Πριν από ο,τιδήποτε άλλο, θα ήθελα να εκφράσω δημόσια και την έκπληξη για την τιμή, και την ευγνωμοσύνη μου για την ευμενή κρίση και ευνοϊκή ανα­γνώριση. Γνωρίζω πολύ καλά ότι σε όλη αυτήν την πράξη και απόφαση της ανά­δειξής μου σε επίτιμο διδάκτορα του Παντείου Πανεπι­στημίου υπάρχει μια υπερ­βολή. Ούτε αξίζω κάτι τέτοιο ούτε και ο χαρα­κτήρας της ζωής μου δικαιολογεί μια προσδοκία αναγνώ­ρισης αυτού του τύπου. Αυτό που τελικά το επέβαλε δεν είναι ασφαλώς η αξία μου, αλλά η ευγένεια και αγάπη σας. Ξεκινώ λοιπόν με αυτήν την δημόσια ομολογία και προχωρώ με την έκφραση της ειλικρινούς ευγνωμο­σύνης μου.

Είναι σημαντικό για μένα, 90 ακριβώς χρόνια από την ίδρυση εδώ της πρώτης Σχολής πολιτικών επιστημών στην Ελλάδα, 90 χρόνια από τον θάνατο του Αλέ­ξανδρου Πάντου, τον Ιούνιο του 1930, να τιμώμαι στον χώρο αυτόν των οραμάτων και των ελπίδων του, που σχεδόν για έναν αιώ­να παράγει γνώση και προάγει τη σοφία, και να πατώ στο βήμα αυτό που σφρα­γί­στηκε από τον λόγο χαρισματικών δασκάλων και φιλοξένησε διάσημους επιστήμονες, εξέ­χουσες προσωπι­κότητες, σπά­νιους ανθρώ­πους της πολιτικής, της φιλοσοφίας και του πνεύ­ματος.

Νομίζω πως όλα αυτά δεν είναι ούτε αναλήθειες ούτε και υπερβολές από μέρους μου. Θεωρώ υπερβολή την τιμή μου. Αυτό που εσείς κάνατε, όχι αυτό που εγώ λέω. Σας ευχαριστώ. Ιδιαίτερα εσάς, κα Πρύτανη, που σας γνωρίζω και έχουμε συνεργαστεί εδώ και περισσότερο από είκοσι χρόνια και που σας θεωρώ ακένωτη πηγή γνώσεων, σοφή δασκάλα και εμπνευστή μου στη βιοηθική γνώση και ισόρροπο σκέψη και όχι μόνον. Σας ευχαριστώ για την υπερβολή των καλών σας αισθημάτων απέναντί μου.

Μένουμε σπίτι! Μένουμε άνθρωποι!

Η σημερινή τελετή γίνεται κάτω από ειδικές συνθήκες λόγω της πανδη­μίας του κορωνοϊού, που κυριολεκτικά έχει αναστατώσει τον κόσμο, έχει ανα­ποδο­γυρίσει τις ισχυρές οικονομίες, έχει ανα­τρέψει την ισορροπία όλων των βασικών κοινωνικών δομών, έχει καταργήσει διαχρονικές σταθερές, έχει δώσει άλλη διά­σταση στις ανθρώ­πινες σχέσεις, έχει επηρεάσει την εκπαί­δευση, έχει προκαλέσει ιδιόμορφες ψυχολογικές κα­ταστάσεις φόβου, ανασφά­λειας και καχυποψίας, έχει ανα­δείξει την ψηφι­α­κή παντοδυναμία, επιπλέον δε έχει προξενήσει πλήθος ερωτη­­μάτων, συγ­κρού­σεις δικαιωμάτων και επίμο­νους προβληματισμούς στη φιλοσοφική σφαίρα.

Το σύνθημα που κυριάρχησε στην παγκόσμια προσπάθεια αναχαί­τισης της μετάδοσης της ασθένειας ήταν το «Μένουμε Σπίτι». Το ερώτημα όμως που ήρθε στην επιφάνεια έχει να κάνει με τις συνέπειες των εκτετα­μένων περι­οριστικών μέτρων. Τι μπορεί να σημαίνει το δεν βγαίνουμε από το σπίτι. Τι κερδίζουμε και τι χάνουμε. Τι είναι ο άνθρωπος, τι σημασία έχει η εικόνα και το πρόσω­πό του, που τώρα υποχρεωνόμαστε να καλύψουμε, πώς αξιολο­γούνται οι ανθρώπινες σχέσεις και η αμεσότητα της επικοινω­νίας τώρα που αυτά διαταράσσονται, ποιες οι συνέπειες ενός επιβεβλη­μένου ψηφιακού ελέγχου, ποιες οι αντοχές των δημοκρατικών θεσμών, πώς ιεραρχούνται οι αξίες και οι ανάγκες κ.ά.

Όλα αυτά σε μία εποχή κατά την οποία οι εξελίξεις της γενετικής, η δυνα­τότητα τεχνολόγησης των βιολογικών δομών, η σύζευξη τεχνητού και βιο­λογικού στο ανθρώπινο σώμα, οι τεχνολογίες ενίσχυσης του νευρικού και γενετικού κυττά­ρου, η ρομποτική, η εκπληκτική διεισδυτι­κό­τητα της πληρο­φορικής, η νανο­τεχνο­λογία, η τεχνη­τή νοημοσύνη, όλο και περισσό­τερο περι­θωριοποιούν τις ανθρωπι­στικές επιστήμες, προμηνύουν μια κα­θο­ριστική αλλοίωση της ανθρώπινης ταυτό­τητας και προδιαγράφουν τον νέο άνθρωπο, τον τεχνολογικό και ψηφιακό άνθρω­πο, τον μετα-άνθρωπο, ο οποίος φαίνεται να παίρνει τη σκυτάλη από τον homo sapiens και να υπόσχεται ανατροπή των πάντων, ακόμη και της ψυχο-νευρο­βιολογικής οντολογίας του.

Αξίζει να αναφερθεί η σχετικά πρόσφατη εκτίμηση του Προέδρου και Ιδρυτή του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ Klaus Schwab, ότι «η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση τελικά, θα αλλάξει όχι μόνο ότι κάνουμε, αλλά και το ποιοι είμαστε. Θα επηρεάσει την ταυτότητά μας και όλα τα ζητήματα που σχετί­ζονται με αυτήν: την αίσθη­ση της ιδιωτικότητας, την έννοια της ιδιοκτησίας, τα καταναλωτικά μας πρότυπα, τον χρόνο που αφιερώνουμε στην εργασία και την αναψυχή και το πώς αναπτύσσουμε τη σταδιοδρομία μας, καλλιεργούμε τις δεξιότητές μας, συναντούμε ανθρώπους, και καλλιεργούμε σχέσεις»[2].

Το ερώτημα λοιπόν που αναδύεται είναι το ποια είναι η αξία του ανθρώ­που, ποια η ταυτότητά του και αν τελικά θέλουμε να την αλλάξουμε ή προτι­μούμε να μείνουμε άνθρωποι ή και να γίνουμε όντως άνθρωποι. Μήπως τελι­κά το πρώτιστο ανθρώπινο δικαίωμα είναι η προστασία της ταυτότητάς του;

Ετυμολογία της λέξης άνθρωπος

Η ετυμολογία της λέξης άνθρωπος φαίνεται πως είναι αρκετά δύσκολη και αβέβαιη. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το άνω-θρώσκω, βλέπω ψηλά. Η ερμηνεία όμως αυτή, όσο και αν έχει ελκυστική σημασιο­λογία, φαίνεται πως είναι κάπως αυθαίρετη. Ίσως ορθότερη είναι η άποψη ότι προέρχεται από τη λέξη ἄνδρωπος (ἀνήρ + ὤψ (αυτός που έχει ανδρική όψη). Και αυτό όμως δείχνει να παρουσιάζει τα προβλήματά του.

Σημασία της λέξης άνθρωπος

Σε τελική ανάλυση, αυτό που έχει σημασία δεν είναι η ετυμολογική προ­έλευση της λέξης όσο η έννοια που αποδίδεται σε αυτήν.

Στην Αντιγόνη του Σοφοκλέους φέρεται ο Αίμονας να μιλάει στον Κρέ­οντα και να του λέγει:  «…θεοὶ φύουσιν ἀνθρώποις φρένας / πάντων ὅσ᾽ ἐστὶ κτη­μάτων ὑπέρτατον…»,  οι θεοί χαρίζουν στον άνθρωπο το νου, το πιο μεγά­λο απόκτημά του απ’ όλα όσα υπάρχουν[3].

Στον δε Κρατύλο του Πλάτωνα αναφέρεται: «...μόνον τῶν θηρίων ὀρθῶς ὁ ἄνθρωπος “ἄνθρωπος” ὠνομάσθη, ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε», από τα θηρία μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε άνθρωπος, ο εξετάζων όσα έχει δει[4].

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Πλάτωνας αλλού αναφέρει το εξής χαρακτη­ρι­στικό: «Οὐκ ἔστι τὸ τυχὸν ...ἀνθρώπου ἐπαγγελίαν πληρῶσαι... Τί γάρ ἐστιν ἄνθρωπος; ζῷον λογικόν. Εὐθὺς ἐν τῷ λογικῷ τίνων χωριζόμεθα; Τῶν θηρίων, τῶν προβάτων καὶ τῶν ὁμοίων. Ὅρα οὖν μήτι πως ὡς θηρίον ποιήσῃς· εἰ δὲ μή, ἀπώλεσας τὸν ἄνθρω­πον, οὐκ ἐπλήρωσας τὴν ἐπαγγελίαν»[5],πρόσε­χε να μην ενεργείς όπως τα ζώα, διαφορετικά έχεις χάσει τον άνθρωπο (την ταυτότητά σου), απέτυχες να κατά­ξιώσεις την αποστολή σου. Με άλλα λόγια ο νους και το λογικό, το εξεταστικόν και το αυτεξούσιον αποτελούν όχι μόνον κοσμή­ματα του ανθρώπου, αλλά ιδιώματά του, που μάλιστα τον διαφοροποιούν από τα ζώα. Το να μείνει κανείς ζώο είναι κατάντημα, το να γίνει άνθρωπος είναι τιμή[6]. Ο άνθρωπος είναι κάτι μεγά­λο που κερδίζεις ή χάνεις, κάτι που μπορεί να κατέχεις ή και να απωλέσεις. Άνθρωπος είναι κάτι που είσαι, αλλά κυρίως κάτι που γίνεσαι. Όπως λέγει και ο Μένανδρος, «ὡς χαρίεν ἐστ’ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ».

Αξίζει να σημει­ωθεί ότι η Ελληνική γλώσσα είναι η μόνη στην οποία ο άνθρω­πος χαρα­κτηρίζεται στη βάσει των νοητικών του ικα­νοτήτων, των πνευματικών του χαρακτηριστικών. Αντίθετα, όλες οι λατι­νογενείς διά­λεκτοι και γλώσσες τον χαρα­κτηρίζουν βάσει της υλικότητάς του, της χοϊκής υπο­στάσεώς του (homo, human, home, κ.λπ.). Αυτή η λεπτο­μέρεια καταδει­κνύει και την αξιακή προτε­ραιό­τητα που δίνει η ελληνική γλώσσα και φιλο­σοφία στον άνθρωπο. Άνθρωπος είναι κάτι που ξεπερνά τη βιολογικότητα.

Τι είναι ο άνθρωπος - Βιοηθικὴ

Επειδή οι βιολογικές επιστήμες αναφέρονται στη ζωική διάσταση του ανθρώπου, το ερώτημα που τίθεται είναι πόσο η απολυτοποίηση της ζωικό­τητας και μηχανικότητας του ανθρώπου αλλοιώνει την οντολογική ταυτότητά του. Πάνω σε αυτή τη βάση θα μπορούσαμε να πούμε ότι διαμορ­φώνεται και η ταυτό­τητα της ηθικής σήμερα και κατ’ επέκτασιν της βιοηθικής.

Μία πρώτη προσέγγιση θεωρεί τον άνθρωπο ως ανώτερο βιολογικό, εφή­μερο πλά­σμα, που η ιστορία του και η ύπαρξή του εξαντλούνται μέσα στον χρόνο και στην υλική κτίση. Ως «ζῷον λογικόν», όμως, κατά τον Πλάτωνα, οφείλει να αξιο­ποιήσει τη λογική ανωτερότητά του και να συμβάλει στην πρόοδο και εξέλιξη της γνώσης.

