Ἀπὸ τὴ βελτίωση τῆς φυσιογνωμίας στὸν σεβασμὸ τοῦ προσώπου, ὁμιλία στὸ 28ο Πανελλήνιο Ὀδοντιατρικὸ συνέδριο, 24.10.2008

 

Θέλω πολὺ νὰ σᾶς εὐχαριστήσω γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ εὐκαιρία ποὺ μοῦ δίνετε, ὄχι τόσο νὰ μιλήσω στὸ συνέδριο ὡς κάπως εἰδικός, ὅσο νὰ ἐπιχειρήσω νὰ φιλοσοφήσω δημόσια γιὰ κάτι πολὺ τεχνικό, καθαρὰ ἐπιστημονικὸ ἀλλὰ καὶ συνάμα πολὺ ἀνθρώπινο.

Ἐγώ, ὅπως πολὺ καλὰ γνωρίζετε, οὔτε μὲ τὴν Ὀδοντιατρικὴ ἔχω σχέση οὔτε καὶ μὲ τὸ ἀντικείμενο τῆς σχετικῆς μὲ τὴν Ὀδοντιατρικὴ πράξη Ἠθικῆς ἔχω ἐπεξεργασμένη γνώση. Θέλοντας λοιπὸν νὰ εἶμαι ἀπόλυτα εἰλικρινὴς μαζί σας, θὰ ἔπρεπε ἐξ ἀρχῆς νὰ παραδεχθῶ τὴν οὐσιαστικὴ ἀνεπάρκειά μου σὲ αὐτὸ ποὺ προσδοκᾶτε ἀπὸ μένα, ἀλλὰ καὶ νὰ ὁμολογήσω ὅτι ὁ κύριος λόγος ποὺ ἀποδέχθηκα τὴν πρόσκληση τῆς ὁμιλίας ἦταν ἡ πρόκληση, ὕστερα ἀπὸ τὴν πρώτη μου ἐμπειρία γνωριμίας μὲ τὴν Ὀδοντοστοματολογικὴ Ἑταιρεία στὴν Ἀθήνα, νὰ ξαναεκθέσω τὸν ἑαυτό μου σὲ αὐτὸν τὸν ἄγνωστο ἀλλὰ συναρπαστικὸ χῶρο τῆς φυσιογνωμικῆς καὶ στοματικῆς Ἠθικῆς καὶ κυρίως νὰ ἐκφράσω αὐτὰ ποὺ αἰσθάνομαι γιὰ τὴν ὡραιότητα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καὶ τὸ μεγαλεῖο τοῦ λόγου, μὲ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν ἔκφραση τῶν ὁποίων ἐσεῖς ἔχετε τόσο στενὴ σχέση.

1. Ὀδοντιατρικὴ Ἠθικὴ - Παροῦσα κατάσταση

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ τομέας τῆς ὀδοντιατρικῆς καὶ γναθοπροσωπικῆς ἠθικῆς δὲν ἔχει τὰ χαρακτηριστικὰ μιᾶς συγκεκριμένης, καλὰ προσδιορισμένης βιοηθικῆς εἰδικότητος. Σὲ ὅλα σχεδὸν τὰ ἀρχεῖα, ψηφιακὰ καὶ συμβατικά, τὸ σχετικὸ λῆμμα καταλαμβάνει πολὺ περιορισμένο χῶρο. Δὲν ὑπάρχουν συγγράμματα μὲ συστηματικὴ μορφή, ἡ δὲ ἀναλογία τῶν δημοσιευμένων ἄρθρων σὲ σχέση μὲ τὰ ἀντίστοιχα τοῦ ἰατρικοῦ χώρου εἶναι ἰδιαίτερα μικρή. Ἐνῶ ὑπάρχει στὴν κυκλοφορία ἕνα πλῆθος βιβλίων σὲ Ἰατρικὴ Ἠθική, στὴν Ὀδοντιατρική δὲν ὑπάρχει σχεδὸν τίποτε, πλὴν λίγων ἄρθρων μὲ θεματολογία κυρίως ἀφορῶσα στὴν πληροφορημένη συναίνεση.

Ἐπίσης εἶναι ἐμφανὴς ἡ ἔλλειψη Ἐπιτροπῶν Ὀδοντιατρικῆς Ἠθικῆς. Ἡ παρατήρηση αὐτή, συχνὰ δημιουργεῖ τὴν ὑποψία ὅτι γιὰ κάποιο λόγο ἡ εὐρύτερη ὀδοντιατρικὴ κοινότητα, σὲ παγκόσμια κλίμακα, δρᾶ πιὸ ἀνεξέλεγκτα ἀπὸ τὴν ἰατρική, μὲ ἀποτέλεσμα συχνὰ νὰ διατυπώνονται καὶ ἀκραῖα καὶ ἐν πολλοῖς ἄδικα σχόλια περὶ τῆς ἠθικῆς ἀκεραιότητος τοῦ γενικότερου συστήματος παροχῆς ὀδοντοστοματολογικῶν ὑπηρεσιῶν, δεδομένης μάλιστα καὶ τῆς συνεχῶς μειούμενης λαϊκῆς ἐμπιστοσύνης σὲ θεσμοὺς καὶ φορεῖς.

Μὲ βάση αὐτό, θεωρῶ ὅτι ἡ πρωτοβουλία τοῦ παρόντος Συνεδρίου νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν ἀνθρώπινη διάσταση τῆς ὀδοντιατρικῆς εἶναι ὅτι πιὸ ὡραῖο, ἀναγκαῖο καὶ σύγχρονο θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιλέξει ἡ Ὀργανωτικὴ Ἐπιτροπή. Γι’ αὐτὸ καὶ θὰ ἤθελα, δίπλα στὶς εὐχαριστίες μου, νὰ καταθέσω καὶ τὰ θερμὰ μου συγχαρητήρια γιὰ τὴ βιοηθικὴ εὐκαιρία ποὺ μᾶς δίνετε.

