦ ἄλλου. Θὰ μποροῦσε τελικὰ ὅλα νὰ συνδυαστοῦν καὶ νὰ ἀξιοποιηθοῦν, ὥστε καὶ ἡ τεχνο­λογία νὰ βοηθήσει καὶ ἡ ἀμεσότητα τῆς ἐπικοινωνίας τῶν ματιῶν νὰ μὴν καταστραφεῖ.
Μετὰ ἀπὸ μῆνες βρέθηκα σὲ μία ἐκδήλωση στὴν Κύπρο. Ἐκδήλωση τιμῆς ἑνὸς χαρισματικοῦ ἡρωικοῦ νέου, ὁ ὁποῖος πάσχει ἀπὸ μυϊκὴ δυστροφία Duchénne. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ εἶναι μόνιμα ἐπὶ κλίνης, ἀναπνέει μὲ μάσκα ὀξυγόνου, ἔχει τραχει­οστομία, μπορεῖ νὰ μιλήσει ἀργὰ καὶ κάπως δύσκολα, ἴσα ποὺ τὸν ἀκοῦς. Δὲν μπορεῖ νὰ φωνάξει. Καὶ τὸ μόνο ποὺ μπορεῖ νὰ κινήσει πολὺ ἐλαφρά, μόλις νὰ ἀγγίξει μία εὐαίσθητη ἐπιφάνεια, εἶναι τὸ μεσαῖο δάχτυλο τοῦ ἑνὸς χεριοῦ. Τὰ ἄλλα δὲν ἔχουν καθόλου δική τους δύναμη. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ὅμως καὶ κάτω ἀπὸ τὶς προανα­φερθεῖσες συνθῆκες, μπορεῖ καὶ γράφει στίχους, συνθέτει μουσικὰ κομμά­τια διεθνοῦς ἐμβέλειας, κυκλοφορεῖ δίσκους, καταθέτει τὸ μυστικὸ βάθος τῆς ψυχῆς του.
Ἡ ἐκδήλωση μέσα σὲ ἕνα κατάμεστο μεγάλο ἀμφιθέατρο ὀκτακοσίων καὶ πλέον θέσεων. Παρόντες οἱ γονεῖς του, τὰ ἀδέλφια του, τὰ ἀνεψάκια του, ἡ φι­λαρμονικὴ τῆς Κύπρου, ἐπώνυμοι τραγουδιστὲς ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Κύπρο. Ὅλοι πρόθυμοι νὰ παρουσιάσουν τὸ ἔργο του, νὰ ἀναδείξουν τὸ ταλέντο του, νὰ ἐκφράσουν τὴν ἀγάπη καὶ τὸν θαυμασμό τους, νὰ φανερώσουν τὸ μεγα­λεῖο τῆς ψυχῆς του. Ὁ ἴδιος ἀπών. Παρὼν ἀπὸ τὸ σπίτι μὲ τηλεδιάσκεψη. Παρὼν καὶ ὡς ἰδιοφυὴς μουσικο­συνθέτης, κυρίως ὅμως ὡς συνθέτης τῆς μελωδίας τῆς ψυχῆς. Δὲν εἶναι τόσο τὸ χάρισμα καὶ ἡ ἱκανότητα οὔτε ἡ ἰσχυρὴ θέληση καὶ καρτερία. Εἶναι ὅτι σηκώνει μαζὶ μὲ τοὺς ἐξαιρετικοὺς γονεῖς του ἕναν ἀσήκωτο σταυρὸ μὲ μεγάλη χαρὰ καὶ πλησμονὴ ἐλπίδας, μὲ διακριτικὸ χαμόγελο καὶ ἀπροσμέτρητη ἀξιο­πρέπεια. Φέρει ἕνα τεράστιο βάρος χωρὶς τὴν αἴσθηση τοῦ φορτίου του. Μιλάει γιὰ ὅλα ἐκτὸς ἀπὸ τὴ δυσκολία του. Εἶναι τόσο ἀνάλαφρος. Μυστικό του ἡ συμμαχία τῆς βαθειᾶς πίστης του μὲ τὴ χάρι καὶ τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ. Συνο­δοιπόροι του οἱ γονεῖς, τὸ περιβάλλον του καὶ κάποιοι ἀφανεῖς λειτουργοὶ ἀγάπης, ἴσως ἀπὸ μακρινὲς χῶρες τοῦ κόσμου, ποὺ εἶναι οἱ φύλακες ...ἄνθρωποί του, σὰν ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ.
Θὰ κλείσω μὲ μιὰ τρίτη σύντομη ἀναφορά, πάλι στὴν Κύπρο. Μιὰ ἄλλη συγ­κινητικὴ ἐκδήλωση συμπαράστασης στοὺς νευρομυϊκοὺς ἀσθενεῖς. Μιὰ αἴθου­σα γεμάτη ἀπὸ τέτοιους ἀδελφούς μας, μαζὶ μὲ συγγενεῖς καὶ συμπαραστάτες τους. Ἡ εἰκόνα ἀπὸ μόνη της τραυματική. Πόνος, δυσφορία, δυσκολία. Ἐρωτή­ματα, πῶς; γιατί; Ἡ αἴσθηση ὅμως τὸ ἐντελῶς ἀντίθετο. Χαμόγελο, ἀξιοπρέπεια, ἐλπίδα. Καὶ πολλὴ ἀγάπη, εὐγένεια, ἐνδιαφέρον. Ὀργανωτὴς αὐτῆς τῆς ἐκδήλω­σης μιὰ ἄλλη γυναῖκα ἀπίστευτης ζωντάνιας καὶ δυνάμεως. Ὄχι ἀπὸ τοὺς ὑγιεῖς. Καὶ αὐτὴ μὲ νόσο τοῦ κινητικοῦ νευρῶνα. Τραχειοστομία, ἀδυναμία, παράλυση, ἀκινησία. Ἡ κινητικότητα στὸ σχεδὸν μηδέν. Ἡ ἐνεργητικότητα στὸ ἄπειρο. Ἐπι­βάλλει στοὺς φροντι­στές της -δυό καταπληκτικὲς κοπέλλες ἀπὸ τὸ Βιετνάμ- καὶ στοὺς πολλοὺς καὶ ἐξαιρετικοὺς φίλους της, ποὺ τὴν ἐπισκέπτονται ὡς μαθητές της, νὰ τὴν μετακινοῦν μὲ ὅλη τὴν τεχνο­λογικὴ συνοδεία της σὲ πνευματικὲς συγκεντρώσεις, σὲ ἀγρυπνίες, σὲ μοναστήρια, τελευταῖα δὲ ἦρθε καὶ στὴν Ἑλλά­δα γιὰ προσκύνημα στὸν Ὅσιο Ἐφραὶμ καὶ γιὰ νὰ βοηθήσει τοὺς ἐδῶ συνασθενεῖς της. Κανεὶς ἀπὸ τὸν περίγυρό της δὲν κουράζεται. Κανένας δὲν διαμαρτύρεται. Ἔχει γιὰ ὅλους κάτι σπάνιο νὰ δώσει. Κανέναν καὶ τίποτα δὲν ξεχνάει. Ἑτοιμάζει τώρα ξενώνα γιὰ νευρομυϊκοὺς ἀσθενεῖς ποὺ δὲν ἔχουν προϋποθέσεις στὸ σπίτι. Ἔχει ξεσηκώσει τοὺς πάντας. Καὶ αὐτὴ μὲ τὰ μάτια. Κι ἐδῶ ἡ πίστη τὸ κρυμμένο μυστικό της, τὸ καύσιμο στὸν δυσλειτουργικὸ κινητήρα της, ποὺ ὅμως πιάνει ταχύ­τητες ποὺ κανένας ἀπὸ μᾶς δὲν μπορεῖ νὰ πλησιάσει.
Ὅλους αὐτοὺς τοὺς σπάνιους ἀνθρώπους τοὺς βλέπεις καὶ δὲν τοὺς λυπᾶ­σαι. Καθόλου! Μόνο θαυμάζεις, ἐμπνέεσαι καὶ ἀγαπᾶς. Μὲ τρόπους καὶ σὲ βαθμὸ ποὺ δὲν σοῦ συμβαίνει σὲ ἄλλες περιπτώσεις. Εἶναι ἀλήθεια πὼς δὲν ἔχουν ὅλοι τέτοια πίστη. Οὔτε τέτοιες προϋποθέσεις βοήθειας καὶ συμπαράστασης. Γι' αὐτὸ καὶ οἱ ἀνάγκες τους εἶναι πιὸ πιεστικὲς καὶ πιὸ μεγάλες. Καὶ ἡ ἀνάγκη τῆς δικῆς μας συμμετοχῆς στὴ ζωή τους πιὸ ἐπίμονη καὶ πιὸ ἐπιτακτική. Γιατὶ αὐτὸ ποὺ τελικὰ ἀξίζει περισσότερο στὴ ζωὴ αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων δὲν εἶναι οὔτε ἡ πίστη τους οὔτε καὶ ἡ ἀγάπη μας. Εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ μόνον μαζὶ ὅμως μποροῦμε νὰ ἀνακαλύψουμε.

Γ. Ἀνακουφιστικὴ Φροντίδα
Ἀντικρύζοντας τὸ πρόβλημα τῶν νευρομυϊκῶν ἀσθενῶν θὰ μπορούσαμε νὰ μιλήσουμε γιά τὸ ἐρώτημα τοῦ πόνου, γιὰ τὴν κρίση τῆς πίστεως, γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς ὑπομονῆς, γιὰ τὴ συμπαράσταση καὶ ἀγάπη τοῦ περιβάλλοντος. Ἐγὼ ἀπόψε θὰ ἤθελα νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὸ τελευταῖο, βασιζόμενος ἀφ' ἑνὸς μὲν στὴν ἐμπειρία μου μὲ τέτοιου τύπου περιστατικά, σὰν αὐτὰ ποὺ ἐνδεικτικὰ προανέ­φερα, ἀφ' ἑτέρου δὲ καὶ στὴ Μονάδα Ἀνακου­φιστικῆς Φροντίδας ἀσθενῶν τελι­κοῦ σταδίου, ποὺ μὲ τὸ ὄνομα "ΓΑΛΙ­ΛΑΙΑ", ἐδῶ καὶ ἑνάμισυ χρόνο λειτουργεῖ κάτω ἀπὸ τὴν εὐθύνη τῆς Μητροπόλεως Μεσο­γαίας καὶ Λαυρεω­τικῆς.
Ἡ Ἀγγλικὴ λέξη palliative care προέρχεται ἀπὸ τὴν λατινική pallium ποὺ σημαίνει σκέπασμα ἢ προστατευτικὸ κάλυμμα. Ἡ ἴδια λέξη μεταφράζεται πιὸ ὄμορφα στὰ Ἑλληνικὰ μὲ τὶς λέξεις ἀνακούφιση, ἢ παρηγορία, παραμυθία, παρά­κληση καὶ φροντίδα.
Ἄν ἡ ἰατρικὴ βασικὰ ἐκφράζει διαγνωστικὴ ἱκανότητα καὶ θεραπευτικὴ δυνα­τότητα, ἄν στηρίζεται σὲ πλοῦτο γνώσης καὶ χάρισμα ὀξυδέρκειας ἢ ἐπι­δεξιότητας, ἂν ὡς στόχο της ἔχει τὴ θεραπευτικὴ ἐπιτυχία, ἡ ἀνακουφιστικὴ ἀγω­γὴ στηρί­ζεται σὲ ἀρκετὰ διαφορετικὲς σταθερές. Αὐτὴ δὲν βασίζεται στὴ γνώση ἀλλὰ στὰ βαθύτερα αἰσθήματα ἀγάπης καὶ συμπαράστασης∙ δὲν θερα­πεύει, ἀλλὰ παίρνει τὸ βάρος τῆς ἀρρώ­στιας ὁλιστικὰ καὶ τὸ σηκώνει μαζὶ μὲ τὸν ἀσθενῆ∙ ἡ ἐπιτυχία της δὲν ἔγκειται στὸ νὰ δώσει ὑγεία στὸ σῶμα, ἀλλὰ στὸ νὰ ζωντανέψει τὴν ψυχή, νὰ τὴν ξεκουράσει.
Πῶς νὰ τὸ κάνουμε; ἡ θεραπεία, παρὰ τὸ ὅτι εἶναι σκοπός ἱερὸς καὶ ἀνεκ­­­τίμητος, ἔχει μέσα της κάτι τὸ ψυχρό. Χορη­γεῖ φάρμακα, χρησιμοποιεῖ με­θόδους, ἐγχειρητικὲς παρεμβάσεις, ἀξιοποιεῖ γνώ­ση, ἐξυ­πνά­δα, ἐπιδε­ξιό­τη­τα, ἀπευθύνεται στὸ σῶμα καὶ συχνὰ ἀφήνει τὸν θερά­ποντα σχετικὰ ἀπ’ ἔξω. Ἔχει καὶ κάποια κρυ­φὴ ἔπαρση. Ὁ γιατρὸς προσπαθεῖ νὰ θεραπεύσει, νὰ τὰ κατα­φέρει, νὰ νικήσει.
Ἀντίθετα, ἀνακουφίζω σημαίνει ξελαφρώνω, σηκώνω ἀπὸ τὸ βάρος τοῦ ἄλλου, τοῦ τὸ κάνω πιὸ κοῦφο, πιὸ ἐλαφρύ∙ δὲν βοηθῶ ἁπλᾶ, ἀλλὰ συμμετέχω στὸ δρᾶμα του∙ δὲν τὸν σώζω -τὸ ξέρω αὐτὸ ἐκ τῶν προ­τέρων∙ τὸν παρη­γο­ρῶ, τοῦ συμπαρίσταμαι, εἶμαι πολὺ μαζί του. Προσ­παθῶ νὰ μὴν πονάει ἐκεῖ­νος καὶ συμ­πονῶ. Παίρνω πόνο, δὲν δίνω θεραπεία. Προσφέρω ἐνδιαφέρον καὶ παρουσία.
Σκοπὸς τῆς Ἀνακουφιστικῆς φροντίδας εἶναι νὰ φτιάξει σχέση, ὄχι νὰ βοηθήσει, εἶναι νὰ καταλάβει ὁ πάσχων ὅτι εἶναι:
α) πολὺ ἀγαπητός,
β) πολὺ ἐπιθυμητός,
γ) πολὺ πολύτιμος