Σε μια άλλη προσέγγιση, η κοινωνία προβάλλεται ως μείζον αγαθό, στην ισορροπία και στην πρόοδο της οποίας ο κάθε πολίτης  οφείλει να συνεισφέρει. Ο άν­θρωπος θεωρείται ως πολίτης, ως πολιτικό ον, ως κοινωνικό κύτταρο. Κατά τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος «φύσει μέν ἐστιν ζῷον πολιτικόν»[7], είναι από τη φύση του κοινω­νικό ον. Στη θεώρηση αυτήν, η ηθική αξία του ανθρώ­που αναφέρεται στο πώς συμπερι­φέρεται, στο πώς στοχάζεται και στο πώς σχετίζεται. Γι’ αυτό και οι βασικές ­ηθικές αξίες είναι η ισότητα, η δικαιο­σύνη, η αξιοπρέπεια, η αλληλεγγύη, το «ὠφελέειν ἢ μὴ βλάπτειν» (Ιππο­κράτης).

Επιπλέον, πάλι κατά τον Αριστοτέλη, «πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέ­γονται φύσει»[8], είναι στην φύση του ανθρώπου εγκατεστημένη η έφεση στη γνώση. Ο άνθρωπος μπορεί να ερευνά, να γνωρίζει, να βλέπει, να ορά· διεκ­δικεί τη γνώση, χωρίς να καταργεί το άγνωστο· ζει με τη δημιουργία, χωρίς να καταργεί το αδύνατο, είναι δημιουργικός. Στον κόσμο που ζούμε ποτέ δεν θα μάθει τα πάντα, ποτέ δεν θα κατακτήσει το τέλειο, ούτε το άπειρο, ούτε το αιώνιο. Αυτά υπάρχουν για να τα επιθυμεί, να τα διεκδικεί, να κατατείνει, να τα οραματίζεται, όχι για να τα κατορ­θώσει ή να τα καταργήσει. Η αξία του έγκειται πιο πολύ στην τάση παρά στην κατάκτηση του στόχου, στη δυναμική παρά στο τέλος. Πάνω σε αυτή την αλήθεια πατάει η φιλοσοφία, ο πολιτισμός, η επιστήμη, η τεχνολογία. Όχι το να φθάσεις στα όρια του κόσμου και να τα καταργήσεις, αλλά συνεχώς να τα κυνη­γάς και να αποδεχθείς την ύπαρξη των δικών σου ορίων, τα οποία προσπαθείς να μεταθέτεις. Ο άνθρωπος ζει κυρίως ορεγόμενος παρά γευόμενος την τελειότητα!

Σε μια τρίτη θεώρηση, κατά την οποία ο άνθρωπος έχει από μόνος του αξία, τότε παράγεται μία άλλη βιοηθική, όπου ηθικό είναι ό,τι οδηγεί στην δική του τελείωση, όχι απλά στην ισορροπία των κοινωνικών σχέσεων ή των δικαι­ωμάτων του μέσα στην κοινωνία, χωρίς βέβαια αυτό να είναι δευτε­ρεύουσας σημασίας. Κυρίως όμως στην καλλιέργεια των αρετών, στο πλησί­ασμα του τέλειου, του άπειρου, του αιώνιου.

Εδώ, η βάση βρίσκεται στο ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλά «ζῷον λογικόν», ή «ζῷον πολιτικόν», αλλά είναι «ζῶον θεούμενον», «ἐπόπτης τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστης τῆς νοουμένης... ἐπίγειος καὶ οὐράνιος, πρόσκαιρος καὶ ἀθά­νατος, ὁρατὸς καὶ νοούμενος...», κατά τον Ιωάννη Δαμασκηνό[9]. Με άλλα λόγια, η αξία του αντλείται από τη δυναμική της σχέσης του με τον Θεό, από το ότι ο ορίζοντάς του επεκτεί­νεται προς το θεῖον, αφού είναι πλασμένος «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ»[10], και ο χρόνος του προς την αιωνιότητα, αφού ο Θεός είναι αιώνιος. Ο Θεός είναι υπαρκτός, είναι «ὁ Ὢν»[11]είναι αληθινός και τέλος είναι μεθεκτός, κοινωνού­μενος. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει θεϊκά χαρακτηριστικά -κατ’ εἰκόνα Θεοῦ-, θεϊκή προοπτική, μπορεί δηλαδή να ομοιάσει με τον Θεό -καθ΄ ὁμοίωσιν Θεοῦ- και επιπλέον έχει τη δυνατότητα να κοινωνεί μετά του Θεού –ἵνα γένησθε κοινωνοὶ θείας φύσεως[12]-,  δηλαδή να περιχωρεί με τον Θεό, να προσλαμβάνει από τη δύναμη και την ενέργειά Του, υπερβαίνοντας στην ουσία τη φύση του, αλλά και τον θάνατο, τον χρόνο[13].

Συνεπώς, ηθικό είναι ό,τι ανοίγει αυτή την προοπτική και μη ηθικό ό,τι την αποκλείει. Η προστασία και στήριξη αυτής της αξίας του ανθρώπου αποτελεί τον πυρήνα της χριστιανικής βιοηθικής.

Η εξέλιξη της ζωής του ανθρώπου

Αυτού του τύπου η θεώρηση του ανθρώπου ως υπέρτατης αξίας παρή­γαγε ηθική, θρησκείες, φιλοσοφία, δίκαιο, πολιτισμό, πολύμορφη τέχνη και βοή­θησε τον κόσμο να συγκροτηθεί σε κοινωνίες. Αυτή οδήγησε και στην εξέλιξη της γνώσης και στην επιστήμη, βασιζόμενη στην αρχή ότι «πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζο­μένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται»[14].

Είναι αλήθεια ότι οι ίδιοι οι καρποί των ανθρώπινων επιτευγμάτων, όλα τα παραπάνω, συνέβαλαν ουσιαστικά στην καλλιέργεια του ανθρώ­που. Η εξέλιξη όμως της επιστήμης και κυρίως των εφαρμογών της, δηλαδή της τεχνολογίας, στις μέρες μας, καίρια επηρέασε την ανθρώπινη ταυτό­τητα και έχει προ­καλέσει σοβαρή ανησυχία και διάλογο γι’ αυτήν.

Στην αρχή ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε τα δικά του χέρια και τα εργα­λεία, είχε άμεση συμμετοχή στην αξιοποίηση και λειτουργία των κατα­σκευ­ών του, η δε εξάρτησή του από τη φύση ήταν απόλυτα συμβατή με τη βιολο­γικότητά του. Μετά προχώρησε στην επινόηση των μηχανών. Αυτό περιό­ρισε την αμεσότητα στη συμμετο­χικότητά του στα έργα του και παράλληλα διαμόρ­φωσε γύρω του ένα περιβάλλον τεχνητό, δημιούργημα δικό του, μερικό υπο­κατάστατο της φύσης. Άρχισε να εγκλείεται στον κόσμο του. Αυτόν κυρίως να βλέπει. Περιορίσθηκε ο έξω από τον άνθρωπο ορί­ζοντας. Ενώ αυξήθηκε η γνώση και η δύναμή του, σμίκρυνε, κόντυνε, η όρασή του.

Ακολούθησαν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, οπότε πήραν ένα μέρος της σκέψης του, την υπολογιστική σκέψη, και τώρα με την ανάπτυξη της τεχνη­τής νοημοσύνης ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του, ίσως το πιο σημαντικό, μπο­ρούν πλέον να το κάνουν οι μηχανές και καλύ­τερα. Ο άνθρωπος λιγοστεύει ακόμη περισσότερο. Γίνεται πιο αποτελεσματικός, αλλά λιγότερο άνθρωπος.

Χωρίς αμφιβολία η εποχή μας έχει κάτι το συναρπαστικό επάνω της. Ανα­καλύψεις όπως η διπλή έλικα του DNA ή ο ανασυνδυα­σμός του, η χαρτο­γράφηση του ανθρώπινου γονιδιώ­ματος και η δυνατό­τητα της επεξεργα­σίας του, το editing του γονιδιώματος, η τεχνολό­γηση του βιολογικού μικρο­κόσμου και των μηχανι­σμών αναπα­ραγωγής, οι παρεμβάσεις στη νανο-κλίμακα, οι τεχνο­λογίες ενίσχυ­σης του ανθρώ­που στο γνωσιακό επίπεδο, η ρομποτική απο­κατάστασή του, η τεχνη­τή νοη­μοσύνη, η μεταπή­δηση από τη διαχείριση της πληροφορίας στην επι­νόηση της μηχανικής ευφυΐας, όλα αυτά νομο­τελειακά μας οδη­γούν στην ταλά­ντωση ανάμε­σα στον θαυμασμό για το ανθρώπινο πνεύμα και στον φόβο για της συνέπειες των ανθρώ­πινων τεχνο­λογιών. Ο άνθρωπος κινδυ­νεύει να κατα­σκευάσει αυτό το ομοίωμά του που θα τον αντικαταστήσει, που θα παγώσει τον πολιτισμό.

Από την άλλη πλευρά, τα επιτεύγματα της Αστροφυσικής είναι εξίσου ή και περισσό­τερο συγκλονιστικά, αλλά δεν προκαλούν φόβο. Αυτά προξενούν δέος. Και τούτο διότι το σύμπαν δεν τεχνολογείται. Ο άνθρωπος είναι μεγά­λος για να το μελετά, να το ανακαλύπτει και να το σπουδάζει, αλλά πολύ μικρός για να το αλλά­ξει, να προσπαθήσει να το διορθώσει, να το χαλάσει.

Η ακτινοβολία υποβάθρου, η ύπαρξη του σκοτεινού σύμπα­ντος, ύλης και ενέργειας που δεν φαίνονται, δεν εκπέμπουν, η ψηλάφηση των εσχα­τιών του, η ανακάλυψη των μελανών οπών, οι εντυπωσιακές ερμη­νείες φύσεως, προέλευσης και εξέλιξης του κόσμου, η ανίχνευση των βαρυτικών κυμά­των, η γνώση της φυσι­κής και των νόμων του, της ιστο­ρίας και εξέλι­ξής του, όλα αυτά επιτεύγματα της τελευταίας εκατοντα­ετίας, κυριολε­κτικά συναρπά­ζουν και μαζί με την καλπά­ζουσα φαντα­σία εκτινάσσουν την ανθρώπινη σκέψη σε περιοχές υπερβολικά δύσβατες.

Μαζί με το σύμπαν θαυμάζεις τον άνθρωπο, χωμένο κάπου στο που­θενά, που όμως σκέπτεται, που το παρατηρεί, που το σπουδά­ζει. Ως υλική ύπαρξη είναι τόσο μικρός συγκρινόμενος με το μεγαλειώδες σύμπαν. Κάτι μικρότερο από ένα γονίδιο, κάτι πιο ελάχιστο από ένα σωμάτιο, πιο λίγο από τη σκόνη. Ένα βιολογικό τίποτα, ένα υλικό μηδέν! Ένα όμως σκεπτόμενο σύμπαν ο ίδιος, ένα διαστελλό­μενο σύμπαν! Εδώ ο άνθρωπος κινδυνεύει να μην καταλάβει το μυστικό του, τον λόγο του, τη σχέση του μαζί του. Και ενώ μόνο καταλαβαίνει τους νόμους του, να αισθανθεί ότι το κατακτά. Ότι είναι πιο μεγάλος από το άπειρο. Ότι έχει βρει την «θεωρία των πάντων»! Κινδυνεύει να έχει ξεγελαστεί από την αλαζονεία του. Να έχει χάσει τον... άνθρωπο.

Τεχνητή νοημοσύνη

Εκεί που περισσότερο προκαλείται η ανθρώπινη ταυτότητα είναι στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, η οποία στην ουσία είναι Υπολογιστική Ευφυΐα. Έτσι, κατασκευές, όπως το λεγόμενο Artificial Intelligence Robot Companion, ένα εξελιγ­μένο υποκατάστατο ανθρώπινης παρου­σίας, θα μπο­ρούσε να δημιουργήσει σχέση νοσηρής φύσεως, λάθος ερμηνεία του ανθρώ­που. Αλλά και γενικότερα σε κάθε μηχανικό εικονικό είδωλο του ανθρώπου, ακόμη και η σκέψη περιορίζεται στο επίπεδο της τεράστιας μνημο­νι­κής κατά­γραφής, η κριτική ικανότητα συρ­ρικνώνεται σε λήψη στατιστικών αποφά­σεων, η συνείδηση εκφυλίζεται σε αντί­ληψη, η επικοι­νωνία σε ανταλ­λαγή μηνυ­μάτων. Προ­φανώς ούτε στην ιδανική της μορφή μια τέτοια μηχα­νή δεν θα μπο­ρούσε να περιέχει έν­νοιες όπως ελευ­θερία, ηθική, αρε­τές, συναι­σθήματα, ελατ­τώ­ματα, πρωτότυπη δημιουργία, αισθητική, πολιτισμός. Άραγε πώς καταντάει ο άνθρωπος χωρίς αυτά;

Το χειρότερο από όλα είναι η μεγαλομανής φαντασία. Είναι η λαχτάρα για την δημιουργία υπερ-ευφυΐας[15]. Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη σύγχυ­ση απ’ όλες βρίσκεται μεταξύ ευφυΐας και συνειδήσεως. Η ευφυΐα δεν είναι συνεί­δηση, ούτε καν νοημοσύνη. Στις τελευ­ταίες δεκα­ετίες υπήρξε τεράστια πρόοδος στην ευφυΐα των υπολογιστών και εντελώς μηδενική εξέλιξη στην συνείδησή τους. Ο κίνδυνος είναι τελικά να βρεθούμε σε έναν κόσμο όπου η ευφυΐα θα αξίζει περισσότερο από τη συνείδηση η σε έναν κόσμο με υπερ-ευφυΐα δίχως συνείδηση[16].

