"ΠΕΡΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΖΩΗΣ"
Συνέντευξη στους μαθητές της Γ' τάξης του Βαρβακείου Λυκείου
Περιοδικό Πυρφόρος, 7.2008
Ερώτηση: Θα μπορούσατε να μας πείτε δυό λόγια για την ενασχόλησή σας με τη Βιοηθική και το Κέντρο Βιοηθικής του οποίου είστε ιδρυτής και πρόεδρος; Πώς ξεκίνησε αυτό το πράγμα;
Απάντηση: Η ενασχόλησή μου με τη Βιοηθική άρχισε το 1993 όταν βρέθηκα με μια παρέα από ανήσυχα νέα παιδιά που διαρκώς μου έθεταν ερωτήματα. Εγώ τότε δεν ήμουν και πολύ σχετικός. Άρχισα λοιπόν να διαβάζω σχετικά και μαζί με αυτή την ενδιαφέρουσα νεανική παρέα συστηματικά μελετούσαμε και συζητούσαμε τέτοια θέματα, ήλθαμε σε επαφή με ανάλογα κέντρα του εξωτερικού καὶ τελικά αποφασίσαμε να ιδρύσουμε μαζί με μια oμάδα εξαιρετικών επιστημόνων διαφόρων κλάδων το πρώτο στην Ελλάδα Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, στον Βύρωνα. Θα ήταν πολύ ωραία κάποια μέρα να πηγαίναμε να σας το δείξω. Είναι ένας πολύ σύγχρονος και συνάμα γλυκός χώρος, υπάρχει μία υπέροχη, πολύ καλά ενημερωμένη, βιβλιοθήκη μὲ ουσιαστικά στον κλάδο βιβλία και περιοδικά, έχουμε και ηλεκτρονική βιβλιοθήκη με 70000 τόμους, που είναι απόλυτα εκσυγχρονισμένη, οργανώνουμε ετήσια μεταπτυχιακά σεμινάρια, λειτουργούμε ως δεξαμενή ελεύθερου και ποιοτικού προβληματισμού και συνεργαζόμαστε με διεθνή κέντρα.
Γνωρίζοντας αυτήν την προσπάθεια ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, μόλις εξελέγη, μου ανέθεσε την ευθύνη σύστασης Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας και την προεδρία της με την οποία το Κέντρο Βιοηθικής συνεργάζεται στενά. Τώρα βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πρωτοποριακό σεμινάριο για τα hospices το οποίο συνδιοργανώνουμε.
Ερώτηση: Τι ακριβώς είναι τα hospices;
Απάντηση: Τα hospices είναι κέντρα και προγράμματα περιθάλψεως ασθενών τελικού σταδίου. Όταν έχουμε έναν ασθενή, κυρίως καρκινοπαθή, προσπαθούμε συνήθως καταπολεμήσουμε την ασθένεια χειρουργικά ή ακτινοθεραπευτικά ή χημειοθεραπευτικά. Όταν όμως σε κάποιες περιπτώσεις οι ελπίδες της θεραπείας τελειώσουν, συνειδητοποιούμε ότι ο ασθενής μας φεύγει αμετάκλητα. Αυτό η ιατρική το νοιώθει ως ήττα, δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε, αλλά και δεν έχουμε τίποτε άλλο να του προσφέρουμε. Θέλουμε λοιπόν να φύγει, να αδειάσει το κρεβάτι για να βάλουμε έναν άλλον στον οποίο να μπορούμε κάτι να προσφέρουμε. Τότε πού θα πάει αυτός; Το νοσοκομείο δεν τον θέλει, δεν υπάρχουν ιδρύματα που να δέχονται τέτοια περιστατικά, το σπίτι δεν έχει ούτε τη γνώση ούτε τη δυνατότητα να στηρίξει ούτε ενδεχομένως την οικονομική ευχέρεια να πληρώσει τις αποκλειστικές, οι οποίες μάλιστα θα έπρεπε να είναι και εξειδικευμένες.
Το κενό αυτό έρχεται να το καλύψει το hospice. Εμείς θέλουμε να κάνουμε ένα ίδρυμα για να αγκαλιάσουμε τέτοιους συνανθρώπους μας στις τελευταίες τους μέρες και στιγμές, να τους ανακουφίσουμε, να συμπαρασταθούμε από κάθε πλευρά και στην οικογένεια και να τους έχουμε και στο σπίτι και στο ίδρυμα. Στο σπίτι θα στέλνουμε εμείς τους νοσηλευτές για να μην επιβαρύνεται η οικογένεια. Οι νοσηλευτές αυτοί θα έχουν εξειδικευθεί στην ανακουφιστική θεραπεία, θα έχουν την απαιτούμενη γνώση. Τέτοια ιδρύματα υπάρχουν στην Αγγλία και στην Αμερική, έχουν δε αρχίσει να εξαπλώνονται επιτυχώς και στις Βαλκανικές χώρες, στη Ρουμανία, στη Ρωσία, στην Πολωνία, στην Κύπρο. Υπάρχουν ακόμη και στο Ζιμπάμπουε. Δεν υπάρχει όμως κανένα στην Ελλάδα. Το ευχάριστο είναι ότι αρκετοί εδώ και χρόνια έχουν αντιληφθεί την ανάγκη, ουσιαστικά δε συνέβαλαν στη δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, το οποίο μάλιστα υπογράφηκε τον περασμένο Αύγουστο (2007). Με τα δεδομένα αυτά, εμείς ως Μητρόπολη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, παίρνουμε την πρωτοβουλία να δημιουργήσουμε μια μονάδα με 15 ως 20 κρεβάτια, η οποία είναι πολύ καλή. Παράλληλα φροντίζουμε και για τη λειτουργική υποδομή με ένα επιτελείο νοσηλευτών και γιατρών, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών οι οποίοι θα φροντίζουν όσους μπορούν εκ των ασθενών στα σπίτια τους.
Για να καταλάβετε, με τα Αγγλικά δεδομένα, ένα επιτελείο 5-6 γιατρών, 60 νοσηλευτών, 6-7 ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών και 1-2 ιερέων μαζί με 600-700 εθελοντές, θα μπορούσαν να καλύψουν 130 ασθενείς στα σπίτια τους, περίπου 30 να τους μεταφέρουν σε ημερήσια βάση στο Κέντρο και να τους επιστρέφουν στα σπίτια τους, και να κρατήσουν 15 περιστατικά ως εσωτερικούς ασθενείς. Με τον τρόπο αυτόν, κάθε ασθενής, ανάλογα με τις ανάγκες του, έχει παρηγορητική φροντίδα, αγάπη, ανακούφιση από τον πόνο, από τα συμπτώματα των τελευταίων στιγμών, ανθρώπινη παρουσία, λίγο σεβασμό. Αυτό όλο ονομάζεται ανακουφιστική αγωγή ή παρηγορητική φροντίδα. Στα πλαίσια λοιπόν της προετοιμασίας ενός τέτοιου Κέντρου, οργανώσαμε φέτος αυτό το σεμινάριο και προσκαλέσαμε δύο ομιλητές από την Αγγλία, μια γιατρό από τη Ρουμανία, μια από την Κύπρο, και όποιους Έλληνες ειδικούς βρήκαμε, προκειμένου να μας μεταφέρουν τη γνώση και εμπειρία τους.