Ἐπὶ πλέον ἐπιτρέψτε μου, ἀντὶ νὰ μιλήσω χρησιμοποιῶντας μέσα τῆς πληροφορικῆς καὶ ψηφιακῆς τεχνολογίας, μέσα ποὺ τονίζουν τὴν εἰκόνα τῆς πληροφορίας καὶ ἀφαιροῦν ἀπὸ τὴν εἰκόνα τοῦ προσώπου, νὰ προτιμήσω τὴν παραδοσιακὴ ἐμφάνιση τοῦ προσώπου καὶ τὴν ἔμφαση τοῦ λόγου μου γιὰ νὰ ἀναδείξω αὐθεντικότερα τὴν ἀλήθεια τῶν λεγομένων μου. Κάποιος κάποτε μοῦ εἶχε πεῖ: «τὰ δόντια, ἡ φωνὴ καὶ τὸ πρόσωπο ἀντανακλοῦν τὸ βαθύτερο περιεχόμενο τῆς ψυχῆς. Γι' αὐτὸ καὶ ἐνῶ δὲν πρέπει νὰ ἐπιδεικνύονται, δὲν πρέπει νὰ τὰ κρύβουμε». Ἴσως νὰ εἶχε δίκιο. Ἦταν ὀδοντογιατρός.

2. Σχέση Ὀδοντιατρικῆς καὶ Ἰατρικῆς Ἠθικῆς

Ἡ Ὀδοντιατρικὴ Ἠθικὴ φαίνεται πὼς ἀκολουθεῖ τὴν Ἰατρικὴ κατὰ 15 χρόνια. Βασικὰ ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει τὰ ἴδια προβλήματα μὲ τὴν Ἰατρική Ἠθική. Οἱ ἀρχὲς καὶ οἱ βασικοὶ ὅροι προβληματισμοῦ εἶναι οἱ ἴδιοι, οἱ ὁποῖοι ὅμως καὶ προσαρμόζονται ἀνάλογα μὲ τὴν εἰδικότητα καὶ τὶς συγκεκριμένες ἰδιομορφίες ποὺ αὐτὴ παρουσιάζει.

Ἔτσι τὰ προβλήματα τῆς ἰατρικῆς εὐθύνης, τῆς πληροφορημένης συναίνεσης, τοῦ malpractice, τῆς οἰκονομικῆς ἐκμετάλλευσης, τῆς ἰσότιμης πρόσβασης στὶς ὑπηρεσίας ὑγείας, τῆς αὐτονομίας, τοῦ βαθμοῦ τῆς παρεμβατικότητος, τῶν ἀσφαλιστικῶν ἑταιρειῶν κ.λπ. εἶναι προβλήματα ποὺ μὲ κάποια παραλλαγὴ ἐμφανίζονται καὶ στὸν ὀδοντιατρικὸ χῶρο.  

Παρὰ ταῦτα ὑπάρχουν δύο βασικὲς διαφορές: ἡ πρώτη εἶναι ὅτι τὸ κόστος θεραπείας γενικῶς εἶναι χαμηλότερο στὴν ὀδοντιατρικὴ κλινικὴ πράξη, ἡ δὲ δεύτερη ὅτι ὁ κίνδυνος νὰ ἐπισυμβεῖ θάνατος εἶναι προφανῶς πιὸ περιορισμένος καὶ τὰ ἀντίστοιχα περιστατικὰ ποὺ ὁ ἀσθενὴς παλεύει μεταξὺ ζωῆς καὶ θανάτου εἶναι σαφῶς λιγότερα.

 3. Οἰκονομικοποιημένη Ὀδοντιατρικὴ

 Ἡ ζωή μας ὅλο καὶ ἀλλάζει. Ἡ καθημερινότητα τεχνολογικοποιεῖται καὶ οἱ σχέσεις ἀποπροσωποποιοῦνται καὶ μηχανοποιοῦνται. Ὁ χρόνος δίνει τὴ θέση του στὴ βιασύνη καὶ ἡ ποιότητα στὴν προχειρότητα. Τὰ καταναλωτικὰ ἀγαθὰ ἀποκτοῦν περισσότερες δυνατότητες, ἀλλὰ εἶναι μικρότερης ἀντοχῆς. Ἡ οὐσία ὑποχωρεῖ μπροστὰ στὴν πίεση τῆς εἰκόνας καὶ ὁ συναγωνισμὸς ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸν ἀνταγωνισμό. Στὸν χείμαρρο αὐτὸν δὲν μπόρεσε νὰ ἀντισταθεῖ οὔτε ἡ ὑγεία. Ἴσως αὐτὴ νὰ ἀποτελεῖ τὸ μεγαλύτερο θῦμα. Μεταμορφώθηκε ἀπὸ θεϊκὸ δῶρο καὶ ἀξία σὲ καταναλωτικὸ ἀγαθὸ καὶ ἡ ἰατρικὴ ἀπὸ ἀποστολὴ σὲ κερδοσκοπικὴ ἐπιχείρηση. Πίσω ἀπὸ τὸν γιατρὸ τώρα κρύβεται ἡ ἀσφαλιστικὴ ἑταιρεία. Πίσω ἀπὸ ὅλες αὐτὲς τὶς ἀλλαγὲς κρύβεται ἕνα τέρας ποὺ ὀνομάζεται κέρδος, χρῆμα, συμφέρον. Ἡ ζωή μας ἔχει ἔντονα καὶ ἔνοχα οἰκονομικοποιηθεῖ.