Πολύ δε πιθανόν, πολύ εύκολα η ΤΝ να δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό και οικονομικό σύστημα που θα χάσει το κίνητρό του να επενδύει στους ανθρώ­πους, διότι αυτά που χρειάζεται θα τα κάνουν καλύ­τερα οι μηχανές. Ὁ άνθρω­πος θα έχει χάσει την πολιτική και οικονομική του αξία! Γενικά καθώς μειώ­νεται η αναγκαιότητα του ανθρώπου, υποβαθμίζεται η αξία του.

Η ανθρώπινη φύση κυριαρχείται από τρεις τάσεις: η μία είναι η ορμή προς την γνώση[17]· αυτή θεμελιώνει την επιστήμη-γνώση, την κατανόηση και ανα­κά­λυψη του κόσμου. Δεύτερη είναι η ανάγκη για δημιουργία· αυτή οδηγεί στην τεχνο­λογία, εφευρέσεις και τεχνολόγηση του κόσμου. Υπάρχει και μία τρίτη· είναι η υπαρ­ξιακή δίψα, η αναζήτηση του σκοπού, του προορισμού του ανθρώ­που, η αναζή­τηση του Θεού. Αν το τρίτο δεν υπάρχει ή νοσεί, τότε ο άνθρωπος γίνεται αλαζονικός και μυωπικός. Νοιώθει ότι με την επι­στήμη του γνωρίζει τα πάντα και με την τεχνολογία μπορεί τα πάντα. Νοιώθει παντο­γνώστης και παντοδύναμος. Κάπως θεός. Δεν έχει ανάγκη από άλλον θεό. Όλος ο μετα­φυσικός ορίζοντας καταρρέει σαν μαύρη τρύπα. Αυτός είναι ο μεγά­λος κίνδυ­νος. Να χάσει ο άνθρω­πος τη συνείδησή του, να έχει κατασκευάσει τεράστια μηχανική ευφυΐα και να στερείται της απαιτούμενης νοημοσύνης, να έχει προοπτική και δυνατότητα να μοιάσει τον Θεό μέσα από τα έργα του και να πνίγεται μέσα στο ψέμα της αυτοθεοποίησής του.

Μάσκες - Εμβόλια - Ψηφιακή Ιχνηλάτηση

Η παρούσα πανδημία του κορωνοϊού με τα σπάνια σε ιδιομορφία χαρα­κτηρι­στικά της, την ταχύτατη μεταδοτικότητα, την παντελή αδυναμία πρό­ληψης και αντιμετώπισης της, την απρόβλεπτη εξέλιξη της, τη θνη­τότητα και τη μαζικότητά της, επέβαλε πρωτόγνωρους όρους προστασίας των κοι­νωνιών, έκλεισε δισεκα­τομμύρια ανθρώπους ταυτόχρονα στα σπίτια τους, καθήλωσε τις συγκοινωνίες σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, απεί­λησε τη συνοχή των κοινοτήτων, έφερε στο προσκήνιο τις μεγάλες εταιρείες πληρο­φορικής, οι οποίες μάλιστα εμφανίζονται ως οι σωτήρες της ανθρω­πότητας και ή μονοπω­λούν τις ελπίδες της ή υπο­ψιάζουν με την απειλητική παντοδυναμία τους.

Είναι αλήθεια ότι η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας θα μπορούσε να ελέγξει καλύτερα τη διασπορά της ασθένειας (εμβόλια, ψηφιακή ιχνηλά­τηση), σίγουρα έχει λειτουργήσει ως υποκατάστατο της άμεσης επικοινωνίας (τηλε-διασκέψεις κ.λπ.) και χωρίς καμία αμφιβολία έχει, τουλάχιστον στη χώρα μας, φέρει καίριο πλήγμα στο ακαταμάχητο τέρας της γραφειοκρατίας.

Παρά ταύτα, όταν για να προστατευθεί το αγαθό της υγείας, να ελεγχθεί η μεταδοτικότητα της ασθένειας, να στηριχθούν τα εθνικά συστήματα υγείας, καταρρέουν οι εθνικές οικονομίες, απαγορεύεται η ελεύθερη μετα­κίνηση, η δια­σκέδαση, η θρησκευτική λατρεία, η κοινωνική συνάθροιση, αποδυναμώ­νεται η εργασία, υποβαθμίζεται η εκπαίδευση, μάλιστα σε παγκό­σμιο επίπε­δο, τότε ανα­πόφευκτα δημιουρ­γείται μία κοινωνική παθολογία, διαταράσ­σε­ται η ψυχολογική ισορροπία, και μετατοπίζεται το κέντρο βάρους της ανθρώ­πινης αξίας από το ψυχο-κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο στο βιολογικό. Ήδη ο άνθρωπος από αυτό και μόνον αλλάζει, επιστρέφει στα πρώτα στάδια της υποτιθέμενης εξέλιξής του... Η βιολογικο­ποίηση και μηχανοποίησή του ροκανίζουν την ανθρώπινη ταυτότητά του.

Όταν στη συνέχεια έρθουν τα εμβόλια, η 5G τεχνολογία, η ψηφιακή ιχνηλάτηση, ο υποχρεωτικός έλεγχος, τα fake news, η παραπληροφόρηση, οι κυβερ­νο­­επιθέσεις, η απώλεια της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας των δεδο­μένων, οι ανεξέλεγκτες κακές πρακτικές των χρηστών[18], και η υγεία πέσει στα χέρια της οικονομικής ολιγαρχίας, και των ψηφιακών μονοπωλίων των Zoom, Google, Amazon, Apple, Facebook, στα αθέατα κέντρα πού συγκεντρώ­νουν τεράστιες δυνάμεις ελέγχου, επιρροής, επιβολής κυρι­αρχίας, ή των ύπο­πτων συμμαχιών τους (Google-Apple), τότε το μεγάλο θύμα είναι η ανθρώ­πινη ελευ­θερία. Σε έναν άνθρωπο τόσο περιοριζόμενο και αυτοπροστα­τευό­μενο, τόσο παρακολουθούμενο και ελεγχόμενο, πόση άραγε από την αξία του έχει μείνει;

Είναι αξιοσημείωτο αυτό που, σχολιάζοντας το υποτιθέμενο ικανότερο σύστη­μα ιχνηλάτησης κρουσμάτων κορωνοϊού της Κίνας, πρόσφατα δήλωσε ο Βόλφ­γκανγκ Σόιμπλε: «Εάν το τίμημα για την αποτελεσματικότητα και την ικανότητα δράσης κατά του κορωνοϊού είναι οι θεμελιώδεις αξίες, η ανθρώ­πινη αξιοπρέπεια, η ελευθερία, δεν θέλω να το πληρώσω»[19]. Φορώντας ο άνθρωπος τη μάσκα της αυτοπροστασίας του χάνει το πρόσωπό. Χάνοντας την ελευθερία και το αυτε­ξούσιο χάνει τον άνθρωπο.

Επίλογος

Θα κλείσω την ομιλία μου με μία δήλωση του Οδυσσέα Ελύτη στις 19 Οκτωβρίου 1979, με αφορμή την αναγγελία για τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ελαφρά όμως προσαρμόζοντάς την[20].

«Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμ­φιε­σμέ­νη, κάτω από άνομες συμμαχίες (Google-Apple) και προσυμ­φωνημένες υπο­δουλώ­σεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευ­μένη και οιονεί επιστημονική καθυπό­ταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευ­τελισμό του. Για την ατίμωσή του. Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλει­σμένοι στα σπίτια μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. Είναι η ελευθερία μας, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξει για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντά­ρα. Είναι η οντότητα του ανθρώπου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία της σκέψης, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η ενημέρωση και το φως που τείνουν να σβήσουν. Ότι αυτοί που κρατούν στα χέρια τους το μέλλον του ανθρώπου μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό. Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το παν. Πού βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν θα μπο­ρούμε να βλέπουμε μέσα από τον άνθρωπο τον Θεό και πίσω από τον θάνατο τη ζωή. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας -και της εποχής μας».

Όλα αυτά γιατί, όπως γράφει στη Μαρία Νεφέλη, «Για να πατάς στέρεα στη γη, πρέπει το ένα πόδι σου να είναι έξω από τη γη»[21]. Και συμπληρώνουμε: Και το ένα μάτι σου να βλέπει έξω, πέρα από τη γη, πέρα από τη ζωική σου οντότητα και τη μηχανική σου λειτουργικότητα. Για να μπορείς να μείνεις άνθρωπος, πρέπει να μην είσαι μόνον… άνθρωπος!

Η σύγχρονη εξέλιξη σίγουρα αυξάνει την ικανότητα, πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις, ενισχύει την ευφυΐα, επιμηκύνει την επιβίωση, αναβαθμίζει τους όρους της ζωής, περιορίζει όμως τη σοφία, αποδυνα­μώνει τη συνείδηση, συμπιέζει την ελευθερία, λιγοστεύει τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος βελτιώνεται βιολογικά, αλλά ξεθωριάζει και μικραίνει, χάνεται πνευματικά.

Ασφαλώς, η προ­τροπή του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: «Μὴ μείνω­μεν, ἀδελφοί, ὅπερ ἐσμέν, ἀλλ’ ὅπερ ἦμεν γενώ­μεθα»[22] είναι επίκαιρη όσο ποτέ. Ίσως το μέλλον μας να είναι η ανακάλυψη της αρχικής ταυτότητάς μας, της αλήθειας μας. Όχι της ζωικής προέλευσής μας αλλά της θεϊκής καταγωγής μας. Ίσως πάλι, αν το αναγκαίο είναι να μείνουμε άνθρω­ποι, το μεγάλο να είναι να γίνουμε άνθρωποι. Ο αγώνας γι’ αυτό είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας, η μεγαλύτερη ευκαιρία. Ίσως και η μεγαλύτερη ευλογία.

[1]Ομιλία κατά την τελετή ανακήρυξης σε Επίτιμο Διδάκτορα του Παντείου Πανεπιστημίου, 20.7.2020.

[2] Klaus Schwab: https://www.weforum.org/agenda/2016/0...

[3] Σοφοκλής, Αντιγόνη, στ.683. @greek-language.gr

[4] «σημαίνει τοῦτο τὸ ὄνομα ὁ “ἄνθρωπος” ὅτι τὰ μὲν ἄλλα θηρία ὧν ὁρᾷ οὐδὲν ἐπισκοπεῖ οὐδὲ ἀναλογίζεται οὐδὲ ἀναθρεῖ, ὁ δὲ ἄνθρωπος ἅμα ἑώρακεν—τοῦτο δ᾽ ἐστὶ [τὸ] “ὄπωπε”—καὶ ἀναθρεῖ καὶ λογίζεται τοῦτο ὃπωπεν. Ἐντεῦθεν δὴ μόνον τῶν θηρίων ὀρθῶς ὁ ἄνθρωπος “ἄνθρωπος” ὠνομάσθη, ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε», αυτό το όνομα άνθρωπος σημαίνει ότι τα άλλα θηρία απ’ όσα βλέπουν τίποτε δεν ερευνούν ούτε συλλογίζονται ούτε παρατηρούν με προσοχή (ἀναθρεῖν), ο άνθρωπος όμως συγχρόνως βλέπει -και αυτό είναι το ὄπωπε- και παρατηρεί με προσοχή (ἀναθρεῖ) και συλλογίζεται εκείνο που έχει ιδεί (δηλ. ὄπωπε). Απ’ αυτό λοιπόν βγαίνει ότι από τα θηρία μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε ἄν¬θρωπος «ο εξετάζων όσα έχει ιδεί (ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε)» (Πλάτων, Κρατύλος, 399. Μετάφραση (μεταγραμμένη σε μονοτονικό): Ηλίας Λάγιος. Κρατύλος-Ευθύδημος, Αθήνα: Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος.