Ἐνῶ κουράζει μὲ τὴ δυσφορία του, μὲ τὴν κατάστασή του, ἀκό­μη καὶ μὲ τὴ γκρίνια του, εἶναι ἀγαπητός.
Ἐνῶ μόνο ποὺ τὸν βλέπουμε νὰ ὑποφέρει ἢ νὰ σβήνει, ἡ εἰκόνα του μᾶς κάνει νὰ θλιβόμαστε, δὲν τὸν ἀποφεύγουμε, μᾶς εἶναι ἐπιθυμητός.
Ἐνῶ ὁ ἴδιος δὲν εἶναι ἱκανὸς νὰ προσφέρει πλέον τίποτα στὴν κοινωνία οὔτε στὸν ἑαυτό του οὔτε καὶ στὸ μέλλον, μᾶς εἶναι πολύτιμος. Δίπλα του αἰ­σθα­­νόμαστε ὅτι γινόμαστε πιὸ ἀληθινοί, μᾶς βοηθεῖ νὰ βγάλουμε τὸ καλύ­τερο κομ­μάτι τοῦ ἑαυτοῦ μας καὶ δημιουργοῦμε βαθιὰ σχέση μαζί του, πολὺ πιὸ διαφο­ρετικὴ ἀπὸ τότε ποὺ ἦταν καλὰ ἢ δὲν εἶχε τὴν ἀνάγκη μας. Δίνουμε τὴ δική μας καρδιὰ ὡς ἀγάπη καὶ φροντίδα καὶ παίρ­νουμε ἀπὸ τὴ δική του ὡς ταπεινὴ εὐγνω­μοσύνη. Δημι­ουργοῦμε σχέση χωρὶς νὰ περιμέ­νου­με νὰ παρηγορηθοῦμε οὔτε καὶ ἀπὸ τὴ διάρκειά της. Αὐτὴ συχνὰ δὲν ὑπάρχει. Τὴν διακόπτει ὁ θάνατος. Ἀντίθετα δημιουργοῦμε σχέση ἀπὸ τὴν ὁποία ξέρου­με ὅτι θὰ πονέσουμε, μάλιστα ἀνάλογα μὲ τὸ πόσο δυνατὴ αὐτὴ εἶναι. Καὶ αὐ­τὸς ὁ στόχος μας δὲν ἀπειλεῖται μὲ ἀπο­τυχία. «Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 8).
Ἀνακουφιστικὴ φροντίδα σημαίνει προσφορά, ὅπου ὅμως τὸ προσφε­ρόμενο εἶναι ὅλος ὁ ἑαυτός μας, ὄχι κλάσμα του. Ὁ ἄνθρωπoς πάσχει, ὑπο­φέρει, βασανίζεται, δὲν ἀντέχει τὸν ἑαυτό του, τὶς σκέψεις του, τὴν ἀνα­πνοή του, ἴσως οὔτε κι ἐμᾶς τοὺς συμπαρα­στά­τες του, δὲν θέλει νὰ ζεῖ. Ἡ δική μας παρου­σία ὅμως μπορεῖ νὰ μειώσει τὸν πόνο, νὰ ἁπαλύνει τὶς κατακλίσεις, νὰ στηρίξει τὸν καταρρέοντα ψυχισμό, νὰ ἀναζωο­γονήσει τὴν ἀναπνοή, νὰ σκεφθεῖ πρὶν ὁ ἀσθε­νὴς ζητήσει, νὰ ξανα­­φέρει τὴν ἀγάπη στὴ ζωή.
Ἀνακουφιστικὴ φροντίδα σημαίνει ἀγάπη. Αὐτὴν δὲν τὴν προσφέρεις. Γι’ αὐτὴν προσφέρεσαι. Προσφέρεσαι ὁλόκληρος. Δὲν δίνεις ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἔχεις. Προσφέρεις ὅ,τι εἶσαι. Χρειάζεται νὰ ἀντέχεις, νὰ μὴν ἔχεις χρόνο γιὰ σένα, κανέ­να δικαίωμα, ζεῖς γιὰ τὸν ἄλλον καὶ παίρνεις, μαζὶ μὲ τὸν πόνο του, πολλὴ ζωὴ ἀπὸ τὴ λίγη ζωή του, πολλή δύναμη ἀπὸ τὶς ἀσθενικὲς δυνάμεις του.
Ἀνακουφιστικὴ φροντίδα ὅμως σημαίνει καὶ μετάγγιση ἐλπίδας, πίστης καὶ πνευματικῆς προοπτικῆς. Ἡ πνευματικὴ στήριξη τοῦ πάσχοντος δὲν στηρίζεται σὲ λόγια, συμ­βουλὲς ἢ παρηγορητικὰ ψέμματα. Μπορεῖ νὰ χρησιμοποιεῖ τὸν λόγο, ἀλλὰ δὲν ψάχνει γιὰ ἀπαντήσεις, ἐπιχειρήματα, δῆθεν ἁπλουστεύσεις.
Τὰ βασανιστικὰ γιατὶ τοῦ φυσικοῦ μαρτυρίου, τῆς ἀνερμήνευτης ἀδι­κίας, τοῦ ἀδυσώπητου τέλους, δὲν χρειάζονται ἀπαντήσεις, γιατὶ δὲν ὑπάρ­χουν τέτοιες ἁπλὲς καὶ γνωστές. Ἐνῶ σὲ ὅλα ὑπάρχουν οἱ λόγοι, τὰ βαθύ­τερα αἴτια, γιὰ κάποιον λόγο, στὸν κόσμο ποὺ ζοῦμε, αὐτὰ δὲν εἶναι συνήθως εὐνόητα, φανερὰ ἢ κατανοητά. Δὲν ὑπάρχουν μυστικὰ ποὺ γνωρί­ζουν κάποιοι σοφοὶ ἢ οἱ ὑγιεῖς ἀλλὰ ἀγνοοῦν οἱ πάσχοντες. Αὐτοί, ἂν καὶ ἀδυνατοῦν νὰ τὴν ἐκφράσουν, γνωρί­ζουν καλύτερα τὴν ἀλήθεια.
Μιὰ ἐπίσκεψη σὲ ἕναν ἀσθενῆ σὰν αὐτοὺς ποὺ προαναφέραμε ἢ σὲ ἕνα ἵδρυμα μὲ ἄτομα μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες γκρεμίζει τὴ λογική σου, ξεσχίζει τὸ συναί­σθημά σου, κατα­στρέφει τὴν ἐσωτερικὴ ἡσυχία σου, προκαλεῖ ὑπαρξιακὴ ἀπόρρι­ψη τοῦ κό­σμου, τῶν κοινωνιῶν, τῶν ἐπιδιώξεων, τῶν προοπτικῶν καὶ γεννᾶ ἐρω­τήματα γιὰ τὸν λόγο τῆς ὑπάρξεώς σου, γιὰ τὴν ἀντιμετώπισή της, γιὰ τὸ τί ἀξίζει καὶ τί ὄχι, γιὰ τὴν ἐξουσία, γιὰ τὸν Θεό. Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ Θεὸς νὰ συμβαδίζει μὲ αὐτὴν τὴν τραγικότητα καὶ ἀδικία; Ποιός ἀπὸ μᾶς ἂν ἦταν θεὸς θὰ ἔφτιαχνε τέ­τοιον κόσμο; Καὶ γιατί; Μήπως τελικὰ ἡ ἀνθρώπινη φύση κρύβει περισσότερη καλω­σύνη ἀπὸ τὴ θεϊκή; Ἤ τί καὶ ποιός εἶναι σὲ τελικὴ ἀνάλυση ὁ Θεός; Ὁ λάθος δημι­ουργός; ὁ Δημιουργὸς τοῦ λάθους κόσμου; ὁ ἡττημένος ἀπὸ τὸ κακὸ καλός; Ὁ Ἅγιος ποὺ δὲν ἔχει ὅλη τὴ δύναμη; ὁ Παντοδύναμος ποὺ δὲν ἔχει τέλεια ἀγάπη;
Αὐτὰ ὑπάρχουν ὡς ἐρωτήματα ἂν πλησιάσεις πνιγμένος στὰ ἀνθρώπινα ὅρια τῆς σκέψης ἢ βουλιαγ­μένος στὰ ταραγμένα νερὰ τῆς συναισθηματικῆς μυω­πίας. Ὁ συνδυασμὸς ὅμως πίστης καὶ ἀγάπης μεταμορφώνει ἐντελῶς τὸ σκηνικό.

Δ. Ὁ ἀποδέκτης τῆς ἀγάπης
Μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση τῆς ἀγάπης ὡς προσωπικῆς κένωσης καὶ διαπροσω­πικῆς κοινωνίας, ἐπιτυγχάνεται μιὰ διπλῆ ἀποκάλυψη τοῦ συνανθρώπου μας ὡς πλησίον καὶ ἀδελφοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ προσώπῳ αὐτοῦ. Μέσα στὴν ὑπέροχη παραβολὴ τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτου, βλέπει κανεὶς πῶς ἡ ἀνιδιοτελὴς φροντίδα, φέρνει τὴν προσωπικὴ κένωση, καταργεῖ τὴν ἐσωτερικὴ ἀπόσταση ποὺ προξενεῖ ἡ φιλαυτία μας καὶ μεταμορφώνει τὸν πάσχοντα σὲ πλησίον.
Ἡ Ἐκκλησία μας, μέσα στὴν πλούσια ἐμπειρία τῆς βιωμένης διδασκαλίας της προχωρεῖ ἀκόμη περισσότερο· ἀναδεικνύει τὸν πλησίον σὲ ἀδελφό, ὡς προ­ερ­­χόμενον ἀπὸ τὴν ἴδια δελφύν, τὴν ἴδια μήτρα. Τὸν καθιστᾶ ὄχι ἁπλᾶ κοντινό, ἀλλὰ συγγενῆ καὶ μάλιστα τὸν πλησιέστερο συγγενῆ.
Καὶ αὐτὸ πάλι δὲν εἶναι τὸ μεῖζον τῆς ἀξίας τοῦ πλησίον. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ἀναβιβάζει τὸν πλησίον στὴ δοξασμένη σχέση τοῦ δικοῦ Του ἀδελφοῦ: «Ἐφ' ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. κε΄ 40). «Οὐκ ἐπαισχύνεται ἀδελφούς αὐτοὺς καλεῖν» (Ἑβρ. β΄ 11), ὅπως λέγει καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στοὺς Ἑβραίους. Μέσα ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου ὁ πλησίον ἀναδεικνύεται σὲ ἀδελφὸ τοῦ Χριστοῦ, στὴν ὁρατὴ εἰκόνα Του, σὲ δική μας εὐκαιρία συνάντησής Του.
Μὲ τὴν ἔννοια αὐτήν, κάθε λειτουργὸς ἀγάπης εἶναι μᾶλλον εὐεργετού­μενος παρὰ εὐεργετῶν, ταπεινὸς ἀποδέκτης εὐλογίας παρὰ ἐξαντλούμενος δια­κονητής, διότι «μέγας ἐστὶν τῆς εὐποιΐας ὁ πλοῦτος, ἐν τῷ διδόναι γὰρ λαμβά­νεται καὶ ἐν τῷ σκορπίζειν συνάγεται» (Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος).