Ερώτηση: Αυτό μας φέρνει στο ζήτημα της ευθανασίας. Ποια είναι η γνώμη σας γι' αυτό;
Απάντηση: Έχουμε έναν άνθρωπο ο οποίος έχασε τις ελπίδες του και καταλήγει πολύ επώδυνα. Στην περίπτωση αυτήν, γεννιέται η φυσική σκέψη: αφού ούτως ή άλλως θα πεθάνει, γιατί να μην υποβοηθήσουμε και επιταχύνουμε τον θάνατό του ώστε να αποφύγει τους πόνους των τελευταίων ημερών. Όπως έλεγε και ο Ιωνάς στην Π. Διαθήκη «κρείττων με αποθανείν», δεν αντέχω άλλο, έχω λιώσει. Καλύτερα νὰ πεθάνω.
Υπάρχει κι άλλη μία διάσταση στο θέμα. Η πρόοδος της ογκολογίας έχει φτάσει σε σημείο που ασθενείς που άλλως θα πέθαιναν σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα, με τις σύγχρονες θεραπείες, παρατείνεται μεν η διάρκεια της ζωής τους αλλά φεύγουν με παράπλευρους πόνους και δυσφορία που ως τώρα δεν υπήρχε. Κερδίζουμε σε χρόνο αλλά χάνουμε ενδεχομένως σε ποιότητα. Η ευθανασιακή αντίληψη λέγει ότι αν φθάσουμε σε αυτό το σημείο καλύτερα νά χάσουμε σε χρόνο και να κερδίζουμε σε ποιότητα. Αυτό όμως σημαίνει παρέμβαση, δηλαδή υποβοήθηση στον θάνατο.
Σαν απάντηση σε αυτό το πρόβλημα, γεννήθηκε η ανακουφιστική αγωγή ως επιστήμη πλέον για να μπορέσει να διευκολύνει αυτούς τους ανθρώπους και να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς συνέπειες που η επιστημονική και τεχνολογική μας πρόοδος έχει δημιουργήσει σε τέτοιους ασθενείς. Με τον τρόπο αυτόν, αντί να τους κάνουμε να θέλουν να καταλήξουν, η αγάπη, η φροντίδα, η μέριμνα, η ανακούφιση, η ψυχολογική και πνευματική υποστήριξη τους κάνουν να περνούν τις τελευταίες τους στιγμές πραγματικά ανακουφισμένοι. Έτσι δίνουμε και χρόνο και ποιότητα και ήθος. Αυτή είναι η απάντηση στην ευθανασία. Το αίτημα της ευθανασίας πολλές φορές είναι το μεγάλο ερώτημα τέτοιων ασθενών αν τελικά εμείς τους αγαπάμε ακόμη και τους θέλουμε κοντά μας. Έτσι, αν ο ασθενής πει «δεν μπορώ άλλο, βοηθήστε με να πεθάνω», αυτό μπορεί να βγάλει ως απάντηση το «σε καταλαβαίνουμε, θα σε βοηθήσουμε να πεθάνεις, τι να κάνουμε να μην υποφέρεις» μπορεί όμως να βγάλει και το «όχι, αδελφέ μου, δεν θέλουμε να φύγεις, εμείς έχουμε ακόμη ελπίδα για σένα, έχουμε αγάπη σε σένα, σε θέλουμε όσο περισσότερο γίνεται κοντά μας. Ίσως πονάς∙ για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε. Αν έχεις αυτή τη δυσκολία, δυσφορία στην αναπνοή, θα περάσει, θα σε ανακουφίσουμε» κ.ο.κ. Αυτό το θέμα είναι στην πράξη η απάντηση στον έντονο προβληματισμό της ευθανασίας.
Για τον λόγο αυτό, προκειμένου να ακούσουμε ποικίλες απόψεις, οργανώσαμε ένα σεμινάριο για την ευθανασία, όπως κάναμε και για τις μεταμοσχεύσεις με επίμονο και αναλυτικό στη συνέχεια προβληματισμό. Για δυόμιση περίπου χρόνια. Το ίδιο και για τις αναπαραγωγικές τεχνικές, τρεισήμισι χρόνια. Καλούσαμε κλινικούς εμβρυολόγους, μαιευτήρες, ιδιοκτήτες κλινικών, θεολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, νομικούς, ανθρώπους που είχαν για διάφορους λόγους θετική ή αρνητική τοποθέτηση στη χρήση των νέων τεχνολογιών· εγώ μάλιστα πήγα ο ίδιος σε κλινικές για να διαμορφώσω προσωπική άποψη. Τελικά καταλήξαμε σε ένα κείμενο και το στείλαμε στην Ιερά Σύνοδο ως πρόταση. Ό,τι έγινε για τις Αναπαραγωγικές Τεχνικές έγινε και για τις Μεταμοσχεύσεις και για την Ευθανασία. Με τον τρόπο αυτόν ενημερώθηκε η Σύνοδος για το τι ακριβώς σημαίνει η κάθε τεχνολογία, ποιά η συναφής προβληματική, άκουσε τις προτάσεις μας, προκειμένου να εκφράσει τη συμφωνία ή την ενδεχόμενη επιφυλακτικότητά της για τις προτεινόμενες μεθόδους, όπως παραδείγματος χάρη η λεγόμενη ετερόλογη γονιμοποίηση.
Ερώτηση: Τι ακριβώς σημαίνει ετερόλογη γονιμοποίηση;
Απάντηση: Σημαίνει γονιμοποίηση με δανεισμό σπέρματος ή ωαρίου. Συνέπεια αυτού είναι το παιδί που θα γεννηθεί να είναι περισσότερο παιδί του ενός γονέα από όσο είναι του άλλου, αφού θα συγγενεύει γενετικά μόνο με τον ένα. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτό δημιουργεί ροπή στις σχέσεις του ζεύγους. Θα μπορούσα να σας αναφέρω παραδείγματα που οδηγούν σε φοβερές περιπλοκές.
Για φανταστείτε, σε περίπτωση δανεισμού σπέρματος, να χωρίσουν οι γονείς και στο δικαστήριο, όταν ο πατέρας θα ζητάει να βλέπει το παιδί, η μάνα να αρνηθεί ισχυριζόμενη ότι το δικαίωμα να έχει επικοινωνία με το παιδί είναι αποτέλεσμα της γενετικής του συγγένειας μαζί του, ενώ η υποχρέωση να της δίνει διατροφή απορρέει από την απόφασή του να γεννηθεί το παιδί. Αποφάσισες να γεννηθεί το παιδί; Θα πληρώνεις. Δεν είσαι συγγενής, δεν θα το βλέπεις.
Ερώτηση: Δηλαδή δεν είναι τόσο απλά τα θέματα. Έχουν πολλές πλευρές με αντιτιθέμενες ανάγκες, επιθυμίες…
Απάντηση: Βεβαίως. Άλλη περίπτωση είναι η μεταθανάτια γονιμοποίηση, δηλαδή η γονιμοποίηση με σπέρμα αποθανόντος συζύγου. Εδώ να δείτε προβλήματα και αδιεξοδικές καταστάσεις.
Η Εκκλησία φυσικά δε συναίνεσε, ούτε στη φέρουσα μητρότητα, ούτε στην ετερόλογη γονιμοποίηση, ούτε στον πειραματισμό επί των πλεοναζόντων εμβρύων και στην καταστροφή τους ούτε γενικά στις κοινωνικές εκτροπές από τη φυσική διαδικασία.
Αυτό είναι ένα παράδειγμα των νέων προβλημάτων που εμφανίζονται στις κοινωνίες μας. Εμείς, ως Εκκλησία, είπαμε ότι σε αυτές τις περιπτώσεις δεν θα έπρεπε, στο μέτρο που μας ερωτούν, να συναινέσουμε. Αποτελούν ακρότητα και κατάχρηση. Αν όμως πρόκειται ιατρικά να υποβοηθηθεί ένα ζευγάρι, χωρίς τέτοιου τύπου υπερβολές, δεν νομίζω ότι η Εκκλησία θα στεκόταν εμπόδιο.