[5] Ἀρριανός - Ἐπίκτητος, Ἀρριανοῦ Τακτικά, 2,9,3., Λεξικόν Liddell-Scott Τόμος Α΄ (Α-Δ), ἐκδ. Σιδέρη, Ἀθῆναι 1997, σ. 227.

[6] Ψαλμ. μη΄ 13. «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσει τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς»

[7] Ἀριστοτέλη, Πολιτικά Γ, 1278.b9.

[8] Ἀριστοτέλη, Μεταφυσικά - Βιβλίο Α, 980a.21.

[9] «Ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον... ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης... ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον... τῷ μεγέθει φιλοτιμούμενον, ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, τοὐτέστιν ἐν τῷ παρόντι βίῳ, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον...» (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ὀρθοδόξου πίστεως, Περὶ ἀνθρώπου, Β΄ (12) 26, ΕΠΕ 1,212).

[10] Γεν. α΄ 26.

[11] Ἔξοδ. γ΄ 14.

[12] Β΄ Πέτρ. α΄ 4.

[13] Αυτό βέβαια όλο στηρίζεται στην ύπαρξη του Θεού. Όπως λέγει και ο Paul Claudel, «Λοιπόν Θεέ μου, δεν σου ζητώ τίποτε. Απλά, να υπάρχεις, αυτό μου αρκεί», (Paul Claudel, Αποφθέγματα, www.gnomikologikon.gr).

[14] Πλάτων, Μενέξενος, 246e-247b.

[15] Harris, John: Reading the Minds of Those Who Never Lived. Enhanced Beings: The Social and Ethical Challenges Posed by Super Intelligent AI and Reasonably Intelligent Humans, Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics, October 2019, 28:4, pp. 585-591.

[16] Yuval Noah Harari: "Sapiens, A Brief History of Humankind", Harper, 2011, "Homo Deus: A Brief History of Tomorrow", Harvill Secker, 2015, και "21 Lessons for the 21st Century", Spiegel & Grau, J. Cape, 2018.

[17] Ἀριστοτέλης: «Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει», Μεταφυσικά, Βιβλίο Α΄.

[18] Μαρθάρης, Γιάννης: ο 5G, οι εφαρμογές του και ένας αθέατος πόλεμος (3ο & 4ο Μέρος), https://cyprusnews.eu/giannis-martharis, 30.12.2019.

[19] https://www.in.gr/2020/06/13/world/soimple-ponaei-otan-parousiazoun-os-xitler/

[20] «Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του. Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πρακτικοί άνθρωποι» -κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί- μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό. Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το πάν. Που βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θάμαστε πια εδώ. Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’ όλους εμάς. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας -και της εποχής μας», Ελύτης, Οδυσσέας, δήλωση (19.10.1979).

[21] Ελύτης, Οδυσσέας, Από την ποιητική συλλογή «Μαρία Νεφέλη» (1978).

[22] Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΛΘ΄ Εἰς τὰ ἅγια Φῶτα, ΕΠΕ 5, σ. 72.

Διαβαστε το Δελτίο Τύπου

Γεννήθηκε σὲ ἕνα πεδινὸ χωριὸ τῆς Καρδίτσας ἀπὸ γονεῖς δασκάλους. Γεύθηκε τὸ σχολεῖο ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Μεγάλωσε μὲ σεβασμό, ἀρχές, ἰδανικά, παιδεία, ἐθνικὴ συνείδηση, φιλοπατρία, πίστη, ὄχι ξερὲς καὶ ἀνούσιες ἀνθρωπιστικὲς ἀξίες ποὺ ἐπιπεδοποιοῦν τὴν ἱστορία, καταβροχθίζουν λαούς, ἰσοπεδώνουν πολιτισμοὺς καὶ νεκρώνουν τὴν ἱερότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ἄλλο σχολεῖο τότε, ἄλλο σήμερα! Μὲ χάρισμα τὴ φυσικὴ ζωντάνια καὶ τὴν αὐθεντικότητα, τὴν ἀθωότητα καὶ ὠριμότητα, αὐθόρμητος καὶ ἀρχοντικός, ὁλοκλήρωσε τὶς ἐγκύκλιες σπουδές του καὶ βρέθηκε στὴν Ἀθήνα.

Γεμᾶτος ὄρεξη γιὰ σπουδή καὶ προσφορά, γνωρίζει ἱεραποστολικοὺς κύκλους καὶ ἀνθρώπους, ἐμπνέεται, ὀργανώνει τὸν ἐσωτερικό του κόσμο, ἀντικρύζει τὸν ἑαυτό του, ἀνακαλύπτει τὴν κλήση του, ἀφιερώνεται στὸν Θεό, διακονεῖ ὡς νεωκόρος στὴν Καπνικαρέα, ἐντάσσεται στὴν ἀδελφότητα θεολόγων «Η ΖΩΗ», ὑποτάσσεται, σὰν ἄλλος σπόρος... σαπίζει, ἑτοιμάζει τὴν καρποφορία του. Δυό χρόνια μεγαλύτερος ἀπὸ τὸν ἅγιο Γέροντα Παΐσιο, προερχόμενον ἀπὸ τὸν τόπο ποὺ ὡς ἐπίσκοπος ἔμελλε μετὰ ἀπὸ χρόνια ὁ ἴδιος νὰ διακονήσει καὶ νὰ ἀναδείξει, τὴν Κόνιτσα, τὸν πρωτοσυναντάει στὸ Μεσολλόγι ὡς συστρατιώτης του στὶς διαβιβάσεις. Ἡ συνυπηρέτησή τους στὸν στρατὸ τῆς πατρίδος, προμηνύει τὴν μυστικὴ συνυπηρέτησή τους στὸ εὐζωνικὸ τάγμα τῆς Ἐκκλησίας.

Σὲ λίγα χρόνια, ἀφοῦ περιῆλθε ὡς ἱεροκήρυκας καὶ πραγματικὸς ἱεραπόστολος καὶ πνευματικὸς δάσκαλος διάφορες πόλεις, τὸν συναντοῦμε στὰ Γιάννενα νὰ κρατάει στὰ χέρια του ὁλόκληρο τὸν διψαμένο γιὰ λόγο καὶ παράδειγμα ἐκεῖ λαό. Ὁ λόγος του ἁπλός, πρακτικός, κατανοητός, ἐξαιρετικὰ ζεστός, καρδιακὸς καὶ διεισδυτικός. Ἡ χροιὰ τῆς φωνῆς του, ἡ χαρακτηριστικὴ προφορά του, ἡ μοναδικὴ ἐκφραστικότητα τοῦ προσώπου του, τὸ διαπεραστικὸ καὶ πεντακάθαρο βλέμμα του συνόδευαν τὸν λόγο του, ὑπογραμμίζοντας τὴν ἀληθινότητα τοῦ κομιζόμενου μηνύματός του. Ἔπειθε ὁ ἄνθρωπος ὄχι μόνον ὅτι ὅ,τι ἔλεγε τὸ πίστευε, ἀλλὰ κυρίως ὅτι αὐτὸ ποὺ ἔλεγε ἦταν ἀληθινό. Γι’ αὐτὸ καὶ ἀπὸ νωρὶς ἀγαπήθηκε. Χωρὶς νὰ προσπαθεῖ νὰ στρογγυλεύει τὸν λόγο του καὶ νὰ ἐπιτηδεύεται στὴ συμπεριφορά του, χωρὶς νὰ ἱκανοποιεῖ ἐγωισμοὺς καὶ μικρόνοιες, ζῶντας μὲ ἀνιδιοτέλεια καὶ εἰλικρίνεια, ἔστω καὶ ἂν ἀπὸ κάποιους κάποτε ἀμφισβητήθηκε, ἀναγνωρίσθηκε. Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος «τοῦ Σεβαστιανοῦ δὲν πρέπει οὔτε μπορεῖς νὰ τοῦ χαλάσεις χατίρι. Εἶναι τόσο καθαρός, ὅπως ὅταν τὸν γέννησε ἡ μάνα του».

Ὅλα αὐτὰ τὸν ἔκαναν νὰ ἀγαπηθεῖ ἀπὸ τὴ νεότητα καὶ νὰ περάσει ἀπὸ τὸ ἀπαιτητικό της φίλτρο μὲ ἰδιαίτερη ἐπιτυχία. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἔκανε ἀνώτερο κατηχητικὸ σὲ 300 μαθητὲς λυκείου ποὺ τοὺς εὕρισκε στὰ σχολεῖα, σὲ γειτονιές, ἀπὸ φίλους καὶ γνωστούς του. Αὐτὴ ἡ ἐπικοινωνία μὲ τὰ παιδιὰ οὐσιαστικὰ διαμόρφωσε τὴν προσωπικότητά του καὶ τὸν βοήθησε νὰ διατηρήσει τὸν νεανικὸ παλμὸ τῆς καρδιᾶς του μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του. Εἶχε ἐνθουσιασμό, ὁρμὴ καὶ πάθος γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἀλήθεια, ἐπινοητικότητα, ἀποφασιστικότητα, μεγαλύτερη ἀπὸ τὰ νέα παιδιὰ ποὺ τὸν ἀκολουθοῦσαν.

Σεβόταν τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱεραρχία καὶ νοοτροπία ὅσο ἴσως λίγοι, εἶχε ὅμως τέτοια σαφήνεια, δύναμη καὶ ἐλευθερία στὴν ἔκφρασή του, ὥστε μπόρεσε νὰ διατηρεῖ τὴ διαφορετικότητα τῆς πνευματικῆς φυσιογνωμίας του ἐντελῶς ἀνεπηρέαστος. Δὲν κατάφερε κανένας ἰδεολογικὸς ὁδοστρωτήρας νὰ τὸν πατήσει καὶ νὰ τοῦ παραμορφώσει τὴ μοναδικότητα τοῦ προσώπου του.

Ἐκεῖ στὰ Γιάννενα δέχθηκε τὸν μεγαλύτερο αἰφνιδιασμὸ τῆς ζωῆς του. Γιὰ πρώτη φορὰ ὑποχρεώθηκε νὰ κάνει αὐτὸ ποὺ δὲν ἤθελε, αὐτὸ ποὺ ποτὲ δὲν ἀποτέλεσε ἐπιδίωξη καὶ ὅραμά του. Ἐξελέγη Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης στὰ 45 χρόνια του. Ἔπρεπε νὰ ἀφήσει τὰ Γιάννενα καὶ νὰ ἐξορισθεῖ στὴ φθίνουσα πληθυσμιακὰ ἀλλὰ μαρτυρικὴ γῆ τῆς Κονίτσης. Ἀπὸ τὴν πόλη μὲ τὸ καινούργιο πανεπιστήμιο, στὰ χωριὰ μὲ τὰ δημοτικὰ ποὺ τὸ ἕνα ἔμελλε νὰ κλείνει μετὰ τὸ ἄλλο. Ἀπὸ τὰ παιδιὰ ποὺ τοῦ ἔδιναν ζωὴ στὸν γηρασμένο πληθυσμὸ ποὺ τὴν ἀποχαιρετοῦσε. Ἀπὸ ἕναν λαὸ ποὺ κυνηγοῦσε τὸ μέλλον σὲ ἕνα ποίμνιο ποὺ ἀγωνιζόταν νὰ μὴν ξεχάσει τὸ παρελθόν. Ἀπὸ ἕναν κόσμο ποὺ διψοῦσε τὸν Χριστὸ καὶ τὸν θησαυρὸ τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως αὐτὸς τοῦ τὸν προσέφερε σὲ ἕνα ταλαιπωρημένο καὶ ξεχασμένο κόσμο ποὺ δὲν ἤξερε νὰ ἐλπίζει καὶ δὲν μποροῦσε νὰ θέλει.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἀντέδρασε σὲ αὐτὴ τὴν ἀπόφαση ὅσο έλάχιστοι. Ἴσως ἀπὸ ταπείνωση καὶ ἄρνηση τοῦ ἀξιώματος, ἴσως ἀπὸ ἀνάγκη νὰ συνεχίσει τὴν ἤδη μεσουρανοῦσα ἀποστολή του, ἴσως ἀπὸ ἀγάπη στοὺς ἀνθρώπους στοὺς ὁποίους προσφέρθηκε ὁλόκληρος, ἴσως ἀπὸ τὴν ὑποψία ὅτι πιθανὸν αὐτὴ ἡ ἐκλογὴ νὰ ἔκρυβε τὴν πονηρὴ σκοπιμότητα μιᾶς μεθοδευμένης ἐξορίας καὶ διαγραφῆς του ἀπὸ τὸ προσκήνιο τῆς ζώσης διακονίας. Πάντως ἀντέδρασε, εὐγενῶς ἀλλὰ σταθερὰ ἀρνήθηκε, παρακάλεσε γιὰ ἀνάκληση τῆς ἀποφάσεως, δὲν βιάστηκε νὰ συμβιβαστεῖ καὶ νὰ ὑποχωρήσει. Τοῦ ζητήθηκε ὑπακοὴ στὴν Ἐκκλησία καὶ ὑποχώρησε. Εὐτυχῶς ποὺ ἔκανε τὸ λάθος! Συνήθως τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὸ δικό μας.