Τὸ χρῆμα μπορεῖς νὰ τὸ συναντήσεις πίσω ἀπὸ ἕναν ἀσθενῆ ποὺ ἔχει καρδιοπάθεια ἢ πάσχει ἀπὸ ἀδιάγνωστο καρκῖνο. Μπορεῖς νὰ τὸ συναντήσεις πίσω ἀπὸ κάθε παθολογικὴ διάγνωση ἢ χειρουργικὴ ἐπέμβαση. Μπορεῖς νὰ τὸ ἀντικρύσεις σὲ καθοριστικὲς καὶ εὐαίσθητες ἰατρικὲς πρακτικὲς ὅπως οἱ μεταμοσχεύσεις, ἡ ἀπόκτηση παιδιοῦ, ἡ ἀντικατάσταση ἄκρου, ἡ φροντίδα τελικοῦ σταδίου. Μπορεῖς νὰ τὸ συναντήσεις στὴ χορήγηση φαρμάκων ἢ στὴν ἐπιλογὴ συγκεκριμένων διαγνωστικῶν καὶ θεραπευτικῶν μεθόδων. Μπορεῖς νὰ τὸ διακρίνεις καὶ μέσα στὸ στόμα καὶ πάνω σὲ ἕνα χαλασμένο δόντι. Μπορεῖς νὰ τὸ συναντήσεις καὶ στὴν ὀδοντιατρικὴ πράξη. Σὲ κάθε λεπτομέρειά της, σὲ κάθε στιγμή της. Αὐτὸ εἶναι ἡ πρώτη αἰτία τῶν βιοηθικῶν προβληματισμῶν στὸν χῶρο της.

Ἤδη ἡ σαρωτικὴ ἐμφάνιση τῆς νανοτεχνολογίας φαίνεται πὼς οὐσιαστικὰ θὰ ἐπηρεάσει καὶ τὸ ὀδοντιατρικο σκηνικό καὶ κλινικὰ καὶ τεχνικὰ καὶ οἰκονομικὰ καὶ ἠθικά[1]. Ἡ Νανο-οδοντιατρικὴ θὰ καταστήσει δυνατὴ τὴ συντήρηση τῆς γενικῆς στοματικῆς ὑγείας μὲ τὴ χρήση νανοϋλικῶν, μὲ τὴ βιοτεχνολογικὴ ἐπεξεργασία ἱστῶν καὶ τελικὰ μὲ τὴν νανορομποτική. Ὅταν σὲ λίγα χρόνια τελειοποιηθοῦν τὰ πρῶτα νανορομπότ, αὐτὰ θὰ βοηθήσουν στὴν ἀπόλυτα ἐλεγχόμενη στοματικὴ ἀναλγησία, στὴν ὀδοντικὴ ἀντικατάσταση μὲ βιολογικὰ αὐτόλογα δόντια κατασκευασμένα στὴ διάρκεια μιᾶς μόνον ἐπίσκεψης, στὴν ἐξελιγμένη τεχνολογία τῶν ἐμφυτευμάτων[2], στὴν ὀδοντοστοματικὴ θεραπεία μὲ ἀκρίβεια νανοκλίμακος, στὴν ἀναζωογονητικὴ ὀδοντιατρική, στὴν μόνιμη ὑπερευαισθητικὴ θεραπεία, στὴν πλήρη ὀρθοδοντικὴ ἀποκατάσταση σὲ μία μόλις ἐπίσκεψη, στὴ συντήρηση τῆς στοματικῆς ὑγείας μὲ μηχανικὰ ρομπότ ἐπὶ μονίμου βάσεως[3].

Ἡ εἴσοδος ὅμως αὐτῆς τῆς νέας ἐντυπωσιακῆς καὶ πολλὰ ὑποσχόμενης νανοτεχνολογίας, μαζὶ μὲ τὰ θεαματικά της ὠφέλη, θὰ δημιουργήσει μιὰ ἀκόμη, μάλιστα ἰδιαίτερα ἰσχυρὴ ἐξάρτηση τῆς ὀδοντιατρικῆς κλινικῆς προσφορᾶς ἀπὸ τὶς ἑταιρεῖες, τὰ συμφέροντα, τὴν οἰκονομικὴ παράμετρο.  

Ἔτσι, μὲ τὸ πρόσχημα τῆς καλῆς ὑγείας ἐμφανίζονται νέα ὑλικά, διαρκῶς ἐναλλασσόμενες μέθοδοι, ποικίλες εἰδικότητες, κατακερματισμὸς τῆς θεραπείας, πολύπλοκες συσκευές, μὲ ἀποτέλεσμα συχνὰ τὴν ἀνισόρροπη σχέση κόστους καὶ ὀφέλους ἢ τὴν παροχὴ καλῆς ἀλλὰ πολὺ δαπανηρῆς ὑγείας∙ ὑγείας γιὰ τοὺς λίγους καὶ ὄχι γιὰ ὅλους, οὔτε κἂν γιὰ τοὺς περισσότερους.

Ἐρωτήματα ὅπως: Ποιός τελικὰ μπορεῖ νὰ ἔχει πρόσβαση στὴν ὑγεία; Ποιός θὰ ἐπιλεγεῖ; Ποιός θὰ πληρώσει; Ποιός θὰ ἀποφασίσει; Τί θὰ γίνει μὲ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν μεγαλύτερη ἀνάγκη καὶ λιγότερα χρήματα; συνεχῶς ἐμφανίζονται στὸ προσκήνιο, προκαλοῦν τὴν ψήφιση νομοθετικῶν ρυθμίσεων, ἀλλὰ τελικὰ στὴν πράξη δὲν φαίνεται νὰ βρίσκουν τὴν ὁριστικὴ ἀπάντησή τους. Ἔτσι γιὰ παράδειγμα, πρόσφατα ὑπολογιστικὲς τεχνολογίες, lasers, χρήση μοσχευμάτων καὶ ἀκριβῶν ὑλικῶν (ἐμφυτευμάτων) βελτιώνουν σημαντικὰ τὴν ποιότητα ζωῆς, παράλληλα ὅμως καθιστοῦν τὴν ὀδοντιατρικὴ ὅλο καὶ πιὸ ἀπρόσιτη στὶς εὐρεῖες κοινωνικὲς μάζες.