Ε. Ὁ νευρομυϊκὸς ἀσθενὴς (Νόσος τοῦ Κινητικοῦ Νευρώνα, MND)
Ἡ Ἀνακουφιστικὴ Φροντίδα προέκυψε ὡς ἀνάγκη συμπαράστασης κυρίως καρκινοπαθῶν ἀσθενῶν τελικοῦ σταδίου καὶ μάλιστα ὡς ἀπάντηση στὰ ἀδυσώ­πη­τα εὐθανασιακὰ διλήμματα. Ἀνέπτυξε ὅμως τὴν ἀρετὴ τῆς ἀνιδιοτελοῦς διακο­νίας καὶ θυσιαστικῆς προσφορᾶς σὲ τέτοιο μέτρο καὶ ἔκταση ποὺ χωρὶς ἀμφιβολία θὰ μποροῦσε νὰ συμπεριλάβει καὶ τοὺς νευρομυϊκοὺς ἀσθενεῖς.
(α) Ἕνας τέτοιος ἀσθενής στερεῖται παντελῶς τῶν κινητικῶν δυνατο­τή­των. Εἶναι ξαπλωμένος καὶ δὲν μπορεῖ νὰ γυρίσει στὸ πλευρό. Φυσικὰ ἀδυνατεῖ πλήρως νὰ βαδίσει. Σὲ πολλὲς περιπτώσεις δυσκολεύεται νὰ καταπιεῖ, νὰ μιλήσει, στοιχει­ωδῶς νὰ αὐτοεξυπηρετηθεῖ.
Δὲν μπορεῖ νὰ ἐκφραστεῖ, νὰ φωνάξει, νὰ θυμώσει, νὰ ἀγκα­λιάσει, νὰ χει­ρο­­κροτήσει, νὰ ἀμυνθεῖ ἐνοχλούμενος ἀπὸ ἕνα ἔντομο ἢ ζωΰφιο. Μπορεῖ μόνο νὰ δακρύσει. Τὸν πλοῦτο τοῦ ἐσωτερικοῦ του κόσμου ἀναγκάζεται νὰ τὸν μεταφέρει μὲ χρονικὴ καθυστέρηση καὶ μὲ τὸν πλέον συντομευμένο τρόπο.
(β) Ἔχει αἰσθητικότητα. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι αἰσθάνεται τὴ φαγούρα, τὸν πόνο, τὶς ἐνοχλήσεις τῶν ἐντόμων, τὸ γλείψιμο τοῦ ἱδρῶτα στὸ σῶμα, τὶς κινή­σεις τῶν σαρκι­κῶν ἐπιθυμιῶν. Ἀλλὰ δὲν μπορεῖ οὔτε νὰ ἀμυνθεῖ οὔτε νὰ ἀπο­λαύ­σει καὶ τὰ στοιχειώδη, ὅπως τὸ φαγητό, τὴν ἀνάσα τῆς ἀναπνοῆς, τὴν ἀναγκαία αὐτονομία, τὸν χορτασμὸ τῶν ματιῶν, τὶς πληθωρικὲς ἀπαιτήσεις τῶν αίσθήσεων.
(γ) Γιὰ τοὺς λόγους αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἐξαρτώμενος. Γιὰ τὶς φυσικές του ἀνάγκες ἐξυπηρετεῖται ἀπὸ ἄλλους. Πρέπει διαρκῶς νὰ ζητάει, χωρὶς νὰ μπο­ρεῖ νὰ δώσει. Εὔκολα τραυματίζεται ἡ ἀξιοπρέπειά του. Θὰ μποροῦσε νὰ συγκρί­νεται καὶ νὰ ζηλεύει, χωρὶς νὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ἱκανοποιήσει τὶς ἐπιθυμίες του.
(δ) Δὲν μπορεῖ νὰ χαρεῖ τὴ ζωή, νὰ διασκεδάσει ὅπως ὅλοι οἱ γύρω του. Δὲν ἐλπίζει γιὰ κάτι καλύτερο. Ἀγνοεῖ τὸ μέλλον του καὶ ἀγωνιᾶ γιὰ τὴν προοπτική του. Καὶ ἐπειδὴ εἶναι πολὺ δύσκολο ὅλα αὐτὰ νὰ τὰ ἐκφράσει, τὰ κρατάει μέσα του. Ὑπάρχει πάντα βάρος ποὺ δὲν μπορεῖς νὰ τοῦ τὸ πάρεις.
(ε) Ὁ πειρασμὸς νὰ αἰσθάνεται ὡς μηχανὴ βιολογικῶν ἀναγκῶν καὶ λιγό­τερο ὡς αὐτόνομη ὀντότητα κοινωνουμένων χαρισμάτων εἶναι πολὺ μεγάλος. Ἡ αἴσθη­ση τοῦ περιορισμένου αὐτεξουσίου εἶναι ἀπόλυτα δικαιολογημένη. Αἰσθάνε­ται ὅτι περισσότερα παίρνει, ἐλάχιστα δίνει, πολὺ ὑποχρεώνεται.
(στ) Αἰσθάνεται ἐπίσης ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ τὸν καταλάβουμε πῶς νοιώ­θει, νὰ μποῦμε στὴ θέση του. Μπορεῖ νὰ εἴμαστε δικαιολογημένοι γιὰ κάτι τέτοιο, ἀλλὰ αὐτὸ κτίζει ἀπόσταση μέσα του. Ἡ σκέψη ὅτι ἡ δική του κατάσταση εἶναι συνεχής, ἐνῶ ἡ δική μας παρουσία κοντά του ἔχει καὶ διαλείμματα, ἀποτελεῖ ἄλλον ἕνα παράγοντα ἀναμενόμενης ἐσωτερικῆς ἀναστάτωσης τοῦ θυμικοῦ.
(ζ) Ποιές οἱ ἀνάγκες του πέραν τῆς φυσικῆς ἀνακούφισης; Πρώτιστη εἶναι ἡ ἐλπίδα, ἡ ὁποία ὅμως πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ πέραν ἀπὸ κάθε κοσμικὴ ἢ λογικὴ αἰτιολογία. Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς χαρᾶς εἶναι ἐπιτακτική, ἀλλὰ στὸ περιβάλλον τῆς ζωῆς του ἐξαιρετικὰ δύσκολη. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ἀξιοπρέπεια, ἡ βάση ὅμως τῆς ὁποίας δὲν μπορεῖ νὰ βρεθεῖ στὴν ἐγωιστικὴ ἀντίληψη περὶ ἀξίας, ἀλλὰ στὰ μυστικὰ βάθη τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ἀσφαλῶς καὶ δὲν εἶναι εὐδιάκριτα.

ΣΤ. Ἀνακουφιστικὴ Φροντίδα Νευρομυϊκῶν Ἀσθενῶν
Μὲ τὰ δεδομένα αὐτά, οἱ λειτουργοὶ τῆς ἀνακουφιστικῆς διακονίας νευρο­μυϊκῶν ἀσθενῶν δια­μορ­­φώνουν μία προσέγγιση ἀρκετὰ διαφοροποιημένη ἀπὸ αὐτὴν τῶν συνήθων λει­τουργῶν ὑγείας, ἀκόμη καὶ ἀπὸ τῶν λειτουργῶν τῆς ἀνα­κουφιστικῆς φροντί­δας καρκινοπαθῶν ἀσθενῶν τελικοῦ σταδίου, ὅπου ἐκεῖ τὸ κυριαρχοῦν στοιχεῖο εἶναι ὁ ἐπικείμενος θάνατος. Ἄς δοῦμε κάποια χαρακτη­ριστικά της.
(α) Τὸ πρῶτο ἰδίωμά της προέρχεται ἀπὸ τὸ ὅτι στὶς περιπτώσεις τῶν νευ­ρο­μυϊκῶν ἀσθενῶν, ἡ κατάσταση δὲν εἶναι ἀναστρέψιμη, οὔτε εὔκολα δια­χειρί­σιμη, ὁ ἀσθενὴς δὲν εἶναι θεραπεύσιμος, ἡ δὲ ὑγεία του προοδευτικὰ καταρ­ρέει καὶ μάλιστα συνήθως ἀπαιτεῖ πρὸς τοῦτο ἀρκετὸ χρόνο. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι δὲν φαίνεται τὸ τέλος ὡς ἀνακούφιση οὔτε καὶ ὡς ἄμεση ἀπειλή, ἀλλὰ ἡ ἐξέλιξη ἔχει ὅλα τὰ στοιχεῖα τῆς βασανιστικῆς παρατεινόμενης διαδικασίας. Ὁ φόβος τῶν ἄγνωστων συνεπειῶν, τῶν αἰφνιδιαστικῶν καὶ μὴ πάντοτε προβλέψιμων ἐξελί­ξεων ἀποτελεῖ δύσκολο νὰ ἀντιμετωπισθεῖ ἀντίπαλο. Εἶναι ὅμως καὶ σύμμαχος. Ὑπο­χρεω­τικὰ φιλοσοφοῦμε∙ γιατί αὐτὸς καὶ ὄχι ἐμεῖς; Ἄλλοτε τὸ ἀπω­θοῦμε. Παρὰ ταῦτα, μπορεῖ νὰ συμβεῖ καὶ σὲ μᾶς. Ἀλλοτε πάλι ἀνακύπτουν ἐρωτήματα: γιατὶ ὁ Θεός ποὺ δὲν ἀποτρέπει, τώρα ποὺ εἶναι ἀργὰ νὰ ἐνισχύει;
(β) Ἕνα δεύτερο χαρακτηριστικὸ τῆς Ἀνακουφιστικῆς φροντίδας εἶναι ὅτι τὸ πλησίασμα τοῦ ἀσθενοῦς δὲν διακρίνεται οὔτε ἀπὸ τὴν ἐλπίδα οὔτε καὶ ἀπὸ τὴν ἔπαρση τῆς θεραπευτικῆς ἱκανότητος, ἀλλὰ κυριαρχεῖται ἀπὸ τὴν ταπείνωση τῆς ἀνακούφισης καὶ μόνον τοῦ πάσχοντος, ἡ ὁποία μάλιστα στὴν περίπτωση τῶν νευρομυϊκῶν ἀσθενῶν ἔχει ἀπροσδιόριστη ἐξέ­λιξη καὶ ἀπρόβλεπτη ἀλλὰ συνήθως μακρὰ διάρκεια.
(γ) Τέλος, μαζὶ μὲ τὸν ἀσθενῆ, οἱ συγγενεῖς, οἱ νοσηλευτές, οἱ ἰατροὶ εἶναι ὅλοι χωρὶς ἐλπίδες, κουρασμένοι. Βασικὸ στοιχεῖο ἡ αἴσθηση τοῦ ἀδιεξόδου καὶ ἡ γενικευμένη κατάρρευση. Καὶ ψυχικὴ καὶ πνευματική. Καταρρέει καὶ τὸ περιβάλ­λον. Ἐπὶ πλέον, ἡ εἰκόνα προκαλεῖ ἔντονη λύπη καὶ ἐξαιρετικὰ λεπτὴ συμπάθεια.
Πρέπει νὰ θεμελιώσουμε ἐλπίδες σὲ ἄλλη προοπτική, νὰ ἀναζητήσουμε νόημα πρὸς ἄλλη ἀπὸ τὴν συνήθη κατεύθυνση. Ἡ ἀγάπη καὶ ἡ συμπαράσταση ἀπὸ μόνες τους δὲν ἀρκοῦν. Οὔτε τὸν πόνο ἐξαλείφουν οὔτε στὴν ὑπαρξιακὴ βά­σανο ἀπαντοῦν. Ἴσως ἐκτὸς ἀπὸ ἀμοιβαία ἀγάπη ποὺ βγαίνει αὐθόρμητα νὰ εἶναι εὐκαιρία νὰ βροῦμε πίστη μέσα μας. Αὐτὴ εἶναι ἡ πρόκληση. Αὐτὴ καταργεῖ τὸ ἐρώτημα τῆς ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ, λυτρώνει ἀπὸ τὴν σκληρότητα τῆς ἀμφι­σβή­τησής Του καὶ τὰ ἀντικαθιστᾶ μὲ τὴν προσπάθεια τῆς αἴσθησης τῆς παρουσίας Του. Αὐτὸ συνέβη μὲ τὰ ἄτομα ποὺ προανέφερα. Σὲ αὐτοὺς ἡ πίστη ἀνδρώθηκε μέσα ἀπὸ τὴ δοκιμασία.

