Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Σαρωνικού βρίσκεται κοντά στο 37ο χλμ. της παραλιακής λεωφόρου Αθηνών – Σουνίου περίπου 700μ. από την παραλία, στα όρια του Δήμου Κορωπίου με το Δήμο Καλυβίων, λίγο πριν το Λαγονήσι.

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα χαριτωμένο και αξιόλογο βυζαντινό τρουλλαίο ναό, πραγματικό κομψοτέχνημα, που γίνεται ακόμη πιο όμορφος μέσα στο γραφικό φυσικό περιβάλλον με τα πανύψηλα πεύκα. Η τοποθεσία είναι γνωστή από παλιά για το γλυκύ κλίμα της, τη μεγάλη της βλάστηση και τα άφθονα νερά της. Ο άπλετος ελεύθερος χώρος μπροστά από το ναό αναδεικνύει περισσότερο τη μορφή του και η θέα του αναδύει ένα αίσθημα αγαλλίασης. Ο ναός δεσπόζει στην περιοχή για εννιακόσια περίπου χρόνια, από τον 11ο αιώνα στον οποίο χρονολογείται η αρχική φάση του. Αργότερα πιθανότατα κατά το 16ο ή 17ο αιώνα, μετά από κατάρρευση, ανοικοδομήθηκε το μεγαλύτερο μέρος του ναού. Ανήκε στην ευρύτερη περιοχή του παραλίου τμήματος του μεγάλου αρχαίου Δήμου των Λαμπτρών (Υπέρνερθεν Λάμπτραι).

Χαρακτηριστικό του ναού που τον κάνει μοναδικό στην περιοχή, είναι το σχήμα του (σταυροειδής με τρεις ημιεξαγωνικές κόγχες και οκταγωνικό τρούλλο) και οι αναλογίες του, που εξισορροπούν κλιμακωτά την οριζόντια με την κατακόρυφη διάσταση. Συνολικά υπερισχύει ελαφρά το κατακόρυφο στοιχείο, ανάλογα πάντα και με τη θέση παρατήρησης, διεγείροντας ταυτόχρονα το αίσθημα του Ωραίου και του Υψηλού. Στην ανατολική όμως θέαση, το κατακόρυφο στοιχείο υπερτερεί αισθητά. Στο εσωτερικό της εκκλησίας δεσπόζει σαφώς ο κατακόρυφος άξονας καθόσον το ύψος του τρούλου (8.23 μ.) υπερισχύει των οριζόντιων διαστάσεων.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου είναι σήμερα (2009) ανοικτός και επισκέψιμος. Ανήκει στην ενορία της Αναλήψεως. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου στις 26 Οκτωβρίου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
_______________
Περιγραφή του Ναού

Τυπολογικά ο ναός ανήκει στους μονόκλιτους τρίκογχους μετά τρούλου. Τρίκογχοι ακόμα ναοί με τρούλο σωζόμενοι στην περιοχή των Μεσογείων είναι ο Άγιος Νικόλαος στο Κορωπί και ο Άγιος Ιωάννης Θεολόγος στην Κερατέα, έχουν όμως διαφορές στις κόγχες, στις διαστάσεις, στις αναλογίες και στο αίσθημα που αναδύουν. Ο ναός με την κοντινότερη συνολική εξωτερική εικόνα, στην περιοχή Μεσογείων, θα μπορούσε να θεωρηθεί η Παναγία Βαραμπά στο Μαρκόπουλο, που παρουσιάζει όμως τυπολογικές διαφορές, καθόσον στη θέση των πλαγίων κογχών του παρόντος ναού θα πρέπει να βάλουμε τις κεραίες του εγκαρσίου σταυρού της Παναγίας, ενώ υπάρχουν και διαφοροποιήσεις στις διαστάσεις και σε άλλα επί μέρους στοιχεία, κυρίως στο εσωτερικό των ναών.