Πρὸ δύο μόλις μηνῶν, ὅταν συζητήθηκε στὸ Σ.τ.Ε. τὸ Προεδρικὸ Διάταγμα γιὰ τὴ μετοχικὴ σύνθεση τῶν ἀνωνύμων ἑταιρειῶν ποὺ παρέχουν ὑπηρεσίες πρωτοβάθμιας ὑγείας καὶ ἄναψε πράσινο φῶς σὲ ἐπιχειρηματίες καὶ ἐπενδυτὲς νὰ δραστηριοποιηθοῦν στὸν χῶρο τῆς ὑγείας, ὁ Ὀδοντιατρικὸς Σύλλογος Ἀττικῆς καὶ ἄλλοι φορεῖς ἀντέδρασαν ἔντονα σὲ αὐτὴν τὴν ἐπέλαση συμφερόντων στὸ ἱερὸ ἄβατο τῆς ὑγείας[4].

Τὸ μερίδιο τοῦ medical care στὸν προϋπολογισμὸ ὅλο καὶ αὐξάνει. Η αὔξηση τοῦ κόστους τῆς ὑγείας προκαλεῖ αὐξημένο ἐνδιαφέρον τῶν πολιτῶν γιὰ ἠθικὰ κριτήρια στὴν παροχή της. Ἐνῶ ὅμως οἱ ΗΠΑ ξοδεύουν γιὰ τὴν ὑγεία ἀνὰ ἄτομο περίπου 2,5 φορὲς περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι ἡ Ἀγγλία, δὲν παρατηροῦνται σημαντικὲς ἀλλαγὲς στὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα τῆς ὑγείας ἢ τῆς παράτασης τῆς ζωῆς. Τὸ τεράστιο κόστος φροντίδας δὲν ἔχει βελτιώσει τὶς στατιστικὲς θνησιμότητος. Αὐτὸ ὀφείλεται στὶς ἀσφάλειες, οἱ ὁποῖες προτιμοῦν τὴν ὑπερθεραπεία καὶ τὴν ὑπερκατανάλωση τῶν ἰατρικῶν πόρων, καὶ ἀντικαθιστοῦν τὴν ἰατρικὴ φροντίδα μὲ τὸ συμφέρον καὶ τὴν ἀνάγκη μὲ τὴ σπατάλη. Ἀλλὰ καθὼς καὶ ἡ ἀναλογία ἰατρῶν πρὸς ἀσθενεῖς αὐξάνει, ἡ πορεία πρὸς τὴν ὑπερθεραπεία δείχνει νὰ εἶναι μονόδρομος πρὸς τὴν πλατεῖα τῆς ἐπαγγελματικῆς ἐπιβίωσης.

4. Αὐτονομία ἀσθενοῦς-Συναίνεση

Ὅλη αὐτὴ ἡ κατάσταση ὁδηγεῖ καὶ στὸν περιορισμὸ τῆς αὐτονομίας τοῦ ἀσθενοῦς -ἴσως καὶ τοῦ γιατροῦ-, τὴν ἴδια στιγμὴ ποὺ αὐτὴ προστατεύεται ἀπὸ τοὺς νόμους καὶ τὰ συντάγματα τῶν χωρῶν. Ἡ μεγάλη καὶ ἐξειδικευμένη γνώση, ἡ ποικιλία τῶν δυνατοτήτων καὶ ἐφαρμογῶν, ἡ προκλητὴ ἀνάγκη γιὰ στατιστικὴ ποσοτικοποίηση τῆς ποιότητος τῶν παρεχομένων ὑπηρεσιῶν, ἡ νομικὴ καὶ συναισθηματικὴ ἀπαίτηση γιὰ λεπτομερῆ ἐνημέρωση, τὰ πολλὰ ὑλικὰ καὶ οἱ ποικίλες τεχνικὲς γιὰ τὸ ἴδιο ὀδοντιατρικὸ πρόβλημα, δυσκολεύουν πολὺ τὴν ἐπαρκῆ πληροφόρηση τοῦ ἀσθενοῦς. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι, ἐνῶ ἡ συναίνεση θεωρεῖται ἀπολύτως ἀναγκαία καὶ πρωταρχικῆς σημασίας, αὐτὴ νὰ παρέχεται δίχως τὴν ἀπαιτούμενη πληροφόρηση καὶ ἐνημέρωση. Δὲν μπορεῖ νὰ γίνει ἀλλιῶς.

Ἐπίσης, συχνὰ ἐμφανίζονται προβλήματα συγκρούσεων μεταξὺ ἰατρῶν καὶ ἀσθενῶν. Γιὰ παράδειγμα, ἔχουμε περιπτώσεις  ποὺ ἀσθενεῖς ἀρνοῦνται νὰ συμμορφωθοῦν μὲ τὶς ὑποδείξεις τοῦ ἰατροῦ γιὰ φροντίδα στὸ σπίτι καὶ ὁ ἰατρὸς δὲν θεωρεῖ δικαιολογημένη τὴν κάτω ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ὅρους συνέχιση τῆς θεραπείας. Ἢ περιπτώσεις ποὺ ὁ ἀσθενὴς ἀπαιτεῖ θεραπεία ποὺ ἀντιβαίνει στὴν ἐκπαίδευση καὶ τὰ κριτήρια τοῦ γιατροῦ ἢ ζητεῖ ἀναισθησία ἢ ἐπικαλεῖται τὴν γνώση του ἀπὸ τὶς ἐφημερίδες καὶ τὴν τηλεόραση, μὲ κριτήριο ἐντελῶς ἀντιεπιστημονικό.