Ζ. Τί μπορεῖ νὰ προσφέρει ὁ νευρομυϊκὸς ἀσθενής;
Τὸ σημαντικὸ στὴν Ἀνακουφιστικὴ φροντίδα τῶν νευρομυϊκῶν ἀσθενῶν εἶναι τὸ μεγάλο δυναμικὸ ποὺ κυριαρχεῖ στὴν ψυχή τους, μάλιστα σὲ τέτοιο βαθ­μὸ ποὺ συχνὰ ὁ διακονῶν καὶ ἀνακουφίζων, δέχεται πολὺ μεγαλύτερο ἀνταπό­δομα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ προσφέρει.
(α) Τὸ πρῶτο ποῦ δίνει ὁ ἀσθενὴς εἶναι ὁ ἀγώνας του. Κάτω ἀπὸ τὶς πλέον δύσκολες συνθῆκες ἐκτείνει, τεντώνει τὴν ὕπαρξή του καὶ βγάζει δυνάμεις σπάνιες, ποὺ κάτω ἀπὸ συνήθεις συνθῆκες δὲν ἐκδηλώνονται. Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει πολὺ πλουσιότερο δυναμικὸ ἀπὸ ὅσο ἐμφανίζει. Ἡ ἀνάγκη τῆς ἐπιβίωσης καὶ τῆς συντήρησης στὴ ζωή, κάτω ἀπὸ ἐξαιρετικὰ δύσκολες συνθῆκες, διαστέλλει τὸν ἄνθρωπο, τὸν μεγενθύνει. Τὴ στιγμὴ ποὺ φαίνεται πὼς χάνει τὴν ἀξιοπρέπειά του καὶ πὼς μειώνεται ἡ ποιότητα τῆς ζωῆς του, τοῦ προσθέτει ἀξία καὶ ποιότητα τέτοια ποὺ διαφορετικὰ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀναδείξει. Οἱ κρυμμένες του δυνάμεις ἔρχονται στὴν ἐπιφάνεια. Καὶ αὐτὸ μεταγγίζεται.
(β) Τὸ δεύτερο στοιχεῖο ποὺ πραγματικὰ συγκλονίζει εἶναι ἡ ταπείνωση τοῦ ἀσθενοῦς, ὁ ὁποῖος παραδίδεται, γίνεται ἀπόλυτα ἐξαρτώμενος. Ζεῖ τὴν ταπεί­νωση τοῦ αἰτεῖσθαι καὶ λαμβάνειν. Στὶς σχέσεις του, δείχνει νὰ δίνει λίγα καὶ νὰ παίρνει πολλά. Καὶ συμφι­λιώνεται μὲ αὐτὴ τὴν πραγματικότητα. Ὅταν αὐτὸ δὲν τοῦ δημιουργεῖ συμπλέγματα τραυματισμένου ἐγωισμοῦ, τότε προκαλεῖ μία ἐσωτε­ρικὴ ταπείνωση ποὺ τὸν καθιστᾶ ὥριμον «ὡς παιδίον» (Λουκ. ιη΄ 17), ἕτοιμο γιὰ τὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἀποκτᾶ συνειδητο­ποιημένη παιδικότητα.
(γ) Σίγουρα δὲν θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ παραλείψει τὸ μέγεθος τῆς ὑπο­μονῆς καὶ ἐγκαρτέρησης τῶν νευρομυϊκῶν ἀσθενῶν. Ἴσως ἡ μεγαλύτερη ἄσκηση εἶναι αὐτὴ τῶν στυλιτῶν καὶ τῶν ἐγκλείστων ἀσκητῶν. Ἡ κίνηση τῶν μελῶν τοῦ σώματος καὶ κυρίως τῶν ποδιῶν, τὸ ἄνοιγμα τῆς ἀπεριόριστης θέας, ἡ ἀπόλαυση τῶν γευστικῶν ἐναλλαγῶν, ἡ ἀπελευθέρωση τῆς ἔκφρασης καὶ τοῦ λόγου, ἡ ἱκανοποίηση τῶν βουλητικῶν ὑποδείξεων, ἀποτελοῦν ἀναγκαῖες προϋποθέσεις νὰ βιώνει κανεὶς τὴν ἐλευθερία του καὶ τὴ ζωή. Τὸ νὰ μπορεῖ ὅμως κάποιος νὰ ζεῖ τὴν αὐτεξουσιότητά του μέσα ἀπὸ πλήρη ἀκινησία, χωρὶς ἐναλλαγὲς εἰκόνων καὶ αἰσθητικῶν ἐρεθισμάτων, δίχως λόγο, μὲ αὐστηρὰ ἐλεγχόμενη τὴ βουλητικὴ δυναμική του, μὲ πλήρη ἀνοχὴ τοῦ ἀδύναμου ἑαυτοῦ του, αὐτὸ ἀπὸ μόνο του ἔχει στοιχεῖα πνευματικῆς ὑπέρβασης μοναδικά.
(δ) Κατακλείοντας δὲν θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ παραλείψει τὴν προσφορὰ τῆς δοκιμασμένης καὶ δυνατῆς πίστης ὅσων ἀσθενῶν βρῆκαν τὸ μυστικὸ τῆς πίστης. Ἡ πίστη αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἐντελῶς ἄλλης ποιότητος ἀπὸ τὴν ὁποιαδήποτε καλλιεργημένη πίστη, ἡ ὁποία μπορεῖ μὲν νὰ ἑδράζεται στὴν ταπεινὴ καὶ ἁγνὴ προαίρεση, δὲν ἔχει ὅμως τὸ σημεῖο καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς συνεχοῦς καὶ ἀδυσώπητης δοκιμασίας.


Η. «Εἶδες τὸν ἀδελφόν σου, εἶδες Κύριον τὸν Θεόν σου»
Ἡ Ἀνακουφιστικὴ φροντίδα εἶναι ἕνα μεγάλο πανεπιστήμιο στὸ ὁποῖο διδά­σκεται ἡ ἐπιστήμη τῆς κενωτικῆς ἀγάπης καὶ ἡ ἔρευνα τῆς βαθιᾶς πίστεως. Ἡ διακονία τῶν ἀσθενῶν ποὺ ζοῦν σὲ ἀκρότητα ψυχοσωματικῆς ἀδυναμίας δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιτελεσθεῖ οὔτε μὲ καλὴ διάθεση μόνον οὔτε μὲ συναίσθημα.
Ἡ Γραφὴ ποὺ ἀποτελεῖ θεόπνευστη δεξαμενὴ πνευματικοῦ πλούτου ἀπο­δίδει μοναδικοὺς χαρακτηρισμοὺς καὶ ἰδιώματα στὴν ἀγάπη. Κατ’ ἀρχὰς εἶναι ἡ μόνη ἀρετὴ ποὺ ἀποδίδεται ὡς ὄνομα στὸν Θεό («Ὁ Θεός ἀγάπη ἐστίν», Α΄ Ἰω. δ΄ 16). Εἶναι ἀρετὴ «μείζων» πασῶν τῶν ἀρετῶν (Α΄ Κορ. ιγ΄ 13), «ὁδὸς καθ’ ὑπερβολήν» (Α΄ Κορ. ιβ΄ 31), ἐκφράζεται δὲ «ἐν παροξυσμῷ» κατὰ τὸν Ἀπό­στολο Παῦλο καὶ πρέπει νὰ εἶναι «ἐκτενής» (Α΄ Πέτρου δ΄ 8) κατὰ τὸν Πέτρο.
Αὐτὰ ὅλα τὰ χαρακτηριστικὰ ἐμφανίζονται ἔντονα στὴ διακονία τῶν νευ­ρο­μυϊκῶν ἀσθενῶν. Μιὰ τέτοια ἀγάπη ὁδηγεῖ σὲ ἀπόδειξη τοῦ Θεοῦ, σὲ φανέρωση τῶν σημείων καὶ τῶν ἀποτυπωμάτων Του. Ἐκεῖ ποὺ ὑποφέρει ἀβά­σταχτα ἡ φύ­ση, ποὺ προκαλεῖται ἡ λογική, ποὺ δυσκολεύεται τὸ συναίσθημα, ἐκεῖ ψηλαφεῖται ὁ Θεός, μεγαλύνεται ὁ ἄνθρωπος, δοξάζεται ἡ κοινωνία. Ὅταν ζωή σου εἶναι ἡ ἀνακούφιση τοῦ ἄλλου, τότε ἡ κοινωνία μαζί του εἶναι ἡ παρη­γοριά σου.
«Εἶδες τὸν πλησίον σου ὡς ἀδελφόν σου; Εἶδες Κύριον τὸν Θεόν σου» (Ἀββᾶς Ἀπολλώ), «Μακάριός ἐστι ὁ πάντας ἀνθρώ­πους ὡς Θεόν, μετὰ Θεὸν λογιζόμενος» (Ὅσιος Νεῖλος ὁ ἀσκητής). Τὸ μεγα­λύτερο δῶρο ποὺ ἀντιπροσ­φέρει ὁ πάσχων ἀσθενὴς εἶναι ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ ἑαυτοῦ του ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ.
Παρὰ ταῦτα, ἡ προσφορὰ τῆς ἀγάπης στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ἔχει ὅρια. Τὰ ὅρια τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ ἄνθρωποι λειτουργοῦμε ὑποκείμενοι σὲ ὅρια καὶ φραγ­μούς. Ἡ μέρα ἔχει 24 ὧρες, οἱ ἀντοχές μας εἶναι περιορισμένες, οἱ δυνά­μεις μας πεπερασμένες. Ἡ ἀγάπη πράγματι συνδέει τοὺς ἀνθρώπους μεταξύ τους, ἀλλὰ ἀπὸ μόνη της οὔτε τὸν λόγο τῆς δοκιμασίας διαθέτει οὔτε καὶ τὸν θάνατο μπορεῖ νὰ ἑρμηνεύσει. Συχνὰ μπορεῖ νὰ φαίνεται ἀνεπαρκής.
Αὐτὸ ποὺ ἀπαραίτητα χρειάζεται νὰ τὴν συμπληρώσει εἶναι ἡ πίστη. Ἡ πίστη στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο εἶναι ἡ μόνη ποὺ μπορεῖ νὰ ἑρμη­νεύσει τὴ δοκιμασία. Ὅ,τι συμβαίνει, συμβαίνει κάτω ἀπὸ τὸ μάτι τοῦ Θεοῦ καὶ μέσα στὴν ἀτμόσφαιρα τῆς ἀγάπης Του. Κάτω ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ὅλα ἀντέχονται. Αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ ζητούμενο∙ ὄχι ἡ φυσικὴ ἀνακούφιση. Ἡ κάθε δοκιμασία προβάλλεται στὸν σταυρὸ καὶ τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ. Καὶ αὐτὸ ποὺ ἀντιπροσφέρεται δὲν εἶναι κατ’ ἀναγκην ἡ θερα­πεία, ἀλλὰ ἡ δύναμη Του, καθὼς λέγει ἡ Γραφή: «πειρασμὸς ὑμᾶς οὐκ εἴληφεν εἰ μὴ ἀνθρώ­πινος, πιστὸς δὲ ὁ Θεὸς ὃς οὐκ ἐάσει ὑμᾶς πειρασθῆναι ὑπὲρ ὃ δύνασθε, ἀλλὰ ποιήσει σὺν τῷ πειρασμῷ καὶ τὴν ἔκβασιν» (Α΄ Κορ. ι΄ 13), δεδομένου μάλιστα ὅτι «ἐν ᾧ πέπονθεν αὐτὸς πειρασθεὶς δύναται τοῖς πειρα­ζομένοις βοη­θῆσαι» (Ἑβρ. β΄ 18).
Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τὸ μέτρο τοῦ πειρασμοῦ εἶναι ἀνάλογο τῶν δυνάμεών μας, ἡ κάθε δοκιμασία ἀποτελεῖ συμμετοχὴ στὸ σταυρικὸ πάθος τοῦ Κυρίου, ἡ δὲ δύναμις τοῦ Θεοῦ παρέχεται ὡς σημεῖο τῆς ἀγάπης Του στὴ ζωή μας. Ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ ἔχει τὸν λόγο, τὴν ἀπάντηση τῆς κάθε δοκιμασίας καὶ ἡ Ἀνάσταση ἀποτελεῖ τὴν κατάργηση τοῦ θανάτου ὡς τέλους καὶ μηδενιστικῆς κατάληξης. Ἡ πίστη σὲ σταυρωμένο ἀλλὰ καὶ ἀναστάντα Θεὸ ξεπερνάει καὶ τὸ βάρος τῆς δοκι­μασίας καὶ τὸν φόβο καὶ τὴν ἀπειλὴ τοῦ θανάτου. Ἡ πίστη στὸν ἐσταυρωμενο Χριστὸ γιὰ τοὺς κλητούς, δηλαδὴ γιὰ τοὺς πιστούς, εἶναι καὶ «Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία» (Α΄ Κορ. α΄ 23-24).
Στὴ διακονία τῆς Ἀνακουφιστικῆς φροντίδας προσφέρεται ἡ ἀγάπη ὡς κοινωνία, ἐνισχύεται ἡ πίστη ὡς Θεοῦ δύναμις καὶ σοφία, ἀνταλλάσσεται ὁ Θεός.
Γράφει κάποιος σοφὸς γέροντας, ἐκφραστὴς τῆς λαϊκῆς πίστης:

Ζήτησα ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ μοῦ δώσει δύναμη
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε δυσκολίες γιὰ νὰ τὶς ξεπεράσω.