Οι τρεις κόγχες του ναού του Αγίου Δημητρίου είναι ημιεξαγωνικές και δεν είναι ακριβώς ίδιες αλλά με πολύ μικρές διαφορές όπως συνηθίζεται στη βυζαντινή τεχνοτροπία, όπου παρουσιάζονται μικροαποκλίσεις από την τέλεια συμμετρία. Οι διαστάσεις του ναού χωρίς τις προεξέχουσες κόγχες είναι 4.20 x 7.50 μ. κατά μέσο όρο, ενώ οι κόγχες προεξέχουν κατά 1.50 μ. περίπου κατά μέσο όρο από τις τρεις πλευρές.

Ο ναός έχει υποστεί αρκετές επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο οικοδομικές φάσεις : την αρχική φάση στην οποία ανήκει ο βόρειος τοίχος με την τρίπλευρη κόγχη του και μεγάλο μέρος του Ιερού και την δεύτερη φάση στην οποία ανήκει ο οκταγωνικός τρούλος και όλο το υπόλοιπο τμήμα του ναού (1). Η πρώτη οικοδόμηση τοποθετείται στη βυζαντινή εποχή και πιο συγκεκριμένα γύρω στα μέσα του 11ου αιώνα. Αυτό μπορεί να πιθανολογηθεί από τη μελέτη των διασωθέντων αρχικών τμημάτων, στα οποία εμφανίζεται επιμέλεια και τελειότητα στην κατασκευή της τοιχοποιίας, όπως και από ένα φραγμένο σήμερα μεγάλο παράθυρο της βόρειας κόγχης, με μοτίβα κεραμοπλαστικής διακόσμησης γύρω από αυτό, που είναι χαρακτηριστικά της εποχής που προαναφέραμε. Τα χρόνια της τουρκοκρατίας, μετά από κατάρρευση, έγινε η δεύτερη ανοικοδόμηση, του αφορούσε τον τρούλλο, στη θέση, στη μορφή και στις διαστάσεις του παλιότερου και το υπόλοιπο τμήμα του ναού, εκτός από το βόρειο τμήμα και το μέρος του Ιερού που είχαν διασωθεί.
_______________
Εσωτερικό του Ναού - Τοιχογραφίες

Το εσωτερικό του ναού χωρίζεται με το τέμπλο στον κυρίως ναό και το Ιερό. Το τέμπλο είναι κτιστό, λαϊκής τεχνοτροπίας, με δύο εισόδους, δημιουργημένο στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Το αρχικό τέμπλο θα πρέπει να ήταν μαρμάρινο και πιθανότατα αποτελείτο από μαρμάρινα μέλη που βρέθηκαν μπροστά από την εκκλησία. Το φως στο ναό εισέρχεται από τα τέσσερα μικρά παράθυρα του τρούλλου με μορφή πολεμίστρας και το παραθυράκι της κόγχης του Ιερού με την ίδια μορφή.

Όπως προκύπτει από ίχνη στις εσωτερικές πλευρές, ο ναός θα πρέπει να ήταν κατάγραφος από τοιχογραφίες, που ιστορήθηκαν τουλάχιστον σε τρεις περιόδους. Στη βόρεια κόγχη υπάρχει η τοιχογραφία της Βαϊοφόρου, μοναδικό δείγμα της αρχικής τοιχογράφησης του μνημείου που θα μπορούσε να χρονολογηθεί μετά τα μέσα του 13ου αιώνα. Η τεχνοτροπία της τοιχογραφίας συνδέει το μνημείο με τις τοιχογραφίες του Αγίου Πέτρου στα Καλύβια, της Σπηλιάς Πεντέλης και της Παναγίας Μερέντας στο Μαρκόπουλο (3). Οι τοιχογραφίες του Ιερού κάτω από την Πλατυτέρα ανήκουν πιθανότατα στο 16ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες του τέμπλου είναι του 18ου αιώνος ενώ η Πλατυτέρα ανήκει στο 19ο αιώνα (2).
_______________
Ιστορία - Παράδοση