Σύντομα τὸν συναντοῦμε στὰ χωριὰ τῆς Κονίτσης. Παντοῦ καὶ ἀδιάκοπα νὰ περιτρέχει μονοπάτια, ἀπόμακρους οἰκισμούς, μικρὰ σχολεῖα, ἄδειες πλατεῖες, σκονισμένες ἐκκλησιές, νὰ συναντᾶ ἀνθρώπους, νὰ γεμίζει μὲ τὴν πληθωρικὴ παρουσία καὶ τὸν πλούσιο λόγο του, νὰ δίνει ξανὰ ἀγάπη, κίνηση, ζωή, χαρὰ καὶ ἐλπίδα• νὰ βρίσκει νέους, νὰ τοὺς ἐμπνέει, νὰ φτιάχνει τὸ σπίτι τους, οἰκοτροφεῖα, νὰ ὀργανώνει ἐκδηλώσεις, νὰ χειροτονεῖ ἐξαιρετικοῦ ἤθους ἱερεῖς, νὰ ξαναχτυποῦν οἱ καμπάνες. Αὐτοὶ ποὺ σπάνια ἔβλεπαν ἄνθρωπο καὶ περιοχὲς ποὺ δὲν εἶχαν παππὰ ἀντίκρυσαν γιὰ πρώτη φορὰ δεσπότη. Ὄχι δεσπότη περιφρουρημένο στὸ ψεύτικο καὶ κούφιο μεγαλεῖο του, ὄχι βουλιαγμένο στὴν ὑποτιθέμενη δόξα τοῦ νοσηροῦ ἐγωισμοῦ του, ὄχι ἐπισκέπτη ποὺ ἀγωνιζόταν νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸ κῦρος του, ἀλλὰ πιστὸ κάτοικο τῆς περιοχῆς τους, πατέρα καὶ κοντινὸ ἀδελφό, ὁδηγὸ καὶ συμπαραστάτη στὴν καθημερινότητά τους. Ἔκρυβε περισσότερα ἀποθέματα ζωῆς μέσα του ἀπὸ ὅσα ὅλα τὰ μέλη τοῦ ποιμνίου του μαζί. Ἔδωσε ἀναπνοὲς ζωῆς ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή. Ἔδωσε τὰ πάντα. Δὲν κράτησε γιὰ τὸν ἑαυτό του τίποτα.

Ὅμως δὲν πρόσεξε. Ὑπερέβαλε τὶς δυνάμεις του. Δὲν ἄντεξε τὸ σῶμα του, ὁ φυσικὸς ἑαυτός του. Τὸν λύγισε τὸ φιλότιμο καὶ ἡ εὐθύνη του. Γονάτισε. Ἔλειωσε. Γιὰ κάποια χρόνια ἀχρηστεύθηκε.

Τελικὰ ἡ ψυχή του ἔδωσε ζωή στὸ σῶμα καὶ ξαναγεννήθηκε ἐκ τῆς τέφρας τῆς δοκιμασίας του. Ἐπανέκαμψε. Ἕνας ἄλλος Σεβαστιανός, πιὸ δυνατὸς ἀπὸ τὸν προηγούμενο, πιὸ ὁρμητικὸς ἀπὸ τὸν παλιό, πολὺ πιὸ νέος ἀπ’ ὅ,τι στὴν ἄλλοτε νεανικὴ ἡλικία του. Στὸ μεταξὺ κατασκευάστηκε καὶ ἐγκαινιάστηκε ἀπὸ τὸν τότε Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος Ἱερώνυμο τὸν Α΄ ὁ Προσκυνηματικὸς ναὸς τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ στὴν Κόνιτσα. Δὲν εἶναι τόσο ὅτι ὅλα ἔγιναν πολὺ ὄμορφα καὶ γρήγορα, οὔτε ὅτι ἀποδείχθηκε ἡ δραστηριότητά του καὶ ἡ ἀνταπόκριση τῶν ἀρχῶν καὶ τοῦ κόσμου. Εἶναι ὅτι δημιουργήθηκε ἕνας ἐμβληματικὸς ναὸς γιὰ νὰ στεγάζει τὸ ἀναγεννητικὸ κήρυγμα τοῦ σύγχρονου Πατροκοσμᾶ καὶ νὰ δώσει ἐλπίδα στὸν ἀναστεναγμὸ τοῦ φυλακισμένου ποιμνίου, ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ βλέπει, γιατὶ τοῦ σφράγισαν τὰ μάτια• μόνο λίγο μποροῦσε νὰ ἀκούει, γιατὶ ἡ φωνὴ τοῦ Σεβαστιανοῦ ἦταν πολὺ δυνατὴ καὶ ἔφτανε μακριά• καὶ περισσότερο μποροῦσε νὰ φαντάζεται καὶ νὰ ὀνειρεύεται, γιατὶ ἡ ψυχὴ καὶ ἡ πίστη του ἦταν ἀκόμη ζωντανές.

Ὁ ἀγώνας του γιὰ τὰ δικαιώματα καὶ τὴν ἐλευθερία τῆς Βορείου Ἠπείρου μετέφεραν τὴν Κόνιτσα ἀπὸ τὴν ἀφάνεια στὴν ἐπικαιρότητα καὶ ἀπὸ τὴν περιφέρεια στὸ κέντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος, συσπειρώνοντας ὅλον τὸν πνευματικὸ κόσμο τῆς πατρίδας μας γύρω ἀπὸ ἕνα θέμα εὐρείας ἐθνικῆς σημασίας, ἀναντίλεκτης ἀνθρωπιστικῆς σπουδαιότητος καὶ ἐμφανῶν πνευματικῶν προεκτάσεων.

Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ ποὺ ἐξελέγη Μητροπολίτης, Ὑπέρτιμος καὶ Ἔξαρχος Βορείου Ἠπείρου, καθὼς ἡ ἄνοδός του στὸν Ἐπισκοπικὸ θρόνο τῆς Δρυϊνουπόλεως συνέπεσε μὲ τὴν συνταγματικὴ ἀπαγόρευση τῆς θρησκείας καὶ τῆς θείας λατρείας στὴν Ἀλβανία, καθιστώντας την τὴν μοναδικὴ χώρα στὸν κόσμο ποὺ νομικὰ θέσπισε κάθε ἀναφορὰ στὸν Θεὸ ποινικὸ ἀδίκημα, ὑποσχέθηκε ἄνευ ὅρων ἀγώνα ὑπὲρ τῶν δικαιωμάτων τῶν σκλαβωμένων Βορειοηπειρωτῶν ἀδελφῶν μας. Ἀφοῦ ὀργάνωσε τὴ Μητρόπολή του, ἀφοῦ ἰσχυροποίησε τὴν ἐκκλησιαστικὴ βάση του, ἀφοῦ οἰκοδόμησε τὸ σῶμα τῶν πιστῶν συνεργατῶν του, ἀνέδειξε τὸ Βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα στὴν πολιτικὴ σκηνὴ καὶ τὸ ἔκανε σημαία καὶ λάβαρο τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα του. Ἡ Κόνιτσα τῆς ἀφάνειας ἔγινε γνωστὴ σὲ ὅλον τὸν κόσμο.

Ἔδεσε μὲ ἐπιτυχία τὴν φιλοπατρία μὲ τὴν πίστη καὶ ἔδωσε στὸ ἐθνικὸ θέμα χριστιανικὴ διάσταση. Τὸν πολέμησαν μὲ ὅπλα τὴ συκοφαντία, τὴν παραπλάνηση, τὶς ἀπειλὲς καὶ τοὺς ἐκφοβισμοὺς καὶ δὲν πτοήθηκε. Προσπάθησαν νὰ τὸν ξεγελάσουν, νὰ τὸν κολακεύσουν, νὰ τοῦ ὑποσχεθοῦν. Τὸν κατηγόρησαν ὡς ἀναρμόδιο. Δὲν τὰ κατάφεραν. Τὸν ἀποκάλεσαν ἐθνικιστή, φασίστα καὶ πατριδοκάπηλο σὲ μέρες ποὺ ἡ ἀντεθνικὴ προπαγάνδα ἀπέκτησε θεσμικὴ πολιτικὴ κατοχύρωση. Ὁ ἄνθρωπος τῆς γενικευμένης ἀναγνώρισης στὴν κοινωνία τῶν Ἰωαννίνων ἀπέκτησε ἐχθροὺς μέσα στὴν Κόνιτσα καὶ ἀνάμεσα στὰ κατευθυνόμενα ἀπὸ σκοπιμότητες καὶ συμβιβασμοὺς ὄργανα τῶν βορειοηπειρωτῶν τῆς ἐλεύθερης πατρίδας, οἱ ὁποῖοι προτιμοῦσαν νὰ ξεχάσουν τοὺς σκλαβωμένους συγγενεῖς τους παρὰ νὰ ἀκούσουν τὸν ἀναστεναγμό τους ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Σεβαστιανοῦ. Ὅμως «τόξον δυνατῶν ἠσθένησεν καὶ οἱ ἀσθενοῦντες περιεζώσαντο δύναμιν».

Ὁ ἤρεμος, πρᾶος καὶ ἁγνὸς ἡρωισμὸς καὶ ἡ τόλμη του ἐνέπνευσαν νέα παιδιὰ καὶ τὰ συσπείρωσαν κοντά του. Ἡ νεολαία του χωρὶς καμμία ἀμφιβολία ἢ ἀνόητη ὑπερβολὴ ἦταν ὅχι πολυάριθμη ἀλλὰ ἡ δυνατότερη νεολαία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Γιατὶ δὲν στηριζόταν στὴν ὀργὴ τοῦ ἀδικημένου οὔτε στὴν ἀγανάκτηση καὶ τὸν ἐγωισμὸ τοῦ φανατισμένου ποὺ φιλοδοξει νὰ γίνει ἥρωας. Τὸ θεμέλιό της ἦταν καθαρὰ πνευματικό. Εἶχε πίστη στὸν Χριστό, ἀνιδιοτέλεια, πάθος γιὰ τὴν ἀλήθεια καὶ τὸ δίκαιο, ἀγάπη καὶ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸν ξεχασμένο καὶ σκλαβωμένο. Ἡ ΣΦΕΒΑ δὲν κατέβηκε στὸν δρόμο γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει κάποιες σκοπιμότητες ἢ νὰ προβάλει τὸ φιλόδοξο ὅραμα ἑνὸς φαντασμένου Ἱεράρχη, οὔτε ἀργότερα ὁ ΠΑΣΥΒΑ ὀργάνωσε συνέδρια γιὰ νὰ βροῦν ἀντικείμενο ἐνασχόλησης κάποιοι παροπλισμένοι ἐκπαιδευτικοί, στρατηγοὶ καὶ διπλωμάτες. Ὅλα γίνονταν γιὰ ἕναν ἱερὸ σκοπό• γιὰ νὰ ἀκουσθεῖ ἡ φιμωμένη φωνὴ τῶν βορειοηπειρωτῶν ἀδελφῶν μας καὶ νὰ ὁμολογηθεῖ στὸν ναρκωμένο κόσμο μας ἡ πίστη στὸν Χριστό. Ὁ Σεβαστιανὸς αὐτοανακηρύχθηκε πρέσβυς τῶν ἀδικημένων, ἐκπρόσωπος τῶν σκλαβωμένων, κραυγὴ τῶν προδωμένων, παρηγορία τῶν πονεμένων, ἀνύστακτος προστάτης τῶν διωκομένων καὶ μόνιμος πονοκέφαλος τῶν ἔνοχα συμβιβασμένων πολιτικῶν καὶ δῆθεν ἰσχυρῶν αὐτοῦ τοῦ κόσμου.

Πάντα πρᾶος καὶ δυναμικὸς μαζί. Ταπεινὸς καὶ σεμνὸς παρὰ τὴ δημόσια προβολή του, ἀκούραστος παρὰ τὴν ἀσθενικὴ φύση του, ἱεραποστολικὸς καὶ μοναχός ταυτόχρονα. Ἡ μυστικὴ κραυγὴ τῆς καρδιᾶς του πιὸ εὔλογη ἀπὸ τὸ χαρισματικὸ στόμα του. Ἕνας πονεμένος ἄρχοντας μὲ ἐκεῖνο τὸ ἔξυπνο χαμόγελο, ἄνθρωπος προσευχῆς καὶ ἀλάνθαστης σκέψης. Λεβέντης πραγματικός!