Τοῦ ζήτησα σοφία
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε προβλήματα νὰ μάθω νὰ λύνω.

Τοῦ ζήτησα οἰκονομικὴ ἄνεση
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε νοῦ καὶ ἱκανότητα νὰ δουλεύω.

Τοῦ ζήτησα θάρρος
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε κινδύνους νὰ ξεπερνῶ.

Τοῦ ζήτησα ἀγάπη
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε προβληματικὰ ἄτομα νὰ βοηθῶ.

Τοῦ ζήτησα χάρες
κι Αὐτὸς μοῦ ἔδωσε εὐκαιρίες νὰ ἐκμεταλλευτῶ.

Ἀπ’ ὅ,τι ζήτησα δὲν πῆρα τίποτε –τίποτε ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἤθελα.
Πῆρα ὅμως τὰ πάντα –αὐτὰ ποὺ πραγματικὰ χρειαζόμουν.

Ἡ προσευχή μου είσακούσθηκε!

Δημιουργηθηκε στις ΠαρPMEESTE_Μάιος+0300RΜαϊPMEEST_1C21

«Μείζω τούτων ὄψει»
 
Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικῆς Νικολάου

Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει τὴ γιορτή της. Ἐνῶ ὅμως βάση τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἀποτελεῖ κάποιο ἱστορικὸ γεγονός, ἡ ἀναστήλωση τῶν ἁγίων εἰκόνων, σήμερα δὲν γιορτάζουμε τὴν οὕτως ἢ ἄλλως ἔνδοξη ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ τιμοῦμε αὐτὸ ποὺ ἠχεῖ παράξενα στὶς μέρες μας∙ τὴ σημασία τῶν δογμάτων. Τιμοῦμε τὴν Ὀρθόδοξη πίστη, τὴ σχέση της μὲ τὴν ἀλήθεια, τὴν Ὀρθοδοξία ὡς μοναδικὴ ἔκφραση τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ.

Τί εἶναι ὅμως ἀκριβῶς ἡ Ὀρθοδοξία; Εἶναι μία ἀπὸ τὶς πολλὲς θρησκεῖες, ἐνδεχομένως ἡ καλύτερη; Εἶναι μία φιλοσοφικὴ προσέγγιση τῆς μεταφυσικῆς ἀλήθειας, πιθανὸν ἡ πιὸ ὁλοκληρωμένη; Εἶναι μία σημαντικὴ παράδοση ἱστορίας καὶ χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ, ἴσως ἡ ἀρχαιότερη; Ἢ μήπως εἶναι κάτι ἄλλο, πέραν ἀπὸ ὅλα αὐτά, πολὺ λεπτὸ καὶ πολὺ βαθύ;

Μόλις πρὸ ὀλίγου, ἀκούσαμε μιὰ εὐαγγελικὴ περικοπή, ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσα καὶ ἀποκαλυπτική· τὴ συνάντηση καὶ συνομιλία τοῦ Κυρίου μὲ τὸν Ναθαναήλ. Καὶ εἶναι ἀποκαλυπτικὴ μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ὁ Κύριος τοῦ ἀποκαλύπτει καὶ τὸ βάθος τῆς ψυχῆς του καὶ γεγονότα τῆς ζωῆς του μὲ πολὺ ἁπλὸ ἀλλὰ ἐντυπωσιακὸ τρόπο. Τοῦ λέγει ὅτι εἶναι πραγματικὸς Ἰσραηλίτης «ἐν ᾧ δόλος οὔκ ἐστι» (Ἰω. α΄ 47), στοῦ ὁποίου τὴν καρδιὰ δὲν ὑπάρχει πονηρία, δὲν ὑπάρχει κακία, δὲν ὑπάρχει σκληρότητα. Καὶ τὸ λέγει αὐτὸ χωρὶς προηγουμένως νὰ τὸν γνωρίζει, χωρὶς κάποιος νὰ τοῦ τὸ ἔχει πεῖ. Ἐκεῖνος ξαφνιάζεται καὶ τότε ὁ Κύριος προβαίνει σὲ δεύτερη ἀποκάλυψη· ὅτι λίγο πρὶν Τὸν πλησιάσει τὸν εἶδε νοερὰ νὰ κάθεται κάτω ἀπὸ μιὰ συκιά. Τότε, ἔκπληκτος ὁ Ναθαναὴλ ξεσπᾶ σὲ μιὰ ὁμολογία πίστεως, «ὅτι σὺ εἶ ἀληθῶς ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, σὺ εἶ ὁ Βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ» (Ἰω. α΄ 49). Ὁ Κύριος δὲν μένει σὲ αὐτό, ἀλλὰ πολὺ ἁπλᾶ τοῦ ἀπαντᾶ «ὅτι εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς πιστεύεις; μείζω τούτων ὄψει» (Ἰω. α΄ 50)· σὲ ἐξέπληξε τὸ ὅτι σὲ εἶδα ποὺ καθόσουν κάτω ἀπό τὴ συκιά; Δὲν εἶναι τίποτε τὸ νὰ σοῦ ἀποκαλύψω κάτι ἀπὸ τὴ ζωή σου, τὸ νὰ σὲ ἀποκαλέσω ἐνδεχομένως μὲ τὸ ὄνομά σου, ἐνῶ δὲν γνωριζόμαστε, ἢ τὸ νὰ φανερώσω καὶ κάποια ἀπὸ τὰ βαθύτερα μυστικά τῆς ψυχῆς σου. Ἂν ἔρθεις κοντά μου, «μείζω τούτων ὄψει», πολὺ μεγαλύτερα πράγματα πρόκειται νὰ δεῖς∙ καὶ αὐτὴν τὴν μεγάλη ὁμολογία ποὺ ἔκανες πολὺ διαφορετικὰ θὰ τὴν ἐπαναλάβεις καὶ θὰ τὴν ἀντιληφθεῖς.

Σὲ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ ρήση τοῦ Κυρίου ἀξίζει νὰ ἑστιάσουμε γιὰ λίγο τὴν προσοχή μας. Ποιά ἆραγε εἶναι αὐτὰ τὰ μεγαλύτερα; Τί θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μεγαλύτερο ἀπὸ μία προορατικὴ καὶ διορατικὴ ἱκανότητα; ἀπὸ ἕνα ἐντυπωσιακὸ σημεῖο; ἀπὸ μία συνάντηση ποὺ ὁδηγεῖ στὴν αὐθόρμητη ὁμολογία ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός; Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ ὑπερθετικὰ μείζονα κρύβεται ἡ βαθύτερη ταυτότητα καὶ οὐσία τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ διαφύλαξη, ἡ φανέρωση, ἡ μαρτυρία καὶ ἡ θέα τῶν μειζόνων καὶ ἀπὸ τὰ μεγάλα καὶ στὴ συνέχεια ἡ ἐξ αὐτῶν ἀπορρέουσα ἀναγνώριση καὶ ὁμολογία τοῦ Χριστοῦ ὡς τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ.

Τὸ περιστατικὸ μὲ τὸν Ναθαναὴλ ἀναφέρεται στὸ α΄ κεφάλαιο τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου. Λίγο παρακάτω παρατίθενται κάποια λίγα μὲν ἀλλὰ χαρακτηριστικὰ θαύματα τοῦ Κυρίου. Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ θαῦμα τῆς Κανά, τῆς μετατροπῆς τοῦ νεροῦ σὲ κρασί, ἀκολουθεῖ αὐτὸ τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλίων, στὴ συνέχεια ἡ κατασίγαση τῆς τρικυμίας, ἡ ἀνάβλεψη τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ - ὅλα αὐτὰ ἀσφαλῶς πιὸ ἐντυπωσιακὰ ἀπὸ τὸ πρῶτο.

Ἡ ἁλυσσίδα τῶν μεγάλων καὶ συγκλονιστικῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ ἀποκορυφώνεται στὸ ια΄ κεφάλαιο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου. Χωρὶς ἀμφιβολία ἐδῶ ἔχουμε φτάσει στὸ μέγιστο τῶν σημείων. Ὁ Λάζαρος «τεταρταῖος» νεκρός, τέσσερις μέρες στὸν τάφο, ποὺ «ὄζει», μυρίζει, καὶ ὁ Κύριος τὸν ἀνασταίνει καὶ μετὰ συνεστιάζεται μαζί του. Ὁ Κύριος ὑπερβαίνει τὸν χρόνο καὶ τὴ λογική, ἐξέρχεται ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα μέτρα, εἶναι κυρίαρχος τῆς φύσης, κυριαρχεῖ καὶ στὴ ζωὴ καὶ στὸν θάνατο.

Εἶναι ὅμως αὐτὰ τὰ «μείζονα» τὰ ὁποῖα ὑποσχέθηκε ὁ Κύριος στὸν Ναθαναήλ ἢ μήπως καὶ κάτι ἄλλο;

Ὁ Ἰωάννης στὸ Εὐαγγέλιο καὶ στὶς Ἐπιστολές του χρησιμοποιεῖ συχνὰ τὴ λέξη «μεῖζον»∙ μιλάει γιὰ μεγάλα –γι’ αὐτὰ ποὺ ἐπιδιώκονται, ποὺ κατανοοῦνται- καὶ στὴ συνέχεια γιὰ «μείζονα», γιὰ ἀκόμη μεγαλύτερα -γι’ αὐτὰ ποὺ ἀποκαλύπτονται, μέσα στὰ ὁποῖα κρύβεται ἡ ἀλήθεια. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἐνῶ ὁμιλεῖ γιὰ τὰ μοναδικὰ χαρίσματα τοῦ Θεοῦ στοὺς πιστοὺς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, προχωρεῖ στὰ «κρείττονα» χαρίσματα καὶ ἀναφέρεται στὴν ἀρετὴ τῆς ἀγάπης ὡς τὸ «μέγα μυστήριον» καὶ ὡς «καθ’ ὑπερβολὴν ὁδόν»: «ζηλοῦτε δὲ τὰ χαρίσματα τὰ κρείττονα. Καὶ ἔτι καθ’ ὑπερβολὴν ὁδὸν ὑμῖν δείκνυμι» (Α΄ Κορ. ιβ΄ 31).

Αὐτὴν τὴν ἀγάπη ὁ Ναθαναὴλ δὲν τὴν ἄκουσε μόνον ὡς διδασκαλία∙ τὴν εἶδε ἔκδηλη στὸ πρόσωπο καὶ στὴ ζωὴ τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου ὡς τὸ μεῖζον καὶ κρεῖττον ὅλων τῶν χαρισμάτων, τῶν ὑπερβατικῶν σημείων καὶ τῶν ἀρετῶν, ὡς μεῖζον καὶ αὐτῶν τῶν θαυμάτων τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ Ἰωάννης ὅμως συνεχίζει καὶ μὲ ἄλλα παράδοξα καὶ μείζονα.  Λέει κάπου ὁ Κύριος· «ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κακεῖνος ποιήσει καὶ μείζονα τούτων ποιήσει» (Ἰω. ιδ΄ 12). Ὁ λόγος αὐτὸς ἀξίζει ἰδιαίτερης προσοχῆς!  Κάθε πιστὸς ποὺ συντηρεῖ τὴν ἐνέργεια τοῦ βαπτίσματός του στὴν κολυμβήθρα τῆς Ἐκκλησίας μας τὰ ἔργα ποὺ ὁ Κύριος ἐποίησε ποιεῖ καὶ μπορεῖ «μείζονα τούτων» νὰ ἐπιτελέσει.