Στὴν παιδοδοντία ἐμφανίζονται περιπτώσεις παιδιῶν ποὺ δὲν συνεργάζονται, μὲ ἀποτέλεσμα ἐνίοτε νὰ ἀσκεῖται σχετικὴ βία.

Στὴν εὐρύτερη αὐτὴν κατηγορία, θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀναφέρει ἐρωτήματα τοῦ τύπου:

Τί κάνουμε σὲ περιπτώσεις ἀσθενῶν μὲ AIDS, ἢ ἀσθενῶν ποὺ ἡ προηγούμενη θεραπεία ἀπέτυχε;

Θὰ ἦταν σωστὸ νὰ διακοπεῖ ἡ θεραπεία στὴν περίπτωση ποὺ ὁ ἀσθενὴς εἶναι ἀσυνεπὴς στὶς ἀπέναντι τοῦ ἰατροῦ ὑποχρεώσεις του;

Μποροῦμε νὰ δώσουμε προτεραιότητα σὲ θεραπεῖες, ἀναπήρων, ἡλικιωμένων ἢ τροφίμων γηροκομείων; Καὶ ἂν ναί, κάτω ἀπὸ ποιούς ὅρους καὶ μὲ ποιά κριτήρια;

Πόσο ὑποχρεωμένοι εἴμαστε νὰ προσφέρουμε δωρεὰν ὑπηρεσίες; Σὲ ποιές περιπτώσεις; Σὲ ποιό βαθμό;

Τί κάνουμε στὴν περίπτωση ἀσθενοῦς ποὺ ἀρνεῖται θεραπεία στὸ δόντι του καὶ ζητάει τὴν ἐξαγωγή του, τὴ στιγμὴ ποὺ αὐτὸ χρειάζεται ἀπονεύρωση καὶ σφράγισμα καὶ ὁ ἰατρὸς διαφωνεῖ;

Τί πρέπει νὰ κάνουμε στὴν περίπτωση δύσκολης ἀξιολόγησης τῶν μακροχρονίων καὶ βραχυπροσθέσμων θεραπειῶν; Γιὰ παράδειγμα, θὰ μποροῦσε σὲ κάποιον, ποὺ κατὰ τὴν ἰατρικὴ ἐκτίμηση σὲ δύο χρόνια θὰ πέσουν τὰ δόντια του, ἀντὶ νὰ τοῦ κάνουμε προσωρινὴ δαπανηρὴ συστηματικὴ θεραπεία μὲ σφραγίσματα, νὰ προχωρήσουμε προσθετικά; Τί πρέπει νὰ κάνουμε ἂν ὁ ἀσθενὴς ἐπιμένει γιὰ τὸ ἀντίθετο; νὰ τοῦ τὸ ἀρνηθοῦμε;

Γιὰ ὅλα αὐτὰ ἀπαιτεῖται μιὰ ἰσορροπία ἀνάμεσα στὴν ἔμπειρη κρίση τοῦ γιατροῦ καὶ τὴν αὐτονομία τοῦ ἀσθενοῦς, τὰ ὅρια τῆς ὁποίας δὲν εἶναι πάντοτε εὐδιάκριτα.

5. Εἰδικὲς καταστάσεις

α) Ἰσορροπία ἀνάμεσα στὸ ρίσκο καὶ τὴν θεραπεία

Κάτω ἀπὸ κανονικὲς συνθῆκες δὲν θὰ ἔπρεπε οἱ ὀδοντίατροι νὰ ἀκολουθήσουν μεθόδους ὑψηλοῦ κινδύνου τῆς ζωῆς τῶν ἀσθενῶν.

Σὲ περίπτωση ποὺ κάποιος ἀσθενὴς πάσχει ἀπὸ κακοήθη ὑπεραιμία καὶ παρουσιάζει σοβαρὸ τραῦμα στὸ πρόσωπο, ὁ κίνδυνος θανάτου κατὰ τὴ διάρκεια γενικῆς ἀναισθησίας μπορεῖ νὰ ὑπερβαίνει τὴν ἀναμενόμενη αἰσθητικὴ βελτίωση ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ προκληθεῖ κάτω ἀπὸ συνθῆκες γενικῆς ἀναισθησίας. Ὁ γναθοχειρουργὸς σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση τί κάνει; Χρησιμοποιεῖ τοπικὴ ἀναισθησία ἢ ὄχι;

β) Διεπαγγελματικὲς σχέσεις

Τί γίνεται ὅταν ἀναγνωρίσουμε παραλείψεις καὶ ἰατρικὰ σφάλματα συναδέλφων ἰατρῶν; Ἀποκαλύπτουμε τὸ σφάλμα τοῦ συναδέλφου ἢ τὸ ἀποκρύπτουμε καὶ ὁ ἀσθενὴς ὑποβάλλεται σὲ νέα ταλαιπωρία καὶ ἐπὶ πλέον ἔξοδα;

Ἀπὸ ποιές ἠθικὲς ἀρχὲς διέπεται ὁ ὑφιστάμενος ἀνταγωνισμός;

γ) Οἰκονομικὲς συναλλαγὲς

Συχνὰ παρατηρεῖται τὸ φαινόμενο νὰ ὑποβάλλονται ψευδῆ δικαιολογητικὰ (ἀπόκρυψη κερδῶν ἢ ἐξόδων) ἢ νὰ ἐκδίδονται ἀποδείξεις χωρὶς νὰ ἔχει παρασχεθεῖ ἡ ἀναγραφόμενη ὑπηρεσία.