Μὲ τὰ ὑλικὰ εἶχε ἰδιάζουσα σχέση. Ἀνοιχτοχέρης, φιλόξενος, δοτικὸς στοὺς ἄλλους, ὁλοκληρωτικὰ αὐτοπροσφερόμενος. Καθόλου νοσηρὰ προστατευόμενος καὶ ἀσφαλιζόμενος. Ὁ ἴδιος ὀλιγαρκής, καὶ ὄχι μόνον. Φτωχὸς κατ’ ἐπιλογήν. Τὰ ροῦχα του πάντα στὸ ὅριο τῆς φθορᾶς. Ἀπὸ ἀρχιερατικά τὰ ἀναγκαῖα. Εἶχα τὴν εὐλογία, τὴν ἡμέρα τοῦ θανάτου του νὰ διανυκτερεύσω στὸ κελλί του. Κελλὶ ἀσκητῆ, οὔτε κἂν συνήθους μοναχοῦ. Μιὰ κουρελοῦ στὸ πάτωμα. Ἕνα κρεβάτι σιδερένιο νοσοκομειακό, παλαιοῦ τύπου μὲ σοῦστες, στρῶμα βαμβακερό, πατημένο, σκεπασμένο μὲ μιὰ ὑφαντὴ παλιὰ κουβέρτα. Μιὰ ξυλόσομπα κυλινδρικὴ μαντεμένια. Λίγα ράφια μὲ τὰ ἀπαραίτητα βιβλία, Καινὴ Διαθήκη, Προσευχητάρι, Ὡρολόγιο κ.λπ. Κανὰ δυὸ εἰκόνες ἁπλές. Ἕνας μικρὸς σταυρός. Ἀπέναντι στὸν τοῖχο κρεμασμένα δύο ζωστικά παλιά, τὸ ἕνα ἐμφανῶς ξεθωριασμένο, καὶ ἕνα παντελόνι, τὸ ὁποῖο ὅταν ἀργότερα τὸ κληρονόμησα διαπίστωσα ὅτι ἦταν λειωμένο καὶ μπαλωμένο. Εἶχε ἤδη ἀρχίσει νὰ σχίζεται. Ἕνα δωμάτιο γεμᾶτο ἀλήθεια, χωρὶς κανένα βάρος ματαιότητος. Αὐτὸς ποὺ τοῦ ἐμπιστεύονταν ὁ κόσμος τὰ χρήματα καὶ τὶς οἰκονομίες του, αὐτὸς ποὺ διαχειριζόταν ἑκατομμύρια δραχμές, αὐτὸς ποὺ τάιζε καὶ ἔντυνε χιλιάδες πεινασμένους, δὲν εἶχε οὔτε σκέψη νὰ κρατήσει κάτι γιὰ τὶς ὑποτιθέμενες ἀνάγκες του.

Στὶς μέρες του, ἡ Κόνιτσα εἶδε κόσμο ποὺ ποτὲ δὲν εἶχε φαντασθεῖ. Τὰ ξενοδοχεῖα της γέμιζαν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους τοῦ Σεβαστιανοῦ, τὰ μαγαζιὰ λειτουργοῦσαν χάρις σ’ αὐτόν. Στὴν ἀξέχαστη κηδεία του περισσότεροι ἀπὸ 12.500 ἄνθρωποι ἀπὸ τὰ πέρατα τῆς Ἑλληνικῆς γῆς καὶ ὄχι μόνον, ἔτρεξαν νὰ ὁμολογήσουν τὴν ἀναγνώρισή τους στὸν ἥρωα καὶ πατέρα τους, στὸ πρότυπο καὶ παράδειγμά τους.

Πέρασαν εἴκοσι χρόνια ἀπὸ τὴν ἀναχώρησή του, καὶ ἡ ζωή του δὲν μπορεῖ νὰ διαγραφεῖ ἀπὸ τὴν ὀθόνη τῶν ἀναμνήσεών μας. Γεγονότα, περιστατικά, συζητήσεις, λόγια, ἐντυπώσεις ἔρχονται καὶ ἐπανέρχονται ἐνισχυμένα μέσα μας. Ρίχνοντας μιὰ ματιὰ στὴ σύγχρονη πραγματικότητα, ζῶντας μιὰ ὕπουλη πνευματικὴ ὑποδούλωση κάτω ἀπὸ ἐξαιρετικὰ ἀπειλητικὲς συνθῆκες γιὰ τὴν ὑπόσταση τοῦ ἔθνους μας, ψάχνοντας ἀπεγνωσμένα κι ἐμεῖς γιὰ τὴν παρηγοριὰ μιᾶς ἀνάλογης προφητικῆς παρουσίας στὶς μέρες μας, διαπιστώνουμε ὅτι οἱ μεγάλοι εἶναι σπάνιοι καὶ ἀδιάδοχοι, καὶ ὅτι τέτοιοι δὲν γεννιῶνται ἀπὸ μόνοι τους, ἀλλὰ ὁ Θεὸς τοὺς δίνει ὅποτε καὶ σὲ ὅποιους Ἐκεῖνος κρίνει. Ὡστόσο, ἐμεῖς πρὶν καταρρεύσουμε ἀπὸ ἀπογοήτευση γιὰ τὴ σημερινή μας παρακμή, κρατιόμαστε πάνω στὸν ἀντίλαλο τῆς δυνατῆς φωνῆς του στὸ Μαυρόπουλο καὶ στὴν κοιλάδα τοῦ Δρίνου ποταμοῦ κάθε Πάσχα: «Κουράγιο, ἀδελφοί μας Βορειοηπειρῶτες, μὴν ἀποκάμνετε! Δὲν εἶσθε μόνοι. Κοντά σας εἶναι ὁ Νικητὴς τοῦ Θανάτου, ὁ Ἀναστὰς Κύριος. Αὐτὸς πιστεύομεν ἀκραδάντως, σύντομα θὰ δώσει καὶ τὴν ἰδικήν σας ἀνάστασιν, τὴν ἀνάστασιν τῆς Βορείου Ἠπείρου. Καὶ ὅλοι μαζὶ ἐν ἀγαλλιάσει θὰ ψάλλουμε τὸν νικητήριο παιᾶνα: Χριστὸς Ἀνέστη καὶ ἡ Βόρειος Ἤπειρος Ἀνέστη!».

Κι ἐμεῖς, ὅσοι κρατᾶμε τὴν πίστη, τὴν ὁμολογία καὶ τὴν προσευχή μας, δὲν ἀποκάμνουμε, γιατὶ πιστεύουμε ὅτι ὁ Σεβαστιανὸς ζεῖ. Μόνο ποὺ ἐμεῖς ζῶντας στὰ ἑλληνοχώρια τῆς γήινης σκλαβιᾶς μας, μὲ σβησμένα τὰ φῶτα τῶν πνευματικῶν πόθων μας, σὰν ἄλλοι φοβισμένοι βορειοηπειρῶτες, ἀκοῦμε ἀπὸ τὸ Μαυρόπουλο τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, καθὼς αὐτὸς γιορτάζει τὸ αἰώνιο Πάσχα στὶς κορυφές της, στεντόρια τὴ φωνή του νὰ ἀντηχεῖ στὰ αὐτιά μας παρηλλαγμένη: «Κουράγιο περιλειπόμενοι, ἀδελφοί μου, ὅσοι κρατιέστε στὴν πίστη στὸ Χριστὸ καὶ στὴν ἀγάπη στὴν Ἑλλάδα, μὴν ἀποκάμετε μὲ ὅσα βλέπετε. Δὲν εἶσθε μόνοι. Κοντά σας εἶναι ὁ Νικητὴς τοῦ Θανάτου, ὁ Ἀναστὰς Κύριος. Σύντομα θὰ περάσει ὁ πνευματικὸς διωγμός καὶ ὅλοι μαζὶ ἐν ἀγαλλιάσει θὰ ψάλλουμε τὸν νικητήριο παιᾶνα: Χριστὸς Ἀνέστη καὶ ἡ Ἑλλάδα μας κι ὁ κόσμος μας Ἀνέστη!».

* Παρουσίαση στἠν Αἴθουσα Τελετῶν τοῦ ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 30.11.2014 καὶ στὴν Κόνιτσα, 14.12.2014
(20 ἐτῶν ἀπὸ τῆς κοιμήσεως τοῦ Μητροπολίτου Σεβαστιανοῦ).

   Ἡ Ἐκκλησία στὸ κέντρο τῶν ναῶν, στὸ κέντρο τῆς ζωῆς μας, στὸ κέντρο τῆς καρδιᾶς μας προβάλλει καὶ θέλει νὰ προβάλλει τὸν Χριστὸ ἐσταυρωμένο. Αὐτὲς τὶς μέρες προσφέρει ὅλους τοὺς χυμοὺς τῆς θεολογίας της καὶ τοῦ λειτουργικοῦ πλούτου της γιὰ νὰ μᾶς δείξει τὸ μεγαλεῖο καὶ τὴν θεολογικὴ ἀλήθεια ἡ ὁποία κρύβεται πίσω ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ ἐσταυρωμένου Θεοῦ.

   Συχνὰ ἔρχεται ἡ ἐρώτηση στὸν καθένα μας: ἄραγε τὸ πάθος τοῦ Κυρίου, ὁ σταυρός, τί εἶναι; Εἶναι οἱ κολαφισμοί, εἶναι τὰ ραπίσματα, εἶναι οἱ ἐμπαιγμοί, εἶναι ὁ ἀκάνθινος στέφανος, εἶναι ἡ χλαμύδα, εἶναι ὁ κάλαμος, εἶναι τὰ καρφιά; Ὄχι, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί. Αὐτὰ ὅλα καὶ ἄλλοι ἄνθρωποι ἴσως τὰ πέρασαν. Αὐτὰ ἀποτελοῦν τὸ ἐγκόσμιο πλαίσιο, τὴν εἰκόνα αὐτῆς τῆς ζωῆς. Δὲν εἶναι αὐτὸ τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ εἶναι τὸ πάθος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ.

   Ὁ ἀληθινὸς ὅμως σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ ἔχει τρία σκέλη. Τὸ πρῶτο εἶναι ὁ σταυρὸς τῆς προπατορικῆς ἁμαρτίας, τῆς ἁμαρτίας τοῦ Ἀδάμ, αὐτῆς τῆς ἁμαρτίας τὴν ὁποία ὅλοι μας τὴν νοιώθουμε ὡς ροπή, ὡς στροφή, ὡς εὐκολία πρὸς τὸ κακό. Ὁ Κύριος λοιπὸν δέχεται πάνω στὸν σταυρὸ αὐτὸ τὸ βάρος τῆς προπατορικῆς ἁμαρτίας καὶ τάσεως ποὺ ὅλοι μας ἔχουμε κληρονομήσει.

   Τὸ δεύτερο εἶναι ὁ τρόπος τῆς σωτηρίας μας. Αὐτὸς ὁ φοβερὸς τρόπος ποὺ περιγράφεται στὶς εὐαγγελικὲς περικοπές. Τί ἀσύλληπτο πρᾶγμα! Νὰ πρέπει ὁ Θεὸς ὁ ὁποῖος ἐνδύθηκε τὴν ἀνθρώπινη σάρκα, πολιτεύθηκε καὶ ἔζησε μαζί μας, αὐτὸς ὁ Θεὸς νὰ ραπισθεῖ, μὲ ποιό χέρι; Νὰ δεχθεῖ εἰρωνίες, μὲ ποιά γλῶσσα; Νὰ προδοθεῖ, ἀπὸ ποιὰ καρδιά; Νὰ ὑπομείνει ὅλες αὐτὲς τὶς ἀτιμώσεις, ἀπὸ ποιὰ παραγωγικὰ ἀνθρώπινα μυαλά; Ὁ ξεπεσμὸς τῆς ἀνθρώπινης φύσεως ποὺ ἀποκορυφώνεται μὲ τὸν τρόπο τῆς σταυρικῆς θυσίας καὶ τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου ἀποτελεῖ τὴν δεύτερη οὐσιαστικὴ αἰτία τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου, τὴν δεύτερη ἔκφραση τοῦ σταυροῦ Του.