Αὐτὸ συνέβη μὲ τοὺς ἁγίους ἀποστόλους. Αὐτοί, ὅπως ἀναφέρεται στὸ ε΄ κεφάλαιο τῶν Πράξεων, ἔκαναν «σημεῖα καὶ τέρατα» (στ. 12), ὁ δὲ Πέτρος θεράπευε καὶ μὲ μόνη τὴ σκιά του (στ. 15). Κάτι τέτοιο δὲν συνέβη μὲ τὸν Κύριο. Ἀνάλογα καὶ μεγαλύτερα κατορθώματα συναντᾶ κανεὶς καὶ στὰ μαρτύρια τῶν ὑπολοίπων ἀποστόλων καὶ γενικὰ στὴ ζωὴ τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας.  Ὁ ἅγιος Ἀλύπιος ἔζησε πενήντα τρία συναπτὰ χρόνια πάνω σὲ μιὰ κολώνα· γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάσθηκε κιωνίτης! Ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία ἀποτελεῖ ἕνα ἄλλο παράδειγμα. Ὁ Κύριος ἔζησε σαράντα μέρες στὴν ἔρημο. Αὐτὴ ἔζησε σὲ πλήρη μόνωση σαράντα ἑπτὰ χρόνια στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου. Αὐτὸ εἶναι ὄντως μεγάλο! Εἶναι ὅμως καὶ τὸ μεῖζον;

Ὄχι!  Αὐτὸ δὲν εἶναι τὸ μεῖζον. Αὐτὸ δείχνει τὸ μεῖζον. Ὁ Κύριος δὲν κρατάει τὴ δύναμη Του γιὰ τὸν ἑαυτό Του, γιὰ νὰ ἐπιτελεῖ μόνον Αὐτὸς σημεῖα. Δὲν κρατάει γιὰ τὸν ἑαυτό Του τὴν ἁγιότητα ἢ τὸν λόγο Του, γιὰ νὰ τὰ προσφέρει σὲ μᾶς, νὰ κοιτοῦμε ἐντυπωσιασμένοι καὶ νὰ εἴμαστε ἐκτός. Ἀλλὰ τὰ προσφέρει ὅλα, καὶ δύναμη καὶ λόγο καὶ ζωὴ ὡς δυνατότητα στοὺς πιστούς, ἔστω καὶ ἂν εἶναι μικροί, ἀδύναμοι ἢ καὶ ἁμαρτωλοί. Εἶναι κοινωνούμενος, «προσφέρων καὶ προσφερόμενος, κλώμενος καὶ ἐκχυνόμενος καὶ διαδιδόμενος». Αὐτὸ εἶναι τὸ μεῖζον. Τὸ ὅτι ποιοῦν οἱ ἄνθρωποι καὶ μείζονα στὸ ὄνομά Του εἶναι ἀπόδειξη τῆς κοινωνίας Του. Αὐτὸ τὸ δῶρο, ἀποτελεῖ μείζονα ἐμπειρία ἀπὸ τὴν ἀποκάλυψη ποὺ ἔκανε στὸν Ναθαναήλ. 

Ἂς προχωρήσουμε ἕνα ἀκόμη βῆμα. Λίγο πρὶν μιλήσει ὁ Κύριος γιὰ τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα Του στοὺς μαθητὲς καὶ στοὺς παρόντες ἐκεῖ Ἰουδαίους, λέγει τὸ ἑξῆς: «ὁ γὰρ πατὴρ φιλεῖ τὸν υἱὸν καὶ δείκνυσιν αὐτοῦ πάντα ἃ αὐτὸς ποιεῖ καὶ μείζονα τούτων δείξει αὐτῷ ἔργα ἵνα ὑμεῖς θαυμάζητε» (Ἰω. ε΄ 20), δηλαδὴ ὁ Θεὸς Πατὴρ ἀγαπᾶ τόσο τὸν Θεὸ Υἱό, τὸν Κύριο, ὥστε κάθε τι τὸ ὁποῖο κάνει Τοῦ τὸ φανερώνει καὶ τὸ ἐνεργεῖ μαζί Του, ἀλλὰ καὶ διὰ Αὐτοῦ θὰ δείξει καὶ μεγαλύτερα ἔργα, ποὺ ἐσεῖς θὰ τὰ θαυμάζετε.

Ποιὰ εἶναι αὐτά τὰ μεγαλύτερα ἔργα τοῦ Θεοῦ; Εἶναι ἡ Θεία Οἰκονομία, δηλαδὴ τὸ γεγονὸς τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγου, ἡ Μεταμόρφωση, τὸ Πάθος, ἡ Ἀνάσταση, εἶναι προηγουμένως ἡ προσφορά τοῦ μυστηρίου κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, εἶναι ἡ Ἀνάληψη, ἡ Πεντηκοστή. Αὐτὰ ὅλα συναποτελοῦν τὸ μεῖζον ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀποκάλυψη αὐτοῦ τοῦ ἔργου εἶναι ὅ,τι μεγαλύτερο μπορεῖ νὰ δοθεῖ σὲ ἕναν πιστό. Αὐτὸ γίνεται μέσα ἀπὸ τὴ βίωση τῆς θεολογίας. Στὴν οὐσία εἶναι διὰ πίστεως μετοχὴ στὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας, μετοχὴ στὰ γεγονότα ποὺ προηγοῦνται ἀπὸ ἐμᾶς καὶ ἕπονται.  Ὁ Ναθαναὴλ δὲν εἶδε τὴ Γέννηση τοῦ Κυρίου, δὲν ἦταν παρὼν στὴ Μεταμόρφωση, οὔτε ἀπὸ ὅ,τι φαίνεται στὶς ἀναφορές τῶν εὐαγγελιστῶν, ἦταν παρὼν στὴ Σταύρωση καὶ φυσικὰ κανεὶς δὲν ἦταν παρὼν στὴν Ἀνάσταση. Δέχθηκε ὅμως τὴν ἀποκάλυψη τοῦ μυστηρίου. Συνήντησε τὸν Κύριο Ἀναστάντα «ἐπὶ τῆς θαλάσσης τῆς Τιβεριάδος» (Ἰω. κα΄ 1,2). Αὐτὸ εἶναι τὸ μεῖζον, γιὰ τὸ ὁποῖο τελικὰ ἔδωσε καὶ τὴ ζωή του.

Ἔτσι, ὁ κάθε ἕνας μας δὲν βλέπει μόνο τί κάνει ὁ Θεὸς οὔτε μόνο τί δίνει ὁ Θεός, ἀλλὰ μπορεῖ τελικὰ νὰ ἀναγνωρίσει ποιὸς εἶναι ὁ Θεός. Ὄχι μόνον νὰ δεῖ τὰ ἔργα Του, οὔτε νὰ διακρίνει τὶς ἐνέργειές Του, οὔτε τὰ σημεῖα ποὺ ἔμμεσα Τὸν φανερώνουν, ἀλλὰ νὰ ἀντικρύσει Αὐτὸν «καθὼς ἐστίν», ὅπως λέγει ὁ Ἰωάννης (Α΄ Ἰω. γ΄ 2). Νὰ ζεῖ τὸν Θεὸ ὄχι ὅπως Τὸν φαντάζεται, οὔτε ὅπως Τὸν περιγράφουν τὰ βιβλία, ἀλλὰ ὅπως τοῦ ἀποκαλύπτεται ὁ Ἴδιος, ὅπως Αὐτὸς εἶναι.

Ὀρθόδοξία εἶναι ἡ θέα τῶν μειζόνων. Ἡ ἐμπειρία τοῦ «καθὼς ἐστίν». Ἡ χρήση ὅλων αὐτῶν τῶν ὑπερθετικῶν ἁγιογραφικῶν ὅρων, ὅπως τὸ μεῖζον τῶν σημείων, τὰ κρείττονα τῶν χαρισμάτων, τὸ περισσὸν τῆς ζωῆς, τὸ καινὸν μυστήριον, τὸ ὑπερπερίσσευμα τῆς χάριτος, ἀποτελεῖ τὸ περίγραμμα τοῦ Ὀρθόδοξου φρονήματος. Ἡ Ὀρθοδοξία μεταφέρει τὴν ἀλήθεια τῆς θεότητος στὴν πραγματικότητα τῆς ζωῆς, μπολιάζει τὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου, τοῦ ἀκατανοήτου, τοῦ ἀπρόσιτου. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ἀνάγει τὴν ψυχὴ τοῦ κάθε πιστοῦ στὸ μέγιστο τοῦ ὕψους της, τῆς προσδίδει τὴ μεγαλύτερή της ἔκταση, τὴν διαστέλλει καὶ τελικῶς μὲ ὁρμὴ τὴν ὠθεῖ στὸ πιὸ ἀπόμακρο σημεῖο ποὺ αὐτὴ μπορεῖ νὰ φθάσει. Τὴν βγάζει ἀπὸ τὰ στενὰ ὅρια τοῦ ἀνθρώπινου καὶ τὴν μεταφέρει στὴν «ἐλευθερία τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. η΄ 21).

Ὅλα αὐτὰ προσφέρονται ἔστω καὶ ἄν ἐμεῖς δὲν θὰ τὰ καταφέρουμε, ἔστω καὶ ἂν μᾶς φαίνονται τόσο μεγάλα ποὺ δὲν μποροῦμε οὔτε νὰ τὰ σκεφτοῦμε. Καὶ ἀσφαλῶς ἔτσι εἶναι. Παρὰ ταῦτα, ἡ Ἐκκλησία μας τὰ διαφυλάσσει ὡς ἄλλη κιβωτός, τὰ ἐπαναλαμβάνει καὶ τὰ προσφέρει διαρκῶς στοὺς πιστοὺς ὡς βίωμά της καὶ ὡς ὅραμα καὶ προοπτική μας. Ἀκόμη κι ἂν δὲν ζήσουμε αὐτὲς τὶς μείζονες καταστάσεις, τουλάχιστον μποροῦμε νὰ ἐμπνεόμαστε ἀπὸ αὐτές, νὰ τὶς ἐπιθυμοῦμε, νὰ τὶς πιστεύουμε ὅτι ὑπάρχουν, νὰ τὶς διακρίνουμε στὸν ὁρίζοντα τῶν προοπτικῶν μας, νὰ διαμορφώνουν τὸ φρόνημα καὶ τὸν προορισμό μας, νὰ ξεπερνοῦμε μὲ τὸ πνεῦμα καὶ τὸ ἦθος τους τὶς ὅποιες κρίσεις μας.

Οἱ ὅροι ποὺ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ στὴ θεολογία της ἐκφράζουν τὴν ἀνωτέρα δυνατὴ κατάσταση καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Αὐτὴν τῆς θεώσεως, δηλαδὴ τῆς μετὰ τοῦ Θεοῦ κοινωνίας, γύρω ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς ὁποίας δομεῖται ἡ Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπάντηση τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν διὰ μέσου τῶν αἰώνων προσπάθεια ἀπομείωσης τοῦ ἀνθρώπου ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ καὶ ἰσοπέδωσής του στὸ ἐπίπεδο τῆς ἐφημερότητος καὶ τῆς βιολογικῆς ζωικότητος.

Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἕνα θρησκευτικὸ ἰδεολόγημα ποὺ καλεῖται κανεὶς νὰ υἱοθετήσει, οὔτε ἕνα θεολογικὸ φιλοσόφημα ποὺ πρέπει νὰ ἀποδεχθοῦμε, οὔτε ἕνα ἠθικὸ σύστημα μὲ τὸ ὁποῖο ἀρκεῖ ὁ πιστὸς νὰ συμμορφωθεῖ. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ προτρέπεται ὁ καθένας μας νὰ πιστεύσει, σύμφωνα μὲ αὐτὴν νὰ ζήσει καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὴν νὰ ἐλευθερωθεῖ. Εἶναι ἡ θέα τῶν μειζόνων καὶ ἀπὸ τὰ θαύματα, εἶναι ἡ ἐπιλογὴ τῶν κρειττόνων καὶ ἀπὸ τὰ χαρίσματα, εἶναι ἡ ὁδὸς τῆς ἀνάδειξης τοῦ ἀνθρώπου σὲ θεόμορφο πλάσμα, εἶναι θεία ἀποκάλυψις ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἑτερότητα τῆς λογικῆς, εἶναι ἡ μόνη διέξοδος στὰ ἀδιέξοδα τῶν πάσης φύσεως προσωπικῶν ἢ καὶ κοσμικῶν κρίσεων.

Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ βίωση τῆς μετάνοιας, ὅπως παρουσιάζεται στὴν ἀκρότητά της ὡς μείζων πύλη σωτηρίας στὸν βίο τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας τὴν ὁποία καὶ θὰ τιμήσουμε τὴν Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν∙ εἶναι ἡ ὁδὸς τῶν ἀρετῶν, ὅπως αὐτὴ ἀναδεικνύεται ὡς μείζων ἔργο τοῦ κάθε πιστοῦ στὸ ὑπέροχο βιβλίο τῆς Κλίμακος τοῦ Ἰωάννου ποὺ θὰ θυμηθοῦμε τὴν Δ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν∙ εἶναι ὁ θησαυρὸς τῆς θεολογίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ ὁποίου τὴ μνήμη θὰ γιορτάσουμε τὴν προσεχῆ Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν καὶ ἡ ὁποία ἀναδεικνύει τὴ θέωση ὡς μείζονα προοπτικὴ τοῦ ἀνθρώπου∙ εἶναι ἡ ἀναγνώριση τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου, τὸν ὁποῖο θὰ προσκυνήσουμε τὴν Γ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ὡς ζωὴ καὶ ἀνάσταση. Τί τούτων μείζων; 

 Εἶναι μεγάλη εὐλογία νὰ εἶναι κανεὶς Ὀρθόδοξος χριστιανός. Εἶναι ἀναγκαῖο νὰ δοξάζουμε τὸν Θεὸ ποὺ βαπτισθήκαμε Ὀρθόδοξοι καὶ μποροῦμε νὰ ἀναβαπτιζόμαστε στὴν κολυμβήθρα αὐτῶν τῶν ἀληθειῶν. Εἶναι ὄντως τὸ μεῖζον τῶν δώρων. Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι ἀπόλυτα ἀναγκαῖο νὰ ἐπιστρέψουμε τελικά στὴν αὐθεντικὴ Ὀρθοδοξία μας. Κυρίως ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι! Οἱ γεννημένοι Ὀρθόδοξοι νὰ γίνουμε γνήσιοι Ὀρθόδοξοι. Νὰ δώσει ὁ Θεὸς γιὰ ὅλους μας! Ἀμήν!