Δυστυχώς καθώς περνούν τα χρόνια αυξάνει ανησυχητικά η υπογονιμότητα, πράγμα που οδηγεί στην ανάγκη να υποβοηθηθεί ενδεχομένως η επιθυμία απόκτησης παιδιών, χωρίς όμως να ασεβήσουμε στην ιερότητα της ζωής και να προσκρούσουμε στην κοινή λογική.
Η Εκκλησία λοιπόν της Ελλάδος έχει εγκρίνει τρία επίσημα κείμενα -μπορώ να σας δώσω κιόλας ένα αντίτυπο. Ένα είναι για τις Μεταμοσχεύσεις, ένα για την Ευθανασία και ένα για τις Τεχνικές Αναπαραγωγής. Όλα έχουν μεταφρασθεί στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα ρωσικά.
Στα θέματα της γενετικής μηχανικής, των βλαστοκυττάρων κ.λπ. δε βιαστήκαμε, διότι οι αλλαγές είναι τόσο ραγδαίες και τόσο εκπληκτικές και εντυπωσιακές. Στην αρχή φάνηκε ότι τα εμβρυικά βλαστοκύτταρα τα οποία είναι ολοδύναμα, μπορούν να δώσουν ποικίλους ιστούς, καὶ ότι μόνον αυτά θα λύνανε ένα σωρό προβλήματα. Τώρα αρχίζει να φαίνεται ότι υπάρχουν και ενήλικα βλαστοκύτταρα από ιστούς όπως είναι το δέρμα, τα δόντια, όπως είναι τα βλαστοκύτταρα του ομφαλίου λώρου, τα ομφαλοπλακουντιακά. Ο βιοηθικός προβληματισμός για τα διάφορα είδη βλαστοκυττάρων ποικίλλει.
Ερώτηση: Απλά πριν μας πείτε για τα βλαστοκύτταρα να έκανα εγώ μια ερώτηση που έχει σχέση με αυτά που μας είπατε. Για τις αμβλώσεις, έχω δει πολλές φορές και στον τύπο και στην τηλεόραση, η Εκκλησία κρατάει μια αρνητική στάση απέναντι στις αμβλώσεις, όμως σήμερα που υπάρχουν και οι τεχνικές προγεννητικού ελέγχου, μπορούν να προληφθούν γεννήσεις ατόμων που θα έχουν προβλήματα και τα ίδια δε θα περάσουν όμορφα τη ζωή τους και οι γονείς τους επίσης λόγω προβλημάτων ή ας πούμε πολλοί άνθρωποι δε θέλουν να κάνουν παιδιά και κατaλήγουν να τα παρατάνε, να τα πετάνε, εσείς ποια πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η στάση της Εκκλησίας απέναντι στις αμβλώσεις;
Απάντηση: Νομίζω είναι πολύ καίριο ζήτημα και πολύ σημαντική αυτή η ερώτηση. Οι αμβλώσεις είναι ένα πολυδιάστατο πρόβλημα με πλείστες όσες περιπτώσεις. Μία περίπτωση είναι αυτή της διακοπής μιας ανεπιθύμητης κύησης. Μπορεί η Εκκλησία να ανθίσταται σ’ αυτό, αλλά στην πράξη το ερώτημα ή εξώγαμο παιδί ή άμβλωση είναι αρκετά σύνηθες. Άλλη περίπτωση είναι όταν κινδυνεύει η ζωή της μητέρας. Δεν είναι σύνηθες, αλλά είναι υπαρκτό το πρόβλημα και πρέπει η κοινωνία, η ιατρική κοινότητα, οι συγγενείς να αποφασίσουν το τι θα κάνουν. Άλλοτε πάλι υπάρχει επαπειλούμενη τερατογένεση. Παραδείγματος χάρη η μητέρα δεν έχει περάσει ερυθρά και γι’ αυτό κάνει εμβόλιο κατά της ερυθράς -αυτό να το ξέρετε τα κορίτσια-, δεν δίνει σημασία ή δεν έχει καλά ενημερωθεί και μένει έγκυος. Μένει έγκυος και αυξάνεται το έμβρυο, το πληροφορείται ο γιατρός και της λέει ότι το ενδεχόμενο να έχουμε τερατογένεση είναι πολύ σημαντικό.
Μια τέταρτη περίπτωση είναι όταν πρόκειται να γεννηθούν παιδιά με μεσογειακή αναιμία ή με σύνδρομο down. Βέβαια υπάρχει και μια πολύ μεγάλη κατηγορία προβλημάτων που δεν θα μπορούσαμε να προβλέψουμε. Παραδείγματος χάριν ο αυτισμός, η νοητική στέρηση κ.λπ. Το μεγάλο ερώτημα είναι ότι ο κάθε ένας από μας πέρασε από το εμβρυϊκό στάδιο ανάπτυξης, πράγμα που σημαίνει ότι αυτό που καταστρέφουμε είναι άνθρωπος αναπτυσσόμενος σε εξέλιξη. Κάνουμε ένα ενδεικτικό test και η ένδειξη προβλέπει πολύ μεγάλη πιθανότητα παθολογικού εμβρύου. Γιατί αυτό το παιδάκι μπορούμε να το σκοτώσουμε μέσα στην κοιλιά της μάνας του και δεν μπορούμε να το σκοτώσουμε μόλις γεννηθεί; Ερωτώ, είναι πιο δύσκολο ένα παιδί με σύνδρομο down να το αναπτύξουμε, να το βοηθήσουμε να μεγαλώσει όσο μπορούμε αποδεχόμενοι την ανεπάρκεια που έχει, απ’ ό,τι είναι ένα παιδί με σπαστικότητα και νοητική στέρηση; Το παιδί με το down απλώς επειδή το διαγιγνώσκουμε μπορούμε να διακόψουμε την κύηση. Εάν τώρα καταφέρουμε να κάνουμε έγκαιρη διάγνωση σε ένα μεγάλο φάσμα άλλων παθήσεων, ίσως και πολύ πιο ελαφρών, τότε η πρακτική της διακοπής της κύησης θα επεκτεινόταν ανησυχητικά. Παραδείγματος χάριν, οκτώ τοις χιλίοις των παιδιών γεννιούνται με συγγενή καρδιοπάθεια. Παιδιά με σοβαρές συγγενείς καρδιοπάθειες, όπως τετραλογίες Falot ή μετάθεση των μεγάλων αγγείων, αν μπορούσαμε να τα διαγιγνώσκαμε δεν θα διακόπταμε την κύηση; Σήμερα γεννιούνται τόσα παιδιά, χειρουργούνται από εξαιρετικούς γιατρούς και ζουν μία θαυμάσια ζωή και εκφράζουν έναν υπέροχο εσωτερικό κόσμο. Οκτώ τοις χιλίοις σημαίνει ότι στις 100.000 γεννήσεις τον χρόνο που έχουμε στην Ελλάδα, περίπου 800 παιδιά γεννιούνται με καρδιοπάθειες. Από αυτά τα 600 χειρουργούνται στο πρώτο έτος και πολύ επιτυχώς. Εάν υπήρχε τρόπος να το διαγνώσουμε, δε θα λέγαμε «αφού μπορώ να αποκτήσω παιδί χωρίς πρόβλημα γιατί να ριψοκινδυνέψω με αυτό; Διακόπτω την κύηση και ξαναδοκιμάζω». Σε στατιστικές βρέθηκε, ότι το 11% των Αμερικανών, αν στη φάση της κυήσεως είχαν παιδί με τάση παχυσαρκίας, θα προχωρούσαν σε άμβλωση. Αυτός είναι δυστυχώς ο κόσμος μας. Ο πειρασμός για το τέλειο παιδί οδηγεί στην ευγονική αντίληψη και στην ελαστικότητα της προγεννητικής ηθικής.