   Ὑπάρχει καὶ μία τρίτη καὶ αὐτὴ κρύβεται πίσω ἀπὸ τὴν κραυγὴ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τοῦ Κυρίου «Θεέ μου, Θεέ μου ἱνατί μὲ ἐγκατέλιπες;» (Ματθ. κζ΄ 46). Ἀπίστευτος λόγος! Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ Χριστὸς ὡς Θεὸς νὰ ἀποκαλεῖ τὸν Θεὸ πατέρα «Θεέ μου, Θεέ μου»; Πῶς εἶναι δυνατόν νὰ μιλάει γιὰ ἐγκατάλειψη ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν Θεό; Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ βρίσκεται σὲ κατάσταση ἀνάγκης καὶ ἀγωνίας; Αὐτὸ εἶναι ἡ μεγαλύτερη δοκιμασία τῆς Τριαδικῆς θεότητος. Αὐτὴ εἶναι ἡ πρόκληση τῆς Τριαδικῆς θεότητος καὶ τῆς Τριαδικῆς ἑνότητος τῶν προσώπων.

   Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, τὸ γεγονὸς τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας τὸ ζοῦμε κι ἐμεῖς. Τὸ γεγονὸς τῆς προσωπικῆς ἁμαρτίας ἐπίσης τὸ ζοῦμε κι ἐμεῖς. Καὶ τὸ γεγονὸς ἐπίσης τῆς ἐγκαταλείψεως τοῦ Θεοῦ κι ἐμεῖς μποροῦμε καὶ εἶμαι σίγουρος πὼς καθημερινὰ τὸ διακρίνουμε στὴ ζωή μας. Οἱ μέρες αὐτὲς ἀποτελοῦν γιὰ τὸν καθένα μας μία ἀφορμὴ νὰ ξεπεράσουμε αὐτὲς τὶς ζυμωμένες μὲ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν βαθύτερη ὑπόστασή μας καταστάσεις. Καὶ αὐτὸ θὰ γίνει ἂν σηκώσουμε κι ἐμεῖς τὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Ἂν μπορέσουμε, νὰ ζήσουμε κι ἐμεῖς αὐτὴν τὴν ἁγιότητα στὴν ὁποία μᾶς καλεῖ ἡ Ἐκκλησία. Δὲν εἶναι Ἐκκλησία τὰ ἔθιμα. Δὲν εἶναι Ἐκκλησία οἱ τύποι καὶ τὰ σύμβολα. Δὲν εἶναι Ἐκκλησία οἱ ἀναμνήσεις τῶν ἀγίων. Δὲν εἶναι Ἐκκλησία οἱ εἰκόνες τῶν ἁγίων στοὺς ναούς μας. Δὲν εἶναι Ἐκκλησία τὰ κτίρια τῶν ναῶν. Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἐξαγιασμένη ζωή μας. Εἶναι τὸ ξεπέρασμα τῆς ἁμαρτίας μέσα μας. Εἶναι ὁ ἀγώνας νὰ ζήσουμε κι ἐμεῖς τὴν χάρι τοῦ Θεοῦ ὅπως τὴν ἔχουν ζήσει 2000 χρόνια τώρα οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας.

  Αὐτὸ θὰ μᾶς ἀξιώσει ὄχι μόνον νὰ εἴμαστε συμμέτοχοι στὰ παθήματα τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ θὰ μᾶς ἀξιώσει τῆς μεγάλης χαρᾶς καὶ τῆς μεγάλης εὐλογίας νὰ εἴμαστε συμμέτοχοι καὶ στὴ δική Του ἀνάσταση, ἀρχῆς γενομένης -γιατί ὄχι;- ἀπὸ φέτος. Σᾶς εὔχομαι μὲ ὅλη μου τὴν καρδιά, μᾶς εὔχεται ἡ Ἐκκλησία σὲ ὅλους,
Καλὴ Ἀνάσταση!


Ὁμιλία 

   Εὐχαριστῶ πολὺ τὸν κ. Ἀναστασιάδη γιὰ τὴν σκέψη καὶ πρόσκληση ὄχι μόνο νὰ παρευρεθῶ σὲ αὐτὴ τὴν ἐκδήλωση, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐκφρασθῶ δημόσια. Ἀλλὰ τί θὰ μποροῦσα νὰ πῶ; Πῶς νὰ μιλήσω γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχω γνωρίσει; Πῶς νὰ ἀνοίξω τὴν καρδιά μου γιὰ κάποιον τὸν ὁποῖο ποτέ μου δὲν ἔχω δεῖ ἢ ἀκούσει; Πῶς νὰ ἀναλύσω δημόσια τὸ ἔργο του, ὅταν κάτι ἀνάλογο ποὺ ποτέ μου δὲν ἔχω πράξει; Ἴσως τὸ συνετότερο θὰ ἦταν νὰ ἀρνηθῶ τὴν τιμή.

   Τελικά, ὑπέκυψα στὴν πρόκληση, ἀντὶ νὰ ὑποταχθῶ στὴ σκέψη μου, νὰ ὑπακούσω στὴ φωνὴ τῆς καρδιᾶς μου. Στὴν οὐσία νὰ πῶ κάτι ποὺ πιστεύω πὼς ἐκφράζει μιὰν ἀλήθεια, ποὺ ἐπειδὴ σπανίζει, ἡ ἀξία της εἶναι ἀπροσμέτρητη.

   Θὰ ξεκινήσω μὲ τὴ λέξη καρδιὰ καὶ τὴ βαθειὰ συναισθηματικὴ καὶ πνευματικὴ ἔννοιά της, ἀφοῦ μάλιστα στὴν δική της ἀπαίτηση ὑποχώρησα. Ἡ πιὸ δυνατὴ ἔκφραση μιᾶς μάνας γιὰ τὸ παιδί της εἶναι «τί κάνεις, καρδιά μου;» Καὶ μόνον αὐτὴ ἡ χρήση τῆς λέξης ποὺ ἀποτυπώνει τὰ βαθύτερα καὶ ἐντονότερα αἰσθήματα μιᾶς τόσο ἱερῆς σχέσης μᾶς ὑποχρεώνει κατὰ τὴ ἀποψινὴ βραδιὰ νὰ ἀναλύσουμε τὴ σημασία της καὶ νὰ προσδιορίσουμε τὸ νόημά της καὶ τὸν λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο ἐπιβλήθηκε στὸ λεξιλόγιό μας. Τὸ ἴδιο φαίνεται καὶ σὲ ἐκφράσεις, ὅπως: «ὅ,τι θέλει ἡ καρδιά σου», ἢ «αὐτὸς ἔχει καρδιὰ περιβόλι», ἢ «μίλα μὲ τὸ χέρι στὴν καρδιά», ἢ «μοῦ ράγισες ἢ μοῦ ἔκλεψες τὴν καρδιά» κ.ἄ.

   Ἀλλὰ καὶ στὴν ἐκκλησιαστικὴ γλῶσσα προκειμένου νὰ ἐκφράσουμε βαθύτερες καταστάσεις μιλοῦμε γιὰ «καρδιακὴ προσευχή», ὁ Ἀπόστολος Πέτρος προτρέπει «νὰ ἁγιάσουμε τὸν Θεὸν ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν» (Α' Πέτρ. γ' 15), ὁ δὲ Ἀπόστολος Ἰωάννης λέγει ὅτι «Μείζων ἐστὶν ὁ Θεὸς τῆς καρδίας ἡμῶν» (Α' Ἰω. γ', 20).

   Γιατὶ τελικὰ δανειζόμαστε αὐτὴ τὴ λέξη ὡς τὴν καταλληλότερη, προκειμένου νὰ περιγράψουμε τὰ βαθύτερα αἰσθήματά μας ἢ τὶς μυστικότερες σχέσεις μας;

   Ἂς ξεκινήσουμε ἀπὸ τὸ βιολογικὸ ὄργανο τῆς καρδιᾶς. Κάθε ὄργανο ἔχει τὴν ἀποστολή του, τὴ σημασία του, τὴν ἀναγκαιότητά του, τὴ σοφία του, τὸ μυστικὸ τῆς ἀνατομίας του, τὴν κρυμμένη ἰδιοφυΐα του. Οἱ πνεύμονες ὀξυγονώνουν τὸ αἷμα, οἱ νεφροὶ καὶ τὸ ἦπαρ τὸ φιλτράρουν καὶ τὸ καθαρίζουν, τὸ ἔντερο συλλέγει τὶς θρεπτικὲς οὐσίες κ.ο.κ. Ὅλα ὀνομάζονται ζωτικὰ ὄργανα, γιατὶ εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπιβίωση τοῦ ὀργανισμοῦ. Ἂν μία ἀπὸ τὶς λειτουργίες ποὺ αὐτὰ ἐπιτελοῦν καταρρεύσει, τότε ὁ ὀργανισμὸς ἀδυνατεῖ νὰ συντηρηθεῖ στὴ ζωή. Ἡ σοφία τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ ἔγκειται στὸν συνδυασμό, στὸν συντονισμό καὶ στὴ συμπληρωματικότητα τῶν λειτουργιῶν.

   Παρὰ ταῦτα, ὁ ἐγκέφαλος καὶ ἡ καρδιὰ φαίνεται πὼς κρύβουν κάτι τὸ μοναδικὸ καὶ μεγαλειῶδες. Στοὺς νεφροὺς καὶ στὸ ἦπαρ ἡ διεργασία ποὺ ἐπιτελεῖται εἶναι βιοχημικὴ, στὸν ἐγκέφαλο βιοηλεκτρικὴ καὶ στὴν καρδιὰ βιοδυναμική. Αὐτὸ ὅμως δὲν κάνει τὴ διαφορά. Ἂς στρέψουμε γιὰ λίγο τὴν προσοχή μας σὲ κάποιες πολὺ ὄμορφες λεπτομέρειες, παίρνοντας βέβαια καὶ ἕνα ρίσκο μήπως κάνουμε λάθος.

   (α) Ἡ φυσιολογία τοῦ ἐγκεφάλου εἶναι ἐξαιρετικὰ πολύπλοκη καὶ δυσνόητη, ἐντυπωσιάζει μὲ τὴν πολυπλοκότητά της. Ἡ φυσιολογία τῆς καρδιᾶς εἶναι ἰδιοφυὴς ἀλλὰ ἁπλῆ καὶ κατανοητή, ξεκουράζει μὲ τὴν ἁπλότητά της. Ἐπιπλέον, δείχνει αὐτὴ νὰ εἶναι τὸ ὄργανο ποὺ κουράζεται περισσότερο γιὰ νὰ ζήσει κανείς.
Τὸν ἐγκέφαλο τὸν θαυμάζεις, τὴν καρδιά σου τὴ νοιώθεις.

   (β) Εἶναι τὸ μόνο ὄργανο ποὺ ἡ παρουσία καὶ λειτουργία του ἐπιβεβαιώνεται ἄμεσα μὲ τὶς αἰσθήσεις, ἀφοῦ ἡ λειτουργία της διαπιστώνεται μὲ τὴν ψηλάφηση τοῦ καρδιακοῦ παλμοῦ στὶς ἀρτηρίες καὶ ἀφοῦ μόνο αὐτὴ ἀπὸ ὅλα τὰ ὄργανα ἀκούγεται ρυθμικὰ καὶ ἀκατάπαυστα. Αὐτὸ δημιουργεῖ ἰδιάζουσα καὶ ἄμεση σχέση μαζί της.

   (γ) Μιὰ ἀρρυθμία τῆς καρδιᾶς τὴν αἰσθάνεσαι τὴν ἴδια στιγμή. Μιὰ ἀνακοπὴ στὴ λειτουργία της σοῦ δίνει τὴν αἴσθηση τοῦ ἄμεσα καὶ ἀνεξέλεγκτα ἐπερχόμενου θανάτου. Ἕνας κωλικὸς τοῦ νεφροῦ ἢ τοῦ ἐντέρου σὲ κάνει νὰ νοιώθεις ὅτι πονᾶς ἀνυπόφορα. Μιὰ σουβλιὰ ὅμως στὴν καρδιά, νομίζεις πὼς πεθαίνεις, πὼς τελειώνεις ψυχοσωματικά. Νοιώθεις τὴν ἀπόλυτη ἀναγκαιότητά της. Δὲν τὴν καταλαβαίνεις, δὲν τὴν αἰσθάνεσαι∙ τὴν νοιώθεις.

   (δ) Ἡ καρδιὰ εἶναι κεντρικὸ ὄργανο, ὁ ρόλος της εἶναι αὐτὸς μιᾶς μηχανικῆς ἀντλίας, ἀλλὰ ὄχι μόνον. Ἡ ἐνέργειά της δικτυώνεται σὲ ὅλο τὸ σῶμα μέσω τῶν ἀγγείων. Ἀγκαλιάζει, ὅπως ἐξάλλου καὶ τὸ νευρικὸ σύστημα, κάθε σημεῖο τοῦ σώματος. Ἡ θέση της ὅμως εἶναι τόσο κεντρικὴ στὸ σῶμα! Νοιώθει κανεὶς πὼς κατέχει τὸ κέντρο τῆς βιολογικῆς του ὕπαρξης.