Δημιουργηθηκε στις ΠεμPMEESTE_Μάρτιος+0300RΜαρPMEEST_1C21

 

«Μείζω τούτων ὄψει»
 
Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικῆς Νικολάου

 
 

Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει τὴ γιορτή της. Ἐνῶ ὅμως βάση τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἀποτελεῖ κάποιο ἱστορικὸ γεγονός, ἡ ἀναστήλωση τῶν ἁγίων εἰκόνων, σήμερα δὲν γιορτάζουμε τὴν οὕτως ἢ ἄλλως ἔνδοξη ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ τιμοῦμε αὐτὸ ποὺ ἠχεῖ παράξενα στὶς μέρες μας∙ τὴ σημασία τῶν δογμάτων. Τιμοῦμε τὴν Ὀρθόδοξη πίστη, τὴ σχέση της μὲ τὴν ἀλήθεια, τὴν Ὀρθοδοξία ὡς μοναδικὴ ἔκφραση τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ.

Τί εἶναι ὅμως ἀκριβῶς ἡ Ὀρθοδοξία; Εἶναι μία ἀπὸ τὶς πολλὲς θρησκεῖες, ἐνδεχομένως ἡ καλύτερη; Εἶναι μία φιλοσοφικὴ προσέγγιση τῆς μεταφυσικῆς ἀλήθειας, πιθανὸν ἡ πιὸ ὁλοκληρωμένη; Εἶναι μία σημαντικὴ παράδοση ἱστορίας καὶ χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ, ἴσως ἡ ἀρχαιότερη; Ἢ μήπως εἶναι κάτι ἄλλο, πέραν ἀπὸ ὅλα αὐτά, πολὺ λεπτὸ καὶ πολὺ βαθύ;

Μόλις πρὸ ὀλίγου, ἀκούσαμε μιὰ εὐαγγελικὴ περικοπή, ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσα καὶ ἀποκαλυπτική· τὴ συνάντηση καὶ συνομιλία τοῦ Κυρίου μὲ τὸν Ναθαναήλ. Καὶ εἶναι ἀποκαλυπτικὴ μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ὁ Κύριος τοῦ ἀποκαλύπτει καὶ τὸ βάθος τῆς ψυχῆς του καὶ γεγονότα τῆς ζωῆς του μὲ πολὺ ἁπλὸ ἀλλὰ ἐντυπωσιακὸ τρόπο. Τοῦ λέγει ὅτι εἶναι πραγματικὸς Ἰσραηλίτης «ἐν ᾧ δόλος οὔκ ἐστι» (Ἰω. α΄ 47), στοῦ ὁποίου τὴν καρδιὰ δὲν ὑπάρχει πονηρία, δὲν ὑπάρχει κακία, δὲν ὑπάρχει σκληρότητα. Καὶ τὸ λέγει αὐτὸ χωρὶς προηγουμένως νὰ τὸν γνωρίζει, χωρὶς κάποιος νὰ τοῦ τὸ ἔχει πεῖ. Ἐκεῖνος ξαφνιάζεται καὶ τότε ὁ Κύριος προβαίνει σὲ δεύτερη ἀποκάλυψη· ὅτι λίγο πρὶν Τὸν πλησιάσει τὸν εἶδε νοερὰ νὰ κάθεται κάτω ἀπὸ μιὰ συκιά. Τότε, ἔκπληκτος ὁ Ναθαναὴλ ξεσπᾶ σὲ μιὰ ὁμολογία πίστεως, «ὅτι σὺ εἶ ἀληθῶς ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, σὺ εἶ ὁ Βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ» (Ἰω. α΄ 49). Ὁ Κύριος δὲν μένει σὲ αὐτό, ἀλλὰ πολὺ ἁπλᾶ τοῦ ἀπαντᾶ «ὅτι εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς πιστεύεις; μείζω τούτων ὄψει» (Ἰω. α΄ 50)· σὲ ἐξέπληξε τὸ ὅτι σὲ εἶδα ποὺ καθόσουν κάτω ἀπό τὴ συκιά; Δὲν εἶναι τίποτε τὸ νὰ σοῦ ἀποκαλύψω κάτι ἀπὸ τὴ ζωή σου, τὸ νὰ σὲ ἀποκαλέσω ἐνδεχομένως μὲ τὸ ὄνομά σου, ἐνῶ δὲν γνωριζόμαστε, ἢ τὸ νὰ φανερώσω καὶ κάποια ἀπὸ τὰ βαθύτερα μυστικά τῆς ψυχῆς σου. Ἂν ἔρθεις κοντά μου, «μείζω τούτων ὄψει», πολὺ μεγαλύτερα πράγματα πρόκειται νὰ δεῖς∙ καὶ αὐτὴν τὴν μεγάλη ὁμολογία ποὺ ἔκανες πολὺ διαφορετικὰ θὰ τὴν ἐπαναλάβεις καὶ θὰ τὴν ἀντιληφθεῖς.

Σὲ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ ρήση τοῦ Κυρίου ἀξίζει νὰ ἑστιάσουμε γιὰ λίγο τὴν προσοχή μας. Ποιά ἆραγε εἶναι αὐτὰ τὰ μεγαλύτερα; Τί θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μεγαλύτερο ἀπὸ μία προορατικὴ καὶ διορατικὴ ἱκανότητα; ἀπὸ ἕνα ἐντυπωσιακὸ σημεῖο; ἀπὸ μία συνάντηση ποὺ ὁδηγεῖ στὴν αὐθόρμητη ὁμολογία ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός; Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ ὑπερθετικὰ μείζονα κρύβεται ἡ βαθύτερη ταυτότητα καὶ οὐσία τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ διαφύλαξη, ἡ φανέρωση, ἡ μαρτυρία καὶ ἡ θέα τῶν μειζόνων καὶ ἀπὸ τὰ μεγάλα καὶ στὴ συνέχεια ἡ ἐξ αὐτῶν ἀπορρέουσα ἀναγνώριση καὶ ὁμολογία τοῦ Χριστοῦ ὡς τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ.

Τὸ περιστατικὸ μὲ τὸν Ναθαναὴλ ἀναφέρεται στὸ α΄ κεφάλαιο τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου. Λίγο παρακάτω παρατίθενται κάποια λίγα μὲν ἀλλὰ χαρακτηριστικὰ θαύματα τοῦ Κυρίου. Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ θαῦμα τῆς Κανά, τῆς μετατροπῆς τοῦ νεροῦ σὲ κρασί, ἀκολουθεῖ αὐτὸ τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλίων, στὴ συνέχεια ἡ κατασίγαση τῆς τρικυμίας, ἡ ἀνάβλεψη τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ - ὅλα αὐτὰ ἀσφαλῶς πιὸ ἐντυπωσιακὰ ἀπὸ τὸ πρῶτο.

Ἡ ἁλυσσίδα τῶν μεγάλων καὶ συγκλονιστικῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ ἀποκορυφώνεται στὸ ια΄ κεφάλαιο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου. Χωρὶς ἀμφιβολία ἐδῶ ἔχουμε φτάσει στὸ μέγιστο τῶν σημείων. Ὁ Λάζαρος «τεταρταῖος» νεκρός, τέσσερις μέρες στὸν τάφο, ποὺ «ὄζει», μυρίζει, καὶ ὁ Κύριος τὸν ἀνασταίνει καὶ μετὰ συνεστιάζεται μαζί του. Ὁ Κύριος ὑπερβαίνει τὸν χρόνο καὶ τὴ λογική, ἐξέρχεται ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα μέτρα, εἶναι κυρίαρχος τῆς φύσης, κυριαρχεῖ καὶ στὴ ζωὴ καὶ στὸν θάνατο.

Εἶναι ὅμως αὐτὰ τὰ «μείζονα» τὰ ὁποῖα ὑποσχέθηκε ὁ Κύριος στὸν Ναθαναήλ ἢ μήπως καὶ κάτι ἄλλο;

Ὁ Ἰωάννης στὸ Εὐαγγέλιο καὶ στὶς Ἐπιστολές του χρησιμοποιεῖ συχνὰ τὴ λέξη «μεῖζον»∙ μιλάει γιὰ μεγάλα –γι’ αὐτὰ ποὺ ἐπιδιώκονται, ποὺ κατανοοῦνται- καὶ στὴ συνέχεια γιὰ «μείζονα», γιὰ ἀκόμη μεγαλύτερα -γι’ αὐτὰ ποὺ ἀποκαλύπτονται, μέσα στὰ ὁποῖα κρύβεται ἡ ἀλήθεια. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἐνῶ ὁμιλεῖ γιὰ τὰ μοναδικὰ χαρίσματα τοῦ Θεοῦ στοὺς πιστοὺς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, προχωρεῖ στὰ «κρείττονα» χαρίσματα καὶ ἀναφέρεται στὴν ἀρετὴ τῆς ἀγάπης ὡς τὸ «μέγα μυστήριον» καὶ ὡς «καθ’ ὑπερβολὴν ὁδόν»: «ζηλοῦτε δὲ τὰ χαρίσματα τὰ κρείττονα. Καὶ ἔτι καθ’ ὑπερβολὴν ὁδὸν ὑμῖν δείκνυμι» (Α΄ Κορ. ιβ΄ 31).

Αὐτὴν τὴν ἀγάπη ὁ Ναθαναὴλ δὲν τὴν ἄκουσε μόνον ὡς διδασκαλία∙ τὴν εἶδε ἔκδηλη στὸ πρόσωπο καὶ στὴ ζωὴ τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου ὡς τὸ μεῖζον καὶ κρεῖττον ὅλων τῶν χαρισμάτων, τῶν ὑπερβατικῶν σημείων καὶ τῶν ἀρετῶν, ὡς μεῖζον καὶ αὐτῶν τῶν θαυμάτων τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ Ἰωάννης ὅμως συνεχίζει καὶ μὲ ἄλλα παράδοξα καὶ μείζονα.  Λέει κάπου ὁ Κύριος· «ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κακεῖνος ποιήσει καὶ μείζονα τούτων ποιήσει» (Ἰω. ιδ΄ 12). Ὁ λόγος αὐτὸς ἀξίζει ἰδιαίτερης προσοχῆς!  Κάθε πιστὸς ποὺ συντηρεῖ τὴν ἐνέργεια τοῦ βαπτίσματός του στὴν κολυμβήθρα τῆς Ἐκκλησίας μας τὰ ἔργα ποὺ ὁ Κύριος ἐποίησε ποιεῖ καὶ μπορεῖ «μείζονα τούτων» νὰ ἐπιτελέσει.

Αὐτὸ συνέβη μὲ τοὺς ἁγίους ἀποστόλους. Αὐτοί, ὅπως ἀναφέρεται στὸ ε΄ κεφάλαιο τῶν Πράξεων, ἔκαναν «σημεῖα καὶ τέρατα» (στ. 12), ὁ δὲ Πέτρος θεράπευε καὶ μὲ μόνη τὴ σκιά του (στ. 15). Κάτι τέτοιο δὲν συνέβη μὲ τὸν Κύριο. Ἀνάλογα καὶ μεγαλύτερα κατορθώματα συναντᾶ κανεὶς καὶ στὰ μαρτύρια τῶν ὑπολοίπων ἀποστόλων καὶ γενικὰ στὴ ζωὴ τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας.  Ὁ ἅγιος Ἀλύπιος ἔζησε πενήντα τρία συναπτὰ χρόνια πάνω σὲ μιὰ κολώνα· γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάσθηκε κιωνίτης! Ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία ἀποτελεῖ ἕνα ἄλλο παράδειγμα. Ὁ Κύριος ἔζησε σαράντα μέρες στὴν ἔρημο. Αὐτὴ ἔζησε σὲ πλήρη μόνωση σαράντα ἑπτὰ χρόνια στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου. Αὐτὸ εἶναι ὄντως μεγάλο! Εἶναι ὅμως καὶ τὸ μεῖζον;

Ὄχι!  Αὐτὸ δὲν εἶναι τὸ μεῖζον. Αὐτὸ δείχνει τὸ μεῖζον. Ὁ Κύριος δὲν κρατάει τὴ δύναμη Του γιὰ τὸν ἑαυτό Του, γιὰ νὰ ἐπιτελεῖ μόνον Αὐτὸς σημεῖα. Δὲν κρατάει γιὰ τὸν ἑαυτό Του τὴν ἁγιότητα ἢ τὸν λόγο Του, γιὰ νὰ τὰ προσφέρει σὲ μᾶς, νὰ κοιτοῦμε ἐντυπωσιασμένοι καὶ νὰ εἴμαστε ἐκτός. Ἀλλὰ τὰ προσφέρει ὅλα, καὶ δύναμη καὶ λόγο καὶ ζωὴ ὡς δυνατότητα στοὺς πιστούς, ἔστω καὶ ἂν εἶναι μικροί, ἀδύναμοι ἢ καὶ ἁμαρτωλοί. Εἶναι κοινωνούμενος, «προσφέρων καὶ προσφερόμενος, κλώμενος καὶ ἐκχυνόμενος καὶ διαδιδόμενος». Αὐτὸ εἶναι τὸ μεῖζον. Τὸ ὅτι ποιοῦν οἱ ἄνθρωποι καὶ μείζονα στὸ ὄνομά Του εἶναι ἀπόδειξη τῆς κοινωνίας Του. Αὐτὸ τὸ δῶρο, ἀποτελεῖ μείζονα ἐμπειρία ἀπὸ τὴν ἀποκάλυψη ποὺ ἔκανε στὸν Ναθαναήλ.  