Ερώτηση: Ναι αλλά σήμερα η κοινωνία δε βοηθάει τους συγκεκριμένους ανθρώπους.
Απάντηση: Πολύ σωστά, η κοινωνία δε βοηθάει κι όσο πηγαίνει δε θα βοηθάει γιατί εάν είχε τρόπο να διαγνώσει και όλες τις συγγενείς καρδιοπάθειες προγεννητικά, θα προτιμούσε να καταργήσει την καρδιοχειρουργική παίδων παρά να σταματήσει τις αμβλώσεις. Σήμερα όλο και περιορίζονται τα ιδρύματα που μπορούν να αγκαλιάσουν παιδάκια με σύνδρομο down. Και όμως πολλά από αυτά κοσμούνται με εκπληκτικά χαρίσματα. Άλλα πάλι άτομα παρουσιάζουν αυτισμό, ταυτόχρονα όμως εμφανίζουν και μοναδικές δεξιότητες. Είναι φυσικό∙ όταν κάτι λείπει, το κενό καλύπτεται από κάποιο άλλο χάρισμα.
Προ καιρού πήγα σε ένα πανηγύρι και είδα ένα παιδί, περίπου 20 χρονών με σύνδρομο Down. Ήταν πολύ χαριτωμένο και ζήτησε με τρόπο να πάει στο ιερό. Απ’ ό,τι όμως κατάλαβα δεν του το επέτρεψαν για να μην χαλάσει η εικόνα της πανήγυρης. Τον καλώ λοιπόν εγώ, από το δεσποτικό όπου ήμουνα με τα πολύχρωμα άμφιά μου, και ρωτώ το όνομά του. Μου το λέει και τον στέλνω να πάει στο ιερό να βάλει ένα ρασάκι και να έλθει δίπλα μου. Ήρθε λοιπόν και του έδωσα την πατερίτσα. Δεν την κρατούσα εγώ, την κρατούσε αυτός δίπλα, έβγαλε έναν υπέροχο εσωτερικό εαυτό και καμάρωνε. Το ίδιο το παιδί που η κοινωνία το περιφρονούσε μπορούσε η Εκκλησία να το τιμήσει. Στο τέλος, αντί να πάω για κέρασμα με τους επισήμους, κάθισα με το παιδί αυτό. Αυτός είχε πάει στο σχολείο μέχρι κάποιες τάξεις και μετά σταμάτησε γιατί είχε κάποια δυσκολία με τα μαθηματικά. Του έκανα μερικές ερωτήσεις. Ήταν απίθανος. Συνήθως τα παιδιά με Down δεν είναι καλά στα μαθηματικά. Επειδή είναι ευαίσθητος ο εσωτερικός τους κόσμος είναι καλά σε καλλιτεχνικούς τομείς. Τελικά οι γονείς του πείσθηκαν και τον έστειλαν να συνεχίσει το σχολείο, στο οποίο και πηγαίνει καλά.
Με το παιδί αυτό έχω αναπτύξει μία εξαιρετική φιλία. Σας διαβεβαιώνω ότι η συντροφιά μαζί του είναι πολύ ωφέλιμη για μένα από πολλές πλευρές. Εάν αυτό το παιδί είχε περάσει από διαδικασία προγεννητικού ελέγχου, που προφανώς δεν έκανε η μάνα του, σήμερα δεν θα υπήρχε. Η κοινωνία μας δέχεται μόνο τους τέλειους και όχι και αυτούς που προκύπτουν μέσα από ατέλειες….. Είναι μέσα στη φύση μας οι ατέλειες για να γεννούν την αγάπη, τη φροντίδα, τη μέριμνα. Μια κοινωνία που αρνείται τις ατέλειες καταντάει να είναι τόσο σκληρή. Σκληρά αποφασίζει μία έκτρωση, σκληρά αντιμετωπίζει και κάποιον που αρνούμενος να διακόψει μια κύηση επιλέγει το ενδεχόμενο ενός παθολογικού παιδιού.
Είναι τόσο όμορφο να σεβαστούμε τη ζωή και μέσα από την ατέλειά της. Δυστυχώς είναι ευγονική η αντίληψή μας και ευθανασιακή. Θέλουμε το βόλεμα πάρα πολύ και θυσιάζουμε το μυστήριο της ζωή στο βωμό της κατά τη γνώμη μας ποιότητάς της. Για φανταστείτε ας πούμε η Εκκλησία να μπορούσε να αγκαλιάσει τον πόνο, την ανάγκη, να προστατεύσει τη ζωή με τέτοιου τύπου σύγχρονους τρόπους και να αναδείξει την αγάπη και τον σεβασμό στην κοινωνία μας!
Προ μηνών είχα πάει σε ένα τέτοιο ίδρυμα, στην Κάντζα, όπου είδα παιδιά με νοητική στέρηση και αυτισμό. Εκεί γνώρισα έναν σαρανταπεντάρη, ο οποίος στεκόταν καθισμένος ανέκφραστος με το κεφάλι κατεβασμένο. Αυτός είχε το χάρισμα να του αναφέρεις μια τυχαία ημερομηνία και να σου λέγει την αντίστοιχη μέρα. Άρχισα λοιπόν να βάζω ημερομηνίες από γεγονότα που ήξερα, πότε παρουσιάστηκα στο στρατό, πότε πήρα το διδακτορικό μου, πότε χειροτονήθηκα. Σε λιγότερο από τρία δευτερόλεπτα, εύρισκε τις αντίστοιχες μέρες της εβδομάδας. Όπως μου είπαν οι εκπαιδευτές, τέτοιου τύπου άνθρωποι, μπορούν να παρουσιάζουν σπάνιες δεξιότητες και ικανότητες.
Επίσης, μια κοινωνία που δεν μπορεί να δεχτεί αυτούς που προκύπτουν από τη γέννησή τους με αναπηρίες πώς θα αγκαλιάσει αυτούς που κατά την πορεία της ζωής τους εμφανίζουν προβλήματα; Στην πραγματικότητα και αυτούς δεν τους θέλει. Είναι σκληρή η κοινωνία μας. Εμείς καλούμαστε να πούμε τη γνώμη μας, και την λέμε, και καλά κάνει η Εκκλησία να διατυπώνει τέτοιες απόψεις, για να ακούγεται και μια φωνή σεβασμού άλλου είδους και άλλου ήθους. Συμφωνώ ότι αυτό πρέπει να γίνεται δίχως σκληρότητα και εισαγγελικό ύφος, αλλά με σεβασμό και κατανόηση και αγάπη προς το γεγονός της ζωής, ιδίως σε αυτές τις δύσκολες φάσεις.
Ερώτηση: Πες τε μας κάτι για τα βλαστοκύτταρα. Τι είναι τα βλαστοκύτταρα και πώς μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε;
Απάντηση: Ακούστε μερικά ωραία πράγματα. Οι γυναίκες έχετε πολύ λίγα ωάρια από την εμβρυϊκή ακόμη ηλικία. Κάθε γυναίκα θα εμφανίσει περίπου 400 ώριμα ωάρια στη ζωή της. Μόλις γεννιέται ένα κοριτσάκι έχει μέσα του καμιά δεκαριά χιλιάδες ωάρια και από αυτά θα ωριμάσουν 400, ένα κάθε μήνα. Αυτά είναι όλα. Τα παραγωγικά λοιπόν χρόνια μιας γυναίκας είναι το ισοδύναμο των 400 μηνών, δηλαδή 35 χρόνια. Τι ωραίο πράγμα, τι σοφό, τι ευλογημένο.