Ἐπίσης, ποιός πληρώνει ὅταν ἀποτύχει ἡ θεραπεία;

Ἢ τί πρέπει νὰ γίνει ὅταν οἱ ἀπαιτήσεις τῆς ἀσφάλειας ὑπαγορεύουν προσαρμογὴ τῆς αἰτιολογίας καὶ περιγραφῆς τῆς θεραπείας;

 δ) Ἀνειλικρίνεια

Ὅλα αὐτὰ ὁδηγοῦν συχνὰ σὲ ἀμφίβολες ἐπιλογὲς καὶ ἐπιβολὴ μὴ ἀναγκαίων θεραπειῶν, ἡ δικαιολόγηση τῶν ὁποίων ἐπιβάλλει μιὰ νοοτροπία ἀνειλικρινείας. Μιᾶς ἀνειλικρίνειας ποὺ ἀναφέρεται σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα∙ καὶ πρὸς τὸν ἀσθενῆ καὶ πρὸς τοὺς συναδέλφους καὶ πρὸς τὶς ἀσφαλιστικὲς ἑταιρεῖες καὶ γενικότερα πρὸς τὴν κοινωνία.

 6. Αἰσθητικὴ καὶ Πρόσωπο

Ἡ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου σχετίζεται ἄμεσα μὲ τὸ πρόσωπό του. Αὐτὸ ποὺ πρωτοαντικρύζουμε σὲ μία συνάντηση μὲ κάποιον ἄνθρωπο, αὐτὸ ποὺ δημιουργεῖ τὴν πρώτη θετικὴ ἢ ἀρνητικὴ ἐντύπωση, αὐτὸ ποὺ συνειρμικὰ συνδέει μὲ τὸ ὄνομά του, αὐτὸ ποὺ διατηροῦμε ὡς ἀνάμνηση ἀπὸ αὐτόν, αὐτὸ ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ἔκφραση τῆς φυσιογνωμίας του καὶ τῆς μορφῆς του, εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ προσώπου του∙ «ἐσπουδάσαμεν τὸ πρόσωπον ὑμῶν ἰδεῖν ἐν πολλῇ ἐπιθυμίᾳ»[5].

Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ τὸ περιποιούμαστε περισσότερο ἀπὸ ὁποιοδήποτε μέρος τοῦ σώματός μας. Ἡ φροντίδα του μπορεῖ νὰ εἶναι ἁπλὰ περιποιητικὴ τῶν ὑφισταμένων χαρακτηριστικῶν του (χτένισμα, χρωματικὲς παρεμβάσεις), μπορεῖ νὰ εἶναι θεραπευτικὴ ἑνὸς σοβαροῦ ἢ μὴ τραύματος (γναθοπροσωπικὲς ἀλλοιώσεις ἀπὸ ἀτυχήματα ἢ νεοπλασματικὲς ἀσθένειες), μπορεῖ νὰ εἶναι διορθωτικὴ μιᾶς συγγενοῦς ἀντιαισθητικῆς ἀτέλειας (μιὰ οὐλή, ἕνα ἐμφανὲς σπίλωμα), μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ αὐθαίρετα βελτιωτικὴ τῆς ὅλης εἰκόνας του ἢ τροποποιητικὴ τῶν ἰδιωμάτων καὶ τῆς συνολικῆς ἔκφρασής του. Μὲ ἄλλα λόγια, ἡ παρέμβαση μπορεῖ νὰ διατηρήσει τὸ πρόσωπο, μπορεῖ νὰ τὸ ἐναλλάσσει κατὰ βούλησιν, μπορεῖ νὰ τὸ ὑπογραμμίσει διακριτικά καὶ νὰ τὸ ἀναδείξει, μπορεῖ νὰ τὸ θεραπεύσει ὅταν νοσεῖ, μπορεῖ νὰ τὸ ἀλλοιώσει θετικὰ ἢ ἀρνητικά, μπορεῖ καὶ νὰ τὸ καταστρέψει ὁριστικά.

Ἐπίσης, ἡ ἐπέμβαση στὴ φυσιογνωμία μπορεῖ νὰ καταδεικνύει ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἢ μπορεῖ καὶ νὰ ἐπηρεάζει τὴν ἐκδήλωσή του (ὅταν κάποιος δὲν βολεύεται μὲ τὴν εἰκόνα του, δὲν ἀποφασίζει γιὰ τὴν ὁριστικὴ ἔκφρασή της, δὲν τοῦ ἀρέσει ὁ ἑαυτός του, δὲν ἀγαπᾶ τὴ φυσικὴ καὶ αὐθεντικὴ πρὸς τὰ ἔξω προβολή του, ὅταν ἐπιθυμεῖ τὴν ἀλλαγή του).