   Ἴσως κάποιοι τέτοιοι λόγοι, ἡ ἰδιάζουσα αἴσθησή της, ἡ ἀπόλυτη ἀμεσότητἀ της, ἡ μοναδικὴ ἀναγκαιότητά της, ἡ ὑπομονητικὴ καὶ κοπιώδης μηχανικὴ λειτουργία της, ἡ κεντρικὴ θέση της, νὰ τὴν καθιστοῦν τὸ πιὸ ἀγαπητὸ ὄργανο καὶ νὰ δικαιολογοῦν τὴν ὑπερβολὴ νὰ τὴν ζοῦμε καὶ ὡς τὴν ἕδρα τοῦ βαθύτερου ἀνθρώπου.

   Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ χειρουργικὴ τῆς καρδιᾶς παρουσιάζει μιὰ ἰδιαιτερότητα συναισθηματικὴ καὶ γιὰ τὸν ἀσθενῆ ποὺ τὴν φαντάζεται χωρὶς νὰ ξέρει καὶ γιὰ τὸν εἰδικὸ ποὺ τὴν ἐπιτελεῖ. Ὅταν ἡ καρδιὰ κάτι παθαίνει, εἴτε κάποια βαλβίδα της παρουσιάζει βλάβη εἴτε κάποια ἀπὸ τὰ στεφανιαῖα ἀγγεῖα ἔχουν ἀποφραχθεῖ, πρέπει νὰ χειρουργηθεῖ. Γιὰ νὰ γίνει αὐτό, πρέπει νὰ παρακαμφθεῖ καὶ ἡ λειτουργία της νὰ ὑποκατασταθεῖ. Εἶναι τὸ μόνο ὄργανο ποὺ δὲν χειρουργεῖται ἐν λειτουργίᾳ. Ἀπὸ αὐτὴν παίρνουν αἷμα ὅλα τὰ ὄργανα. Ἀκόμη καὶ οἱ πνεύμονες, ποὺ συνυπάρχουν λειτουργικὰ μὲ τὴν καρδιά, ἀπὸ αὐτὴν ἐξαρτῶνται. Περιμένουμε νὰ λειτουργήσει ἄμεσα. Αὐτὸ εἶναι ποὺ βασικὰ διαφοροποιεῖ τὴ χειρουργικὴ τῆς καρδιᾶς ἀπὸ αὐτὴν τῶν ὑπολοίπων ὀργάνων.

   Ἂς προχωρήσουμε στὴ χειρουργικὴ τῆς παιδικῆς καρδιᾶς, πιὸ συγκεκριμένα τῆς βρεφικῆς. Τί διαφέρει αὐτὴ ἀπὸ τῶν ἐνηλίκων;

   Τὸ πρῶτο εἶναι ὅτι ἡ Παιδοκαρδιοχειρουργικὴ εἶναι κατὰ βάσιν ἀναπλαστική. Δὲν διορθώνει ἀνατομικὲς ἢ λειτουργικὲς βλάβες ἀντικαθιστῶντας (ἀντικατάσταση βαλβίδων, by-pass), ἀλλὰ ἀναπλάθοντας τὴν παθολογικὴ ἀνατομία (τετραλογία Fαllot ἢ μετάθεση μεγάλων ἀγγείων ἢ στενώσεις, ἀτρησίες, ἐπικοινωνίες κ.λπ.). Εἶναι ἄλλο πράγμα ἐπεμβαίνεις σὲ κάτι ὑγιὲς ποὺ χάλασε μὲ τὸν καιρὸ καὶ ἄλλο σὲ κάτι ποὺ ἐξ ἀρχῆς ἦταν παθολογικό. Εἶναι ἄλλο πράγμα διορθώνεις κάποιον γιὰ νὰ συνεχίσει γιὰ λίγα ἀκόμη χρόνια τὸ ταξείδι τῆς ζωῆς καὶ ἄλλο βοηθᾶς καθοριστικὰ ἕνα ἀνήμπορο παιδὶ νὰ τὸ ἀρχίσει.

   Καὶ ὅλα αὐτὰ ἐπιτελοῦνται σὲ μιὰ καρδούλα, στὰ βρέφη, μικρὴ σὰν ἕνα καρύδι καὶ ἀνοίγοντας ἕνα σῶμα παιδικὸ καὶ τρυφερό. Ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὸ κλαδεύω ἕνα δένδρο καὶ στὸ σκαλίζω ἕνα ξύλο, στὸ κάνω τομές σὲ κάτι σκληρὸ καὶ κουρασμένο ἀπ’ ὅ,τι σὲ κάτι φρέσκο, τρυφερὸ καὶ νέο, ἀλλὰ ἄκαιρα ἀρρωστημένο.

   Eἶναι μοναδικὸ νὰ χειρουργεῖς ἔχοντας μπροστά σου ἕνα παιδάκι ἀνήμπορο νὰ ἐκφρασθεῖ, νὰ ἀμυνθεῖ ἤ νὰ προτείνει ἐκ τῶν προτέρων∙ μιὰ ταπεινὴ ὕπαρξη στὸ ξεκίνημά της, ἐντελῶς ἀδιαμόρφωτη ἀλλὰ ἐξαιρετικὰ ἀθώα, ἀνίκανη νὰ συνεργασθεῖ, ποὺ ὅμως δὲν ἀντιδρᾶ ἀλλὰ παραδίδεται. Δὲν συνεργάζεται ἐπειδὴ συμφωνεῖ, ἀλλὰ ἐπειδὴ σοῦ ἐμπιστεύεται.

   Καὶ κάτι ἀκόμη∙ ἔξω ἀπὸ τὸ χειρουργεῖο ἔχεις κάποιους γονεῖς ποὺ ἡ φόρτισή τους βρίσκεται σὲ ἀνυπολόγιστο μέτρο καὶ ἡ ἐξάρτησή τους ἀπὸ τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἐπέμβασης εἶναι ἀπρόβλεπτη στὶς ἐκφράσεις καὶ τὶς μορφές της.

   Αὐτὰ ὅλα δὲν γίνονται μὲ ἐπιδεξιότητα οὔτε μὲ τὰ χέρια. Οὔτε πάλι μόνο μὲ τὸ μυαλὸ καὶ τὶς γνώσεις. Ὁ καρδιοχειρουργὸς παίδων χειρουργεῖ τὴν καρδιὰ μὲ ...καρδιά.

    Φέρνω στὸ μυαλό μου τὸν Dr. Aldo Kastanẽda στὸ Children’s Hospital τῆς Βοστώνης, περισσότερο ἀπὸ εἴκοσι πέντε χρόνια πίσω. Ἕνας ἐξαιρετικὸς καρδιοχειρουργὸς ἀπὸ τὴ Γουατεμάλα. Ἕνας λεπτὸς ἄνθρωπος καὶ στὴν ψυχὴ καὶ στὸ σῶμα. Δὲν ἦταν συνηθισμένος νὰ χάνει παιδάκια. Κάθε περιστατικὸ εἶχε τὴ μοναδικότητά του. Τὸ κάθε παιδάκι δὲν ἦταν μιὰ ἐνδιαφέρουσα περίπτωση, ἐνδεχομένως καὶ γιὰ πρωτότυπη δημοσίευση. Ἦταν ἕνα μοναδικὸ πρόσωπο.

   Θυμοῦμαι μιὰ φορὰ ποὺ ὕστερα ἀπὸ ἕξι ἐπεμβάσεις τελικὰ ἕνα κοριτσάκι ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα δὲν τὰ εἶχε καταφέρει. Κατέβαινα ἀπὸ τὸν ὄγδοο ὄροφο μὲ τὶς σκάλες. Τὸν πέτυχα στὸ κλιμακοστάσιο, στὸ ἐπίπεδο τῶν χειρουργείων. Ἦταν ἀκουμπημένος μὲ τὸ χέρι σὲ ἕνα παράθυρο. Σκεπτικός, μόνος, ἀμίλητος καὶ ἀπαρηγόρητος.

- Τὴν χάσαμε τὴ Μιχαλίτσα, μοῦ εἶπε.

- Δὲν χάσατε τὴν ἀξιοπρέπειά σας, τοῦ ἀπάντησα. Τόσο παλέψατε. Ὅλοι μαζί.

- Ἂς χάναμε τὴν ἀξιοπρέπειά μας, καὶ ἂς ζοῦσε αὐτὸ τὸ μικρὸ κοριτσάκι. Ἤθελα πολύ νὰ ζήσει, ἀποκρίθηκε συνταραγμένος.

   Ἡ Μιχαλίτσα ἔχασε τὴ μάχη, σκέφθηκα. Ἡ καρδιακὴ ...καρδιοχειρουργική ὅμως τελικὰ τὴν κέρδισε. Γιατί ὅ,τι ἔκανε ὁ Dr. Kastanẽda τὸ ἔκανε μὲ πολλὴ καὶ ἁγνὴ ἀγάπη. Τὸ ἔκανε μὲ πολλὴ καὶ καλὴ καρδιά.

   Σήμερα τιμοῦμε τὸν Αὐξέντιο Καλαγκό. Αὐτὸς δὲν κάνει μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὸ καθῆκον του. Ἔχοντας μέσα του γονίδια Κωνσταντινουπολίτικης ἀρχοντιᾶς, προχωρεῖ πολὺ πέραν ἀπὸ αὐτό. Αὐτὸ ποὺ μᾶς συγκινεῖ εἶναι ὅτι ἔχει ταυτίσει τὸ ὄνομά του μὲ τὴν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων. Αὐτὸ ποὺ αὐτὸς κάνει δὲν ἔχει ἁπλὰ ποιότητα, ἱκανότητα, εὐγένεια, τρόπο, καρδιά. Τὸ ἔργο του ἔχει ἐπινοητικότητα στὴν ἐπιλογή του, ἀκαταπόνητη πρωτοβουλία καὶ ἀκρότητα στὶς ἀποφάσεις του, ὑπερβολὴ καὶ περίσσευμα στὰ αἰσθήματά του.

   Θεραπεύει τὶς στενώσεις μὲ εὐρύτητα γνώσης, τὰ ἀνατομικὰ ἐλλείμματα μὲ περίσσευμα ἀγάπης καὶ τὶς ὑποπλασίες, μὲ τὴ δική του ὑπερπλασιακὴ καρδιά καὶ δὲν φυλακίζεται σὲ ἔννοιες ὅπως: ἀμοιβή, κόπος, ὑποχρέωση, καθῆκον, τόπος ἐργασίας καὶ εὐθύνης, χρονικὰ περιθώρια, ὅρια ἀντοχῆς, προσωπικὴ ζωή, ἀλλὰ ζεῖ κάθε στιγμὴ σκορπισμένος σὲ ὅλον τὸν κόσμο, ἀγκαλιασμένος μὲ χιλιάδες παιδάκια καὶ τὶς οἰκογένειές τους, ἀνεξάρτητα ἀπὸ φυλή, χρῶμα, γλῶσσα καὶ θρησκεία, ἔξω ἀπὸ συμβατικὲς λογικὲς καὶ συνήθειες, ἔξω ἀπὸ κοινὰ ἀποδεκτοὺς καὶ ἀπόλυτα κατανοητοὺς περιορισμούς, ἐλεύθερος ἀπὸ τὸ βαρυτικὸ πεδίο τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ του. Σκέφτεται ὅλους ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Εἶναι παγκόσμιος, εἶναι ὑπερβατικός, εἶναι ὁ πιὸ ὑγιὴς γιατρός, γιατὶ πάσχει ἀπὸ ...συγγενῆ μεγαλοκαρδία.

   Λέγει ἕνας σοφὸς ἐρημίτης, ὁ Φιλόθεος Σιναΐτης: ὅπου ὑπάρχει «προσευχῆς καὶ ἀγάπης πυκνότης, ἔστιν ἄρα ἐκεῖ ὁ τόπος τοῦ Θεοῦ, ἤτοι καρδιακὸς οὐρανός». Λέγει καὶ ἕνας ἄλλος μεγάλος ἀσκητὴς τῆς Αἰγύπτου, ὁ ἀββὰς Παμβώ: «εἰ ἔχεις καρδίαν, δύνασαι σωθῆναι». Λέμε κι ἐμεῖς: ἐφόσον, γιατρέ μας, ἔχεις τέτοια καρδιά, μποροῦμε κι ἐμεῖς νὰ ἐλπίζουμε. Γιατὶ στὰ χέρια σου διακρίνεται ἡ σοφία τῆς ἀγάπης σου, στὸ πρόσωπό σου ἀντικατοπτρίζεται ἡ λάμψη τοῦ καρδιακοῦ σου οὐρανοῦ καὶ στὴν καρδιά σου κατοικεῖ ὁ ἴδιος ὁ Θεός.