Δεύτερη ιδιότητα. Το ωάριο είναι το μεγαλύτερο κύτταρο του ανθρώπινου σώματος. Και μάλιστα δεν καταψύχεται. Ενώ καταψύχεται το έμβρυο και το σπέρμα, αυτό δεν μπορεί να καταψυχθεί. Αυτός είναι ο λόγος που στη διαδικασία της τεχνητής γονιμοποίησης, κάνουμε τη γονιμοποίηση αμέσως, ώστε τα έμβρυα που θα προκύψουν να μπορούμε να τα καταψύξουμε.
Αντίθετα, στον άνδρα συνεχώς δημιουργείται σπέρμα μέχρι και προχωρημένη ηλικία, περιέχει εκατοντάδες εκατομμυρίων σπερματοζωάρια και καταψύχεται. Τελικά κατά τη στιγμή της γονιμοποίησης ένα ωάριο πολιορκείται από μερικές χιλιάδες σπερματοζωάρια, μέχρι τη στιγμή που το ένα από αυτά διαπεράσει την κυτταρική μεμβράνη του ωαρίου, οπότε όλα τα άλλα παραιτούνται. Από την πολλαπλότητα των επιλογών φθάσαμε στην μία αμετάκλητη γενετική πορεία. Ίσως αυτή η στιγμή να είναι πιο σημαντική και από τη σύντηξη των πυρήνων που ακολουθεί. Κανείς δεν ξέρει πώς και γιατί τα άλλα παραιτούνται.
Εμένα μ’ αρέσει πολύ αυτό. Και από κοινωνική άποψη. Μόλις μια κοπέλα κι ένα αγὀρι κάνουν μία σχέση, οι άλλοι πρέπει να φύγουν από γύρω. Δεν τα κατάφερες; κάτσε στην ακρούλα, βρες άλλο πρόσωπο. Αυτό είναι δική μου αναλογία, λίγο αυθαίρετη, αλλά μου αρέσει.
Επιστρέφουμε στη βιολογία. Σε μια-δυο ώρες γίνεται η σύντηξη των πυρήνων. Ενώνονται και δεν ξαναχωρίζουν. Μετά από μερικές ώρες γίνεται η πρώτη μίτωση, η πρώτη διαίρεση, από το ζυγωτό προκύπτουν 2 κύτταρα, τα 2 γίνονται 4, 8, 16, μέχρι 128, 256 και έτσι δημιουργείται η βλαστοκύστη. Στην αρχή όλα τα κύτταρα είναι ίδια μεταξύ τους. Αυτά ονομάζονται βλαστοκύτταρα και φτιάχνουν τη βλαστοκύστη. Μετά από κάποια φάση, αρχίζει η λεγόμενη διαφοροποίηση, κάποια εξ αυτών διαμορφώνονται σε ηπατικά κύτταρα για να κάνουν το ήπαρ, κάποια άλλα γίνονται στομαχικά, άλλα σκελετικά, εγκεφαλικά και φτάνουμε στην έκτη εβδομάδα και έχουμε ένα πολύ μικρό έμβρυο με όλα τα όργανά του, ένα τέλειο ανθρωπάκι. Έχει καρδιά, κάποια υποτυπώδη χεράκια, ποδαράκια, είναι «εξεικονισμένο».
Τα πρώτα λοιπόν κύτταρα πριν από τη διαφοροποίηση είναι όλα ίδια και έχουν μέσα τους όλα όλες τις δυνατότητες, να γίνουν δερματικά, να γίνουν εγκεφαλικά, να γίνουν σκελετικά. Σε εκείνη τη φάση είναι ολοδύναμα, μπορούν δηλαδή να δώσουν απ’ όλα τα είδη. Αυτό σημαίνει πως μέσα τους έχουν μια τεράστια μυστική δύναμη. Αυτή τη δύναμη θα θέλαμε να την αξιοποιήσουμε. Αυτή είναι η πρόκληση της έρευνας στα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα.
Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Μόλις αφαιρέσουμε ένα βλαστοκύτταρο καταστρέφεται το υπόλοιπο έμβρυο. Δεν μπορεί τότε να ζήσει με μείον ένα. Το κάθε βλαστοκύτταρο είναι απαραίτητο για τη ζωή του εμβρύου, έστω και αν όλα είναι ολοδύναμα. Επιτρέπεται να καταστρέψουμε ένα έμβρυο, να σκοτώσουμε έναν άνθρωπο στο εμβρυϊκό στάδιο, προκειμένου να κάνουμε μια σημαντική ιατρική έρευνα; Και αν ναί, τότε γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο με έναν άνθρωπο αφότου γεννηθεί, προκειμένου να βοηθηθούν με πειράματα επάνω του πολλοί περισσότεροι; Εδώ βρίσκεται το ηθικό πρόβλημα.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι στη φάση αυτή δεν μπορούμε να μιλάμε για άνθρωπο αλλά για ένα άθροισμα κυττάρων. Επίσης ούτε πονάει. Τελικά εκτός από τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, οι ερευνητές τελευταία έχουν βρει και άλλα στη μύτη, στο δέρμα, στα δόντια με πολύ ενδιαφέρουσες ιδιότητες και σημαντικές δυνατότητες. Μάλιστα, κάποιοι γιαπωνέζοι προσπαθούν να τα «ζαλίσουν» λιγάκι και από πολυδύναμα να γίνουν ολοδύναμα. Με την έρευνα αυτήν τελικά ελπίζουμε ότι θα προχωρήσει η έρευνα για τις νόσους του Πάρκινσον, του Αλτσχάιμερ κ.ά.
Το βιοηθικό πρόβλημα λοιπόν των βλαστοκυττάρων βασικά συνδέεται με την καταστροφή ή όχι των εμβρύων από τα οποία θα αφαιρεθούν.
Από την άλλη πλευρά και η βιομηχανία των βλαστοκυττάρων αποτελεί μια πολύ κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα. Για φανταστείτε, στην Ελλάδα έχουμε περίπου 100.000 γεννήσεις. Σε όλες αυτές γίνεται σύσταση για φύλαξη του ομφαλοπλακουντιακού υγρού. Αν για κάθε περίπτωση η φύλαξη κοστίζει 2000 με 4000 €, αντιλαμβάνεται κανείς την οικονομική διάσταση του θέματος. Από την άλλη πλευρά, η πιθανότητα να μπορέσουμε να τα αξιοποιήσουμε αυτά είναι κάτω του 1%. Η δε πιθανότητα μελλοντικά να αξιοποιηθούν καλύτερα, παρά τα ποσοστά του 80% που επικαλούνται οι εταιρείες, είναι πολύ χαμηλότερη. Το ενδιαφέρον είναι ότι από τις 25 ιδιωτικές τράπεζες ομφαλοπλακουντιακού υγρού στην Ευρώπη οι 15 λειτουργούν στην Ελλάδα. Και το πιο παράξενο ότι στη χώρα μας την έκτρωση την καλύπτει η ασφάλεια, ενώ τον τοκετό όχι. Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα.