Παρόλο που η θέση του ναού ανήκε στην ευρύτερη περιοχή των Παράλων Λαμπτρών ο χώρος δε φαίνεται να είχε ζωή στα αρχαία χρόνια. ‘Όμως στις σημειώσεις νεωτέρων περιηγητών και άλλων επιστημόνων αναφέρεται η ύπαρξη οστράκων από τα υστερορωμαϊκά και μεγαλυτέρου πλήθους από τα βυζαντινά χρόνια (1), πράγμα που υποδηλώνει κινητικότητα στο χώρο κατά τις προηγούμενες περιόδους. Επίσης σε παραπλήσιο αγρό βρέθηκε από τον αρχαιολόγο Ν. Κοτζιά επιγραφή – κίων του 412 π.Χ. που είχε χρησιμοποιηθεί για την ίδρυση του Ναού του Αγίου Δημητρίου κάποιου Γεισίου, πλουσίου κατοίκου των Λαμπρικών : «Ανάθημα Γεισίου Οικοτελούς Λαμπτρέως» (4).

Η ιστορία της αρχικής ανοικοδόμησης του ναού είναι άγνωστη. Επειδή οι λίθοι με τους οποίους ανοικοδομήθηκε το παλαιότερο τμήμα του ναού δεν υπάρχουν στην περιοχή, η προφορική παράδοση από τους κατοίκους του Κορωπίου, αναφέρει το παρακάτω περιστατικό για την προέλευση των λίθων (2) : «Προ πολλών εκατονταετιών πλοίο κατάφορτο με λίθους, τους οποίους μετέφερε από κάποιο νησί, ενώ έπλεε σε μικρή απόσταση από την παραλία προσάραξε στην ακτή της περιοχής του ναού. Το πλήρωμα αποβιβάστηκε στη ξηρά και αναπαυότανε στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το ναΰδριο, στενοχωρημένο για το συμβάν. Ξαφνικά παρουσιάστηκε κάποιος νεανίας με πρόσωπον που ακτινοβολούσε από κάποια ύπερκόσμια λαμπρότητα και αγιότητα, ό όποιος κατά τήν παράδοση, δεν ήταν άλλος, από τον Άγιο Δημήτριο, και ο όποιος είπε στον πλοίαρχο : — «Εάν έλευθερωθεί το πλοΐο σας, θα αφήσετε εδώ τους λίθους;» — «Μάλιστα» απήντησε o πλοίαρχος. Μετά από λίγο πήγε στο πλοίο και το βρήκε ελεύθερο. Τότε αντιλήφτηκε το θαύμα και τηρώντας την υπόσχεσή του άφησε τους λίθους στην ακτή».

Μια άλλη αξιοσημείωτη παράδοση αναφέρει ότι ο ναός υπήρξε καθολικό ανδρικής Μονής και πάρα πολλοί υπερήλικες του Κορωπίου αποκαλούν το Ναό «Μοναστήρι» (2), ενώ αλλού αναφέρονται δύο ερειπωμένα μετόχια - εκκλησίες της Μονής Αγ. Δημητρίου Σαρωνικού (Μικρό και Μεγάλο Μετόχι) κοντά σε μικρή απόσταση από το Ναό (5).

Επίσης άλλη προφορική μη διασταυρωμένη παράδοση, αναφέρει ότι υπήρχαν ιαματικά λουτρά για αρρώστιες του δέρματος και αρκετοί επισκέπτονταν την τοποθεσία και διέμεναν σε ξενώνες.

Στη δικαιοδοσία του ναού βρίσκεται σήμερα μια σχετικά μεγάλη έκταση γης, που περιήλθε από δωρεές ευσεβών αγροτών του Κορωπίου όταν πριν τρακόσια περίπου χρόνια παραχώρησαν τα τμήματα των αγρών που ήταν γειτονικά στο Ναό (2).
_______________
Βιβλιογραφία:

(1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969 σ. 88
(2) Ο Ναός του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου Σαρωνικού Δημ. Θ. Καρακατσάνη Αθήνα 1976
(3) www.eie.gr Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία.
(4) Ζ’ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α. Αττικής, Αναφορά στον Αρχαιολόγο Ν. Κοτζιά, Βας. Λέκκα-Χατζή, σ.39
(5) Οικισμοί περιοχής Κορωπίου κατά την Τουρκοκρατία, Σεραφείμ Κόλλιας, Η’ Επιστημονική συνάντηση Ν.Α. Αττικής, σελ.601