Τὸ φυσικὸ πρόσωπο κρύβει κάτι πολὺ βαθύ, τὸ ὁποῖο σχετίζεται στενὰ μὲ τὸ μυστικὸ πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου. «Ἀπὸ ὁράσεως ἐπιγνωσθήσεται ἀνὴρ καὶ ἀπὸ ἀπαντήσεως προσώπου ἐπιγνωσθήσεται νοήμων. Καὶ γέλως ὀδόντων καὶ βήματα ἀνθρώπου ἀναγγέλλει τὰ περὶ τοῦ ἀνδρός» γράφει στὸ βιβλίο τῆς Σοφίας Σειρὰχ (ιθ΄ 30) καὶ «Καρδία ἀνθρώπου ἀλλιοῖ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ καὶ ἴχνος καρδίας ἐν ἀγαθοῖς πρόσωπον ἱλαρόν» (ιγ΄ 25, 26)

Εὐθύνη τῆς ἰατρικῆς εἶναι νὰ θεραπεύσει μία πάθηση ἢ νὰ διορθώσει μία ἀνωμαλία, ὄχι νὰ ἀλλοιώσει τὴ μορφή, οὔτε νὰ προκαλέσει σύγχυση εἰκόνας καὶ οὐσίας, οὔτε νὰ προσδώσει ψευδῆ ἔκφραση στὴ φυσιογνωμία οὔτε νὰ ὑποδουλώσει τὴν ἀποστολή της σὲ ἀλόγιστα θελήματα, σὲ νοσηρὲς ἐμμονές ἢ ματαιόδοξες ἀπαιτήσεις, οὔτε πολὺ περισσότερο νὰ ὑποτάξει τὴν παρέμβαση σὲ ἐμπορικὲς ἐπιταγὲς καὶ ὑπαγορεύσεις τῶν διαφημιστικῶν μηχανισμῶν καὶ τῶν ΜΜΕ.

Ἡ διόρθωση μπορεῖ νὰ εἶναι αἰσθητική, νὰ προσφέρει τὸ πρόσωπο ὅσο πιὸ φυσικὸ γίνεται, ὅσο πιὸ ἀληθινό, ἀπαλλαγμένο ἀπὸ τὴν ἀσχήμια τῆς ἀναπηρίας. Ἡ εἰκόνα ἀνθρώπων μὲ ὁλόασπρα δόντια, μὲ ψεύτικες στητὲς ἐκφράσεις, μὲ σχετικὴ διαφημιστικὴ ὁμοιομορφία καὶ τυποποιημένη ὀμορφιά, μὲ ἀσύμβατο ὡς πρὸς τὴν ἡλικία τεντωμένο δέρμα, πλαστικοποιεῖ τὴν εἰκόνα, ἀπομακρύνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἀλήθεια του, τὸν ὑποτάσσει στὴν ἐμπορικότητα καὶ τελικὰ τοῦ προσφέρει τὴν πανάκριβη ἀσχήμια μιᾶς μὴ ἀληθινῆς ὀμορφιᾶς.

7. «Σοφία στόματι πιστῷ τελείωσις»

Ὁ ὀδοντίατρος ὅμως δὲν παρεμβαίνει μόνο στὸ πρόσωπο, στὴν πρώτη εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ στὸ στόμα, τὸ ὁποῖο ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀποστολὴ τῆς μάσησης ἐπιτελεῖ καὶ τὴ διαμόρφωση τῆς φωνῆς, τῆς ὁποίας ἡ χροιὰ  ἀποτελεῖ ἰδίωμα τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητος καὶ ὁ τόνος ἔνδειξη τοῦ ἐσωτερικοῦ κόσμου. Ἡ φωνὴ διαμορφώνεται μὲν ἀπὸ τὸν λάρυγγα, τὸν φάρυγγα, τὴ γλῶσσα, τὴ στοματικὴ γεωμετρία, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ δόντια. Γι’ αὐτὸ κάποια σύμφωνα (τ, δ, θ) λέγονται ὀδοντικά. Στὸ σ, τὸ λ, τὸ ρ, καὶ τὸ ν παρεμβαίνει ὁ σχηματισμὸς τῶν ὀδόντων καθοριστικά. Καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι δίχως σημασία. Ὅταν χωρίσουμε ἀπὸ ἕνα πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ παραμένει καὶ μᾶς συνδέει νοερὰ μαζί του, εἶναι ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ εἰκόνα τῆς φυσιογνωμίας του, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὸ ἄκουσμα καὶ ἡ χροιὰ τῆς φωνῆς του, τὰ ὁποῖα ἀποτυπώνονται στὴν μνήμη μας ὡς ἀμυδρὴ εἰκόνα τοῦ προσώπου. Ἡ ἀναγνώριση καὶ ταυτοποίηση κάποιου γίνεται κυρίως ἀπὸ τὸ πρόσωπο καὶ τὴ φωνή του.

Τὸ στόμα ὅμως ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ὅτι διαμορφώνει τὴ φωνή, ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἐργαλεῖο τοῦ λόγου, τὸ ἀντηχεῖο τῆς ψυχῆς καὶ τῆς νόησης. Εἶναι ὁ φράκτης τῆς σκέψης, τὸ τελευταῖο ὅριο ποὺ προστατεύεται ἡ σκέψη∙ «Θοῦ, Κύριε φυλακὴν τῷ στόματί μου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη μου»[6], ἀναφέρει ὁ ψαλμωδός. Εἶναι γνωστὸς ὁ λόγος τοῦ Ὀδυσσέα στὸν Ἀτρεΐδη, ὅπως περιγράφεται στὸν Ὅμηρο: «Ἀτρεΐδη ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων;»[7]

 Ἐπὶ πλέον εἶναι τὸ ὄργανο μὲ τὸ ὁποῖο ἐνσαρκώνεται καὶ μεταφέρεται ἡ σκέψη. Ὁ ἄνθρωπος ἀρχικὰ μὲν γνωρίζεται μὲ τὴν ἔκφραση καὶ εἰκόνα τῆς μορφῆς τοῦ προσώπου του, ἀλλὰ στὴν οὐσία ἀποκαλύπτεται μὲ τὸν λόγο του. Ἡ φυσιογνωμία δίνει τὴν ἐντύπωση καὶ ὑποψία τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῶ ὁ λόγος βοηθάει στὴ γνώση τοῦ προσώπου, στὴ φανέρωση τῆς ἐνδοτέρας χώρας τῆς καρδίας του, τοῦ βάθους του.