Ερώτηση: Παρατήρησα ότι ασχοληθήκατε με τη Θεολογία αρκετά αργότερα, αν δεν κάνω λάθος, από τις σπουδές σας πάνω στη Φυσική. Πώς προέκυψε αυτή η ανάγκη να ασχοληθείτε;
Απάντηση: Μου ήρθε από μέσα, μου προέκυψε, όπως λέτε. Η λέξη «προέκυψε» είναι πολύ καλή. Κανείς δε μου έβαλε την ιδέα. Κανείς δεν φταίει για τις δικές μου επιλογές. Τώρα, το ερώτημα είναι πώς μου ήρθε. Εγώ πέρασα έξι χρόνια μιας απαλής αθεΐας, δηλαδή μιας ειλικρινούς αμφισβήτησης του Θεού. Δεν ήθελα με κανέναν τρόπο να μου φυτευθεί η πίστη ως συναισθηματική ανάγκη ή ως εγωιστικό ιδεολόγημα. Είχα απαίτηση από τον εαυτό μου ο Θεός να μου προκύψει ως εσωτερική βεβαιότητα. Βέβαια, υποψιαζόμουνα ότι η Εκκλησία κρύβει κάτι πολύ μεγάλο και πολύ δυνατό. Με μάγευε η εκκλησιαστική ποίηση και υμνολογία. Είναι κάτι το εκπληκτικό. Ήξερα πολύ καλά αρχαία ελληνικά από τις τελευταίες ακόμη τάξεις του Δημοτικού. Όταν, λοιπόν, πήγαινα στην εκκλησία, από μικρό παιδάκι καταλάβαινα τα λόγια και σταδιακά άρχισα να τα απολαμβάνω. Μου άρεσε πάρα πολύ και η λογοτεχνική διάσταση των κειμένων και οι έννοιες, οι ιδέες και τα νοήματα. Το ίδιο και με την Αγία Γραφή. Άλλο όμως η ομορφιά και άλλο η αλήθεια. Δεν μπορούσα να πεισθώ για αυτήν την τελευταία. Είναι αληθινός ο Θεός ή μια όμορφη ιδεολογία; Όταν λοιπόν ήμουν στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου και στα φοιτητικά μου χρόνια, επέτρεψα στον εαυτό μου να ζήσει μια πάλη ανάμεσα σε μια ειλικρινή αμφισβήτηση και σε μια ελεύθερη συγκατάθεση στον Θεό. Ή ο Θεός υπάρχει και του αξίζουν τα πάντα ή όχι και να τελειώνει το παραμύθι.
Πηγαίνοντας στο στρατό άρχισε να μου προκύπτει λίγο ο Θεός. Έβλεπα την απουσία του από τη ζωή των ανθρώπων και αυτό με τρόμαζε. Είναι πολύ τραγική κατάσταση για κάποιον η έλλειψη πίστης και σχέσης με τον Θεό. Όταν μετά πήγα στην Αμερική, στο τμήμα Αστροφυσική στο Harvard, ήμασταν 21 μεταπτυχιακοί φοιτητές, 48 καθηγητές, 162 διδάκτορες, 5 Νόμπελ. Εκπληκτικό περιβάλλον, αλλά και εγωισμός βουνό. Ο κάθε ένας αισθανόταν σαν να είναι το κέντρο του κόσμου. Μέσα σε όλους κι εγώ∙ είχα καβαλήσει το καλάμι και μάλιστα σε κατακόρυφη θέση. Ένοιωθα ότι ήμουν πολύ σπουδαίος, ίσως πιο ικανός από τους άλλους. Αρνιόμουν όμως τη συμμαχία με το ψέμα. Ήθελα να είμαι καλύτερος, όχι να νοιώθω και να το δείχνω. Αυτό δεν μου άρεσε καθόλου. Δεν μπορούσα να συμβιβαστώ, όπως πολύ περισσότερο δεν δέχομαι καθόλου τον εγωισμό, την αλαζονεία και την υπερηφάνεια φυσικά στην εκκλησία. Μου αρέσει και μάλιστα πολύ η ταπείνωση, η αυθεντική σεμνότητα και μετριοπάθεια. Έτσι άρχισε να μη μου αρέσει ο εαυτός μου ούτε η νοοτροπία του συστήματος∙ να με μαγεύει όμως αυτός ο αντίλογος της ταπείνωσης.
Αργότερα αποφάσισα να στραφώ σε τομείς βιοϊατρικούς από την οπτική της Φυσικής και της Τεχνολογίας. Πήρα άδεια από το Ηarvard, πήγα στο τμήμα Μηχανολόγων στο ΜΙΤ, προκειμένου να ασχοληθώ με τη μηχανική των ρευστών, παρακολούθησα και ένα πρόγραμμα ιατρικών σπουδών στην Ιατρική Σχολή του Ηarvard, όλα αυτά με σκοπό να περιγράψω τη ροή του αίματος μέσα στο ανθρώπινο σώμα, τους μηχανισμούς συγκλείσεως των βαλβίδων της καρδιάς, τεχνητές αρτηρίες, επινόηση νέων χειρουργικών τεχνικών στα αγγεία, πράγματα πολύ ενδιαφέροντα και όμορφα, και έβαλα ένα στόχο που νόμιζα πως αν τον πετύχαινα θα ήμουν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του ...σύμπαντος. Και το πέτυχα. Την 1η Φεβρουαρίου του 1983. Μάλιστα ήταν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι φανταζόμουνα. Ήταν σα να βάζεις ένα στόχο να πας κάπου και μόλις φτάσεις ν’ αντιληφθείς πως ήταν πολύ περισσότερο αυτό που βρήκες από ό,τι προσδοκούσες. Παρά ταύτα δε με γέμισε η επιτυχία μου. Ένοιωθα ότι είχα κι άλλον χώρο μέσα μου, ήθελα κι άλλο πράγμα, δεν είχα πλήρωμα. Εκείνο τον καιρό ψαχνόμουνα με τα της Εκκλησίας. Διάβαζα για hobby την πολιτεία του Πλάτωνα -μου άρεσε πολύ η έννοια του «αρίστου», «το ποιείν την πόλιν μίαν». Ασχολούμουν με τη Φυσική, κυρίως την Κοσμολογία, διάβαζα και τα κείμενα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Σε όλα αυτά με μάγευε η έννοια της ενότητας, της αρμονίας, της ισορροπίας. Επίσης το γεγονὸς ότι μέσα στη φύση υπάρχει το ορατὸ και το καταληπτό, υπάρχει και το αθέατο και το ακατάληπτο. Και το μυστικό κρύβεται στα δεύτερα. Δίπλα σε αυτά, η λογική της Εκκλησίας πραγματικά με προκαλούσε. Μου φαινόταν λίγο ...τρελλή λογική: «Οποιος θέλει να είναι πρώτος πρέπει να είναι τελευταίος», λέει ο Χριστός. «Αν θέλεις να κερδίσεις τη ζωή σου πρέπει να τη χάσεις», «τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο Θεός», επαναλαμβάνει η Γραφή. Βλέπω τον εσταυρωμένο και επιγράφεται «ο Βασιλεύς της δόξης»∙ πώς είναι δυνατόν να είναι νικητής ένας ηττημένος;
Όλη αυτή η προβληματική αποτέλεσε τον σπόρο για την απόφασή μου να ασχοληθώ με το αθέατο, με το ακατάληπτο, με το όμορφα τρελλό. Και δεν το μετάνοιωσα καθόλου. Σας είπα και προηγουμένως: Ή ο Θεός υπάρχει και του αξίζουν τα πάντα ή όχι και να τελειώνει το παραμύθι. Και υπάρχει... Νομίζω του έδωσα τα πάντα. Του αξίζει και αξίζει ο εαυτός μας για τέτοια επιλογή. Είμαστε πολύ περισσότερο από 50 ή 60 κιλά κρέατος, από 50 ή 60 χρόνια ζωής, από λίγη εξυπνάδα και μερικά χαρίσματα. Αυτό που αξίζει είναι το κυνήγι της αλήθειας του Θεού.