Ἂς προχωρήσουμε ἕνα ἀκόμη βῆμα. Λίγο πρὶν μιλήσει ὁ Κύριος γιὰ τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα Του στοὺς μαθητὲς καὶ στοὺς παρόντες ἐκεῖ Ἰουδαίους, λέγει τὸ ἑξῆς: «ὁ γὰρ πατὴρ φιλεῖ τὸν υἱὸν καὶ δείκνυσιν αὐτοῦ πάντα ἃ αὐτὸς ποιεῖ καὶ μείζονα τούτων δείξει αὐτῷ ἔργα ἵνα ὑμεῖς θαυμάζητε» (Ἰω. ε΄ 20), δηλαδὴ ὁ Θεὸς Πατὴρ ἀγαπᾶ τόσο τὸν Θεὸ Υἱό, τὸν Κύριο, ὥστε κάθε τι τὸ ὁποῖο κάνει Τοῦ τὸ φανερώνει καὶ τὸ ἐνεργεῖ μαζί Του, ἀλλὰ καὶ διὰ Αὐτοῦ θὰ δείξει καὶ μεγαλύτερα ἔργα, ποὺ ἐσεῖς θὰ τὰ θαυμάζετε.

Ποιὰ εἶναι αὐτά τὰ μεγαλύτερα ἔργα τοῦ Θεοῦ; Εἶναι ἡ Θεία Οἰκονομία, δηλαδὴ τὸ γεγονὸς τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγου, ἡ Μεταμόρφωση, τὸ Πάθος, ἡ Ἀνάσταση, εἶναι προηγουμένως ἡ προσφορά τοῦ μυστηρίου κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, εἶναι ἡ Ἀνάληψη, ἡ Πεντηκοστή. Αὐτὰ ὅλα συναποτελοῦν τὸ μεῖζον ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀποκάλυψη αὐτοῦ τοῦ ἔργου εἶναι ὅ,τι μεγαλύτερο μπορεῖ νὰ δοθεῖ σὲ ἕναν πιστό. Αὐτὸ γίνεται μέσα ἀπὸ τὴ βίωση τῆς θεολογίας. Στὴν οὐσία εἶναι διὰ πίστεως μετοχὴ στὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας, μετοχὴ στὰ γεγονότα ποὺ προηγοῦνται ἀπὸ ἐμᾶς καὶ ἕπονται.  Ὁ Ναθαναὴλ δὲν εἶδε τὴ Γέννηση τοῦ Κυρίου, δὲν ἦταν παρὼν στὴ Μεταμόρφωση, οὔτε ἀπὸ ὅ,τι φαίνεται στὶς ἀναφορές τῶν εὐαγγελιστῶν, ἦταν παρὼν στὴ Σταύρωση καὶ φυσικὰ κανεὶς δὲν ἦταν παρὼν στὴν Ἀνάσταση. Δέχθηκε ὅμως τὴν ἀποκάλυψη τοῦ μυστηρίου. Συνήντησε τὸν Κύριο Ἀναστάντα «ἐπὶ τῆς θαλάσσης τῆς Τιβεριάδος» (Ἰω. κα΄ 1,2). Αὐτὸ εἶναι τὸ μεῖζον, γιὰ τὸ ὁποῖο τελικὰ ἔδωσε καὶ τὴ ζωή του.

Ἔτσι, ὁ κάθε ἕνας μας δὲν βλέπει μόνο τί κάνει ὁ Θεὸς οὔτε μόνο τί δίνει ὁ Θεός, ἀλλὰ μπορεῖ τελικὰ νὰ ἀναγνωρίσει ποιὸς εἶναι ὁ Θεός. Ὄχι μόνον νὰ δεῖ τὰ ἔργα Του, οὔτε νὰ διακρίνει τὶς ἐνέργειές Του, οὔτε τὰ σημεῖα ποὺ ἔμμεσα Τὸν φανερώνουν, ἀλλὰ νὰ ἀντικρύσει Αὐτὸν «καθὼς ἐστίν», ὅπως λέγει ὁ Ἰωάννης (Α΄ Ἰω. γ΄ 2). Νὰ ζεῖ τὸν Θεὸ ὄχι ὅπως Τὸν φαντάζεται, οὔτε ὅπως Τὸν περιγράφουν τὰ βιβλία, ἀλλὰ ὅπως τοῦ ἀποκαλύπτεται ὁ Ἴδιος, ὅπως Αὐτὸς εἶναι.

Ὀρθόδοξία εἶναι ἡ θέα τῶν μειζόνων. Ἡ ἐμπειρία τοῦ «καθὼς ἐστίν». Ἡ χρήση ὅλων αὐτῶν τῶν ὑπερθετικῶν ἁγιογραφικῶν ὅρων, ὅπως τὸ μεῖζον τῶν σημείων, τὰ κρείττονα τῶν χαρισμάτων, τὸ περισσὸν τῆς ζωῆς, τὸ καινὸν μυστήριον, τὸ ὑπερπερίσσευμα τῆς χάριτος, ἀποτελεῖ τὸ περίγραμμα τοῦ Ὀρθόδοξου φρονήματος. Ἡ Ὀρθοδοξία μεταφέρει τὴν ἀλήθεια τῆς θεότητος στὴν πραγματικότητα τῆς ζωῆς, μπολιάζει τὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου, τοῦ ἀκατανοήτου, τοῦ ἀπρόσιτου. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ἀνάγει τὴν ψυχὴ τοῦ κάθε πιστοῦ στὸ μέγιστο τοῦ ὕψους της, τῆς προσδίδει τὴ μεγαλύτερή της ἔκταση, τὴν διαστέλλει καὶ τελικῶς μὲ ὁρμὴ τὴν ὠθεῖ στὸ πιὸ ἀπόμακρο σημεῖο ποὺ αὐτὴ μπορεῖ νὰ φθάσει. Τὴν βγάζει ἀπὸ τὰ στενὰ ὅρια τοῦ ἀνθρώπινου καὶ τὴν μεταφέρει στὴν «ἐλευθερία τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. η΄ 21).

Ὅλα αὐτὰ προσφέρονται ἔστω καὶ ἄν ἐμεῖς δὲν θὰ τὰ καταφέρουμε, ἔστω καὶ ἂν μᾶς φαίνονται τόσο μεγάλα ποὺ δὲν μποροῦμε οὔτε νὰ τὰ σκεφτοῦμε. Καὶ ἀσφαλῶς ἔτσι εἶναι. Παρὰ ταῦτα, ἡ Ἐκκλησία μας τὰ διαφυλάσσει ὡς ἄλλη κιβωτός, τὰ ἐπαναλαμβάνει καὶ τὰ προσφέρει διαρκῶς στοὺς πιστοὺς ὡς βίωμά της καὶ ὡς ὅραμα καὶ προοπτική μας. Ἀκόμη κι ἂν δὲν ζήσουμε αὐτὲς τὶς μείζονες καταστάσεις, τουλάχιστον μποροῦμε νὰ ἐμπνεόμαστε ἀπὸ αὐτές, νὰ τὶς ἐπιθυμοῦμε, νὰ τὶς πιστεύουμε ὅτι ὑπάρχουν, νὰ τὶς διακρίνουμε στὸν ὁρίζοντα τῶν προοπτικῶν μας, νὰ διαμορφώνουν τὸ φρόνημα καὶ τὸν προορισμό μας, νὰ ξεπερνοῦμε μὲ τὸ πνεῦμα καὶ τὸ ἦθος τους τὶς ὅποιες κρίσεις μας.

Οἱ ὅροι ποὺ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ στὴ θεολογία της ἐκφράζουν τὴν ἀνωτέρα δυνατὴ κατάσταση καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Αὐτὴν τῆς θεώσεως, δηλαδὴ τῆς μετὰ τοῦ Θεοῦ κοινωνίας, γύρω ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς ὁποίας δομεῖται ἡ Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπάντηση τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν διὰ μέσου τῶν αἰώνων προσπάθεια ἀπομείωσης τοῦ ἀνθρώπου ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ καὶ ἰσοπέδωσής του στὸ ἐπίπεδο τῆς ἐφημερότητος καὶ τῆς βιολογικῆς ζωικότητος.

Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἕνα θρησκευτικὸ ἰδεολόγημα ποὺ καλεῖται κανεὶς νὰ υἱοθετήσει, οὔτε ἕνα θεολογικὸ φιλοσόφημα ποὺ πρέπει νὰ ἀποδεχθοῦμε, οὔτε ἕνα ἠθικὸ σύστημα μὲ τὸ ὁποῖο ἀρκεῖ ὁ πιστὸς νὰ συμμορφωθεῖ. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ προτρέπεται ὁ καθένας μας νὰ πιστεύσει, σύμφωνα μὲ αὐτὴν νὰ ζήσει καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὴν νὰ ἐλευθερωθεῖ. Εἶναι ἡ θέα τῶν μειζόνων καὶ ἀπὸ τὰ θαύματα, εἶναι ἡ ἐπιλογὴ τῶν κρειττόνων καὶ ἀπὸ τὰ χαρίσματα, εἶναι ἡ ὁδὸς τῆς ἀνάδειξης τοῦ ἀνθρώπου σὲ θεόμορφο πλάσμα, εἶναι θεία ἀποκάλυψις ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἑτερότητα τῆς λογικῆς, εἶναι ἡ μόνη διέξοδος στὰ ἀδιέξοδα τῶν πάσης φύσεως προσωπικῶν ἢ καὶ κοσμικῶν κρίσεων.

Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ βίωση τῆς μετάνοιας, ὅπως παρουσιάζεται στὴν ἀκρότητά της ὡς μείζων πύλη σωτηρίας στὸν βίο τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας τὴν ὁποία καὶ θὰ τιμήσουμε τὴν Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν∙ εἶναι ἡ ὁδὸς τῶν ἀρετῶν, ὅπως αὐτὴ ἀναδεικνύεται ὡς μείζων ἔργο τοῦ κάθε πιστοῦ στὸ ὑπέροχο βιβλίο τῆς Κλίμακος τοῦ Ἰωάννου ποὺ θὰ θυμηθοῦμε τὴν Δ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν∙ εἶναι ὁ θησαυρὸς τῆς θεολογίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ ὁποίου τὴ μνήμη θὰ γιορτάσουμε τὴν προσεχῆ Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν καὶ ἡ ὁποία ἀναδεικνύει τὴ θέωση ὡς μείζονα προοπτικὴ τοῦ ἀνθρώπου∙ εἶναι ἡ ἀναγνώριση τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου, τὸν ὁποῖο θὰ προσκυνήσουμε τὴν Γ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ὡς ζωὴ καὶ ἀνάσταση. Τί τούτων μείζων;  

 Εἶναι μεγάλη εὐλογία νὰ εἶναι κανεὶς Ὀρθόδοξος χριστιανός. Εἶναι ἀναγκαῖο νὰ δοξάζουμε τὸν Θεὸ ποὺ βαπτισθήκαμε Ὀρθόδοξοι καὶ μποροῦμε νὰ ἀναβαπτιζόμαστε στὴν κολυμβήθρα αὐτῶν τῶν ἀληθειῶν. Εἶναι ὄντως τὸ μεῖζον τῶν δώρων. Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι ἀπόλυτα ἀναγκαῖο νὰ ἐπιστρέψουμε τελικά στὴν αὐθεντικὴ Ὀρθοδοξία μας. Κυρίως ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι! Οἱ γεννημένοι Ὀρθόδοξοι νὰ γίνουμε γνήσιοι Ὀρθόδοξοι. Νὰ δώσει ὁ Θεὸς γιὰ ὅλους μας! Ἀμήν!