Αὐτὸς εἶναι ὁ κύριος λόγος ποὺ τὸ στόμα θεωρεῖται ὡς κάτι ἰδιαζόντως ἱερό, ὡς κάτι ποὺ μιαίνεται ἢ ἁγιάζεται: «Ὦ ἄξιε τῆς ἱερωσύνης ἱερεῦ, οὐκ ἐμίανας τοὺς ἱεροὺς ὀδόντας»[8] καὶ «Σοφία στόματι πιστῷ τελείωσις»[9] ἢ «εἴ τις ἐν λόγῳ οὐ πταίει οὗτος τέλειος ἀνήρ»[10]. Ἐνῶ ἡ σύνεση συνήθως ἐκφράζεται διὰ τῆς σιωπῆς, ἡ σοφία φανερώνεται διὰ τοῦ λόγου. Ἡ ὀργάνωση τῶν διανοημάτων ἐπισυμβαίνει στὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ λαμβάνει μορφὴ καὶ σχῆμα στὸ στόμα του. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι ἱκανότατοι στὴ σκέψη ἀλλὰ πολὺ ἀδύνατοι στὸ λόγο. Ὁ συνδυασμὸς τῆς νοητικῆς λειτουργίας μὲ τὴν ἐκφραστικὴ εἶναι προϋπόθεση φανέρωσης τοῦ προσώπου. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἔκφραση τῶν δύο ἀποτυπώνεται ἀπὸ τὸν ἴδιο ὅρο∙ τὴ λέξη λόγος.

Τὸ στόμα λοιπὸν ποὺ ἀγγίζουμε ὡς ὀδοντίατροι καὶ τὸ φυσικὸ πρόσωπο ποὺ περιποιούμαστε, κατὰ τὸ βίωμα καὶ τὴν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας, ἐνέχουν μιὰ ἱερότητα καὶ ἀποτελοῦν τὰ κατ’ ἐξοχὴν σημεῖα τοῦ σώματος ποὺ ἐκφράζουν τὸ βαθύτερο πρόσωπο, τὸν «κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» χαρακτήρα τοῦ ἀνθρώπου, αὐτὸ ποὺ ἐξαγιαζόμενο μπορεῖ νὰ μεταμορφωθεῖ «ὡς πρόσωπον ἀγγέλου» (Περίπτωση Διακόνου Στεφάνου)[11] ἢ νὰ λάμψει «ὡς ὁ ἥλιος»[12] ἢ νὰ γίνει «ἕτερον»[13], ὅπως συνέβη στὸ γεγονὸς τῆς Θείας Μεταμορφώσεως καὶ συχνὰ ἀπαντᾶται σὲ περιγραφὲς ἁγίας ἀκρότητος τῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας ἢ ἀκόμη νὰ ἀποτελέσει «κατοπτρισμό» τῆς δόξης τοῦ θεϊκοῦ προσώπου[14].

Ἡ βιοηθικὴ συνεπῶς ποὺ ἀπαιτεῖται ἀπὸ ἕναν ὀδοντίατρο δὲν εἶναι μιὰ ἠθικὴ συμμόρφωσης σὲ κανόνες δεοντολογίας -αὐτοὶ εὔκολα ἐπινοοῦνται καὶ εὐκολότερα παραβιάζονται. Δὲν εἶναι αὐτὸ ποὺ τὸν βοηθεῖ νὰ γίνει σωστός καὶ ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὸν νόμο καὶ τὸ κοινωνικὸ αἴσθημα -αὐτὸ εἶναι τὸ πολὺ λίγο. Εἶναι κυρίως μιὰ πρακτικὴ ποὺ ἐκφράζει μιὰ βαθειὰ αἴσθηση σεβασμοῦ καθώς, ὡς παρεμβαίνοντες θεραπευτικά στὸ σωματικὸ πρόσωπο, στὴν οὐσία, ἱερουργοῦμε στὸ ἱερὸ βῆμα τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητος καὶ μοναδικότητος, στὸ πρόσωπο καὶ τὸν λόγο. Ὁ ἀσθενὴς μᾶς ἐμπιστεύεται τὸ πιὸ δικό του κομμάτι. Περιμένει ἀπὸ μᾶς τὸν πιὸ βαθύ μας σεβασμό.

 

[1] Jhaveri HM, Balaji PR. “Nanotechnology: The future of dentistry,” Journal of Indian Prosthodontics Society 2005;5:15-7.

[2] Nanotechnology used in Dental Implants, US Markets for Dental Implants 2007 report, June 5th, 2007, http://www.nanotechnologydevelopment.com/medical/nanotechnology-used-in-dental-implants.html

[3] Freitas, Robert A. Jr., “Nanodentistry,” J. Amer. Dent. Assoc. 131(November 2000):1559-1566 (Cover story).

 [4] Νέτα, Σοφία: «Ἐπέλαση συμφερόντων στὴν Ὑγεία», ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 05/08/2008.

 [5] Α΄ Θεσσ. β΄ 17

[6] Ψαλμ. ρμ΄ 3

[7] Ὁμήρου Ἰλιάς, Ραψωδία Ξ, στ. 83

[8] Δ΄ Μακ. ζ΄ 6

[9] Σοφ. Σειρ. λα΄(λδ΄) 8

[10] Ἰακ. γ΄ 2

[11] Πραξ. στ΄ 15

[12] Ματθ. ιζ΄ 2

[13] Λουκ. θ΄ 29

[14] Β΄ Κορ. γ΄ 18