Ερώτηση: Στο χειροτονητήριο λόγο σας λέτε, «αισθάνομαι πως το όραμα της προσωπικής μου κλήσεως αυτό που με μεταμόρφωσε από επιστήμονα σε ιερέα και μοναχό έχει πλέον απομυθοποιηθεί χωρίς να καταλάβω πώς, ο στόχος έχει νοθευτεί από το μικρόβιο της υποχώρησης έχει αλλοιωθεί από τον εσωτερικό συμβιβασμό». Τι εννοείτε;
Απάντηση: Εγώ ήθελα να γίνω μοναχός και ξαφνικά με πήρανε και με κάνανε Δεσπότη. Άλλο πράγμα είναι να κυνηγάς τον Θεό σε μια έρημο και άλλο να ασχολείσαι με την καθημερινότητα, έστω και αν αυτή είναι εκκλησιαστική. Άλλο πράγμα είναι να κρύβεται η ομορφιά της ζωής σου στη θέση του τελευταίου και του άγνωστου, του φτωχού και του άσημου και άλλο να έχεις καταντήσει ...επίσημος. Στην πρώτη περίπτωση είσαι σαν μαύρη τρύπα, ζεις την ένταση της βαρύτητας. Στη δεύτερη κινδυνεύεις πολύ να φαίνεσαι χωρίς να είσαι. Όταν λέω, λοιπόν, ότι απομυθοποιήθηκε το όραμά μου, εννοώ ότι για άλλο ξεκίνησα, άλλο με συγκινούσε, και κάτι άλλο προέκυψε στο δρόμο. Αυτό ήταν όλο.
Ερώτηση: Έχετε μετανιώσει για κάποιες επιλογές σας;
Απάντηση: Για τίποτα. Τελικά, ούτε που έγινα Δεσπότης. Χαίρομαι πάρα πολύ που είμαι μαζί σας, παιδιά, μα πάρα πολύ. Και ίσως αυτό έγινε επειδή είμαι δεσπότης. Πιθανόν, αλλιώς να έχανα την ευκαιρία. Ίσως μίλησα πολύ, αλλά αισθάνομαι ότι πήρα και πολλά. Εγώ μίλησα με τη γλώσσα∙ εσείς με τα πρόσωπα, με το βλέμμα σας, με την παρουσία σας ίσως περισσότερο. Η επικοινωνία μας ήταν αληθινή, δεν έχει ψευτιά και υποκρισία. Εγώ δεν μίλησα για να δείξω τον εαυτό μου κάπως αλλά για να δώσω τον εαυτό μου όπως είναι. Θα ήταν πολύ ωραίο να καθόμουνα σε μια τρύπα χαμένος, χωμένος σε μια σπηλιά, σωστά χαμένος και χωμένος. Αλλά και αυτό που κάναμε μαζί ήταν υπέροχο. Δε μετάνιωσα καθόλου.
Ερώτηση: Πάντως να είστε στην τρύπα είναι εγωιστικό. Ενώ εδώ πέρα, έτσι δεν είναι; κάτι δίνετε, εκεί τι δίνετε σε ποιόν; μόνο σε σας.
Απάντηση: Όχι, κάνετε λάθος, θα έρθετε την άλλη φορά να σας πω τι σημαίνει καλά χωμένος σε μια τρύπα. Είναι απίθανο. Εκεί δεν δίνεις μόνο∙ κυρίως δίνεσαι όλος.
Ερώτηση: Αυτό πρέπει να είναι ιδιαίτερα μεγάλη πρόκληση για ένα σκεπτόμενο άνθρωπο.
Απάντηση: Είναι όντως μεγάλη η πρόκληση αλλά θα αποφύγω τη λέξη «σκεπτόμενος» άνθρωπος. Η ησυχία δεν είναι για να σκέπτεσαι αλλά για να ζεις. Άλλο στοχασμός και άλλο βίωμα. Ο στοχασμός είναι για τους έξυπνους, το βίωμα του Θεού για τους ταπεινούς. Ο στοχασμός μπορεί να σε ζαλίσει, η ταπείνωση μόνο φωτίζει και ελευθερώνει. Εσείς, βέβαια, να κοιτάξετε να βάλετε τώρα γερά θεμέλια στις σπουδές σας, για να μπείτε στην αλήθεια της ζωής μέσα από την πόρτα της ομορφιάς της. Άλλο πράγμα είναι να μπείτε από τη γκαραζόπορτα των αποτυχιών ή των βασάνων και άλλο από την πύλη της επιτυχίας, της χαράς και της ομορφιάς. Και αυτό σας εύχομαι, να πάτε καλά στις σπουδές σας, να έχετε επιτυχία στις άχαρες αυτές εξετάσεις, τις Πανελλαδικές, που ετοιμάζεστε να δώσετε και να προσέξετε τα χοντρά λάθη στη ζωή σας, και τα άδικα, τα λάθος λάθη, αυτά που μπορείτε και να αποφύγετε, αυτά που έχουν ισόβιες και αθεράπευτες συνέπειες. Μην κάνετε ότι κάνουν οι πολλοί, θα την πατήσετε χωρίς λόγο. Κάνετε αυτό που σας έρχεται, που το επιλέγουν ίσως δυστυχώς λίγοι, θα ευτυχίσετε, θα ξεχειλίσετε και από τα αυτιά σας. Και αν σε κάποια στροφή της ζωής σας βρείτε κάτι υγιές από την Εκκλησία -που υπάρχει πολύ-, μην το περιφρονήσετε∙ είναι απίθανο θησαυροφυλάκιο η σωστή Εκκλησία. Αυτό που απορρίπτετε να ξέρετε δεν είναι η αληθινή εκκλησία. Αυτήν οι περισσότεροι την αγνοούμε.
Ερώτηση: Τώρα είναι σωστή;
Απάντηση: Δεν ξέρω αν είναι σωστή, ξέρω όμως ότι βγάζει αλήθεια. Εγώ περιμένω τώρα τη μεγάλη Σαρακοστή και τρελαίνομαι. Μπορώ να θηλάσω το καλύτερο γάλα αυτήν την περίοδο. Δεν έχω τηλεόραση, δε βλέπω, δεν ακούω ραδιόφωνο, δε διαβάζω εφημερίδες, τίποτα μόνο στο internet μπαίνω λίγο και ξέρω πού θα μπω. Συντηρώ με τον καλύτερο τρόπο τις γνώσεις μου τις επιστημονικές, ξέρω σήμερα η φυσική πού πάει, η γενετική μηχανική, η πληροφορική, η νανοτεχνολογία, οι βιοεπιστήμες ό,τι μου χρειάζεται, τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Δεν μπορώ να κάνω έρευνα αλλά ξέρω την κατεύθυνση της έρευνας, τι σκηνικό δημιουργείται. Είναι πολύ ωραίο αίσθημα. Παρά ταύτα, επιτρέψτε μου να σας πω ότι οι αλήθεια που κρύβει η Εκκλησία για τη ζωή και τον Θεό είναι απείρως αυθεντικότερη και περισσότερη από αυτήν που προσφέρει η επιστήμη και η σύγχρονη κοινωνία.
Ερώτηση: Είσθε ευτυχισμένος, γεμάτος;
Απάντηση: Εσένα πώς σου φαίνεται;
Πολύ.
Απάντηση: Μην ξεχάσετε όμως ό,τι σας είπα. Αν με αυτή μας την επικοινωνία μπορέσετε να πάρετε λίγη ευτυχία κι εσείς, ε! τότε θα είμαι πολύ πιο ευτυχισμένος.
Ερώτηση: Να σας κάνω μια ερώτηση; Είναι για τα πράγματα που γίνονται σήμερα. Απλά με τον προηγούμενο Αρχιεπίσκοπο είχαμε δει ότι η Εκκλησία προσπαθούσε όσο γινότανε να συμμετέχει στα πολιτικά δρώμενα και στις πολιτικές αποφάσεις, τώρα με το νέο Αρχιεπίσκοπο βλέπουμε ότι κρατάει μια άλλη στάση, εσείς ποια πιστεύετε ότι πρέπει να είναι πραγματικά η σχέση κράτους εκκλησίας;
Απάντηση: Νομίζω ότι πήγαμε ν’ ανεβούμε στο γάιδαρο και πέσαμε από την άλλη μεριά. Ας περιμένουμε, όμως. Είναι νωρίς για να αξιολογήσουμε τη νέα προσέγγιση που θα προκύψει. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι αυθεντική είναι η Εκκλησία όταν περισσότερο κρύβει τον πλούτο της παρά δείχνει τα έργα της, που ξέρει να σιωπά παρά να μιλάει. Από την άλλη πλευρά, η Εκκλησία δεν πρέπει να δειλιάζει, να κάθεται στην άκρη, να αμηχανεί. Η Εκκλησία πρέπει να ομολογεί την αλήθεια, να στηρίζει τον αδικούμενο, να συντηρεί τις αξίες, να τολμά, ίσως κάποτε και να ελέγχει. Υπάρχει μια πολύ ωραία αρετή που λέγεται διάκριση, να γνωρίζει κανείς πώς να είναι καινοτόμος, τολμηρός, αληθινός, αυθεντικός και ταυτόχρονα σεμνός, μετριοπαθής, ταπεινός μη επιδεικτικός. Αν η συνεσταλμένη παρουσία, αντί να οφείλεται σε αξιοπρέπεια και σεβασμό, προέρχεται από μειονεξία, αυτό δεν είναι υγιές. Αν πάλι η τόλμη και παρεμβατικότητα κρύβει εγωισμό, τότε μόνο ζημιά κάνει. Τελικά, το μεγάλο είναι να είναι κανείς αληθινός. Και η αληθινότητα κρύβεται πίσω από υγιείς ισορροπίες.
Ερώτηση: Θεωρείτε δηλαδή ότι πρέπει να υπάρξει μια μεσότητα όσον αφορά το ρόλο της εκκλησίας στα τεκταινόμενα;
Απάντηση: Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει και μεσότητα και ακρότητα και κυρίως διάκριση. Η μεσότητα όπως τη λες εσύ είναι το μέτρο, η εξισορρόπηση πραγμάτων, οι ωραίες αναλογίες. Αν στο αυγολέμονο η μητέρα σας βάζει πολύ λεμόνι ή πολύ αυγό θα κόψει. Πρέπει να βάλει σωστές αναλογίες, αυτό είναι το μέτρο. Αλλά υπάρχει και μια ακρότητα. Θεός, Εκκλησία χωρίς τρέλα δεν γίνεται. Εμένα η ζωή μου έχει ακρότητα, έκανα κάτι ακραίο. Δε ρώτησα κανέναν, ανέλαβα την ευθύνη μου και πήδηξα στο κενό. Η ζωή πρέπει να έχει και τη σύνεση του μέτρου και την τόλμη του ανυποχώρητου. Αυτά δεν αποτελούν αυτοσκοπό. Δεν θέλουμε να δείξουμε κάτι. Μόλις ξεκινάς να παραστήσεις, παύεις να είσαι.
Ερώτηση: Δίνεται δηλαδή έμφαση στο ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας και στο σιωπηλό έργο της δηλαδή το άνοιγμα προς το συνάνθρωπο;
Απάντηση: Αυτό είναι κάτι άλλο, επίσης σημαντικό. Λέει ένας από τους πολύ μεγάλους ησυχαστές της Εκκλησίας: «ουδείς δύναται σωθείναι ει μη δια του πλησίον», δηλαδή δεν μπορεί κανείς να φωτισθεί μέσα του και να σωθεί παρά μόνο μέσα από τον διπλανό του, τον συνάνθρωπό του. Είναι μεγάλη ευλογία ο συνάνθρωπος, ιδίως ο άρρωστος, ο περιφρονημένος, ο δύσκολος. Ο άλλος δεν είναι ...άλλος. Είναι συν-άνθρωπος, κοντινός, πλησίον, είναι αυτός με τον οποίο πορευόμαστε και μαζί και κοντά. Είναι επίσης αδελφός, από την ίδια «δελφύν», την ίδια μήτρα. Είναι επίσης αδελφός του Θεού, συγγενής Του. Αύριο το Ευαγγέλιο είναι απίθανο. Λέγει ο Χριστός στους μαθητές του: «κοιτάξτε η ζωή δεν τελειώνει εδώ, αλλά θα σας κρίνει όλους ο Θεός με ένα άλλο πνεύμα. Όχι ανάλογα με την εξουσία και τις ικανότητές σας αλλά ανάλογα με την αγάπη στο συνάνθρωπό σας. Τότε θα πει στους δίκαιους: πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν στη φυλακή και ήρθατε να με επισκεφτείτε, ήμουν γυμνός και με ντύσατε, ήμουν ασθενής και με επισκεφτήκατε, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε. Τότε θα γυρίσουν αυτοί και θα του πουν: Κύριε, πότε έγιναν αυτά, πότε σε είδαμε σε αυτή την κατάσταση και σου φερθήκαμε έτσι; Και τότε Εκείνος θα τους απαντήσει: εφόσον το κάνατε αυτό σε έναν από αυτούς τους ελάχιστους αδερφούς μου σε μένα το κάνατε».
Άρα στο πρόσωπο το δικό σας εικονίζεται ο Θεός, και όταν έρθετε εσείς, τα καλά παιδιά του Βαρβακείου, ή ένας ναρκομανής, ή ένας άρρωστος, ή ένα αλητόπαιδο, ή ένα καλό παιδί, ή ένας δεν ξέρω και γω τι, όλοι είναι αδέλφια του Θεού, ένα παιδί με Down, ένα παιδί με νοητική υστέρηση που θορυβεί στην εκκλησία και κουνιέται επειδή είναι υπερκινητικό, και αυτό περισσότερο είναι παιδί του Θεού. Ας κάνει φασαρία, ας κάνει και ζημιές, ας του ξεφεύγουν και άπρεπες λέξεις, αυτό το παιδί είναι που πρέπει να το αγκαλιάσουμε με υπομονή. Ο δικός μας ψίθυρος είναι φασαρία, η ταραχή που αυτό δημιουργεί είναι ευλογία. Με αυτήν την έννοια το να καταλάβουμε τι αξία έχει καθένας που βρίσκεται κοντά μας, πώς μπορεί να λειτουργήσει ως ευκαιρία στη ζωή μας για κάτι μεγάλο, αυτό αποτελεί πνευματική ευστροφία.
Εγώ χαίρομαι πολύ που ήρθατε και γνωριστήκαμε. Σας δέχτηκα σαν παιδιά μου. Το απεύχομαι, αλλά μπορεί να μην ξαναδιασταυρωθούν τα βλέμματά μας. Παρά ταύτα είναι μεγάλη μου χαρά και σας λέω, εάν και όποτε θέλετε και όπου με βρείτε, χτυπήστε την πόρτα, δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για μένα να σας δώσω ό,τι έχω, και νομίζω αυτό να κάνετε και σεις και ας σας λένε ότι θα χάσετε, μόνο θα κερδίζετε στη ζωή. Χάρηκα πολύ, σας ευχαριστώ που πήρατε την πρωτοβουλία. Σας ευχαριστώ γιατί ήσασταν άγνωστοι σε μένα και τελικά γίνατε μεγάλη ευλογία για μένα. Σας εύχομαι κάθε επιτυχία στις εξετάσεις σας.