Ο ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στον περίβολο του 1ου κοιμητηρίου Γέρακα, επί των οδών Αναπαύσεως και Αττικής.

Ο ναός είναι ανοικτός στους προσκυνητές και ανήκει στην ενορία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου την 23η Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα, με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.

Είναι ένας μονόχωρος, καμαροσκέπαστος μεταβυζαντινός ναΐσκος, του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στο τέλος του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα (1). Έκτοτε ο ναός έχει υποστεί πολλές καταστροφές και ανθρώπινες επεμβάσεις - με τελευταία μια ανακατασκευή, πιθανά γύρω στα τέλη της δεκαετίας 1970 (1) - που έχουν αλλοιώσει καίρια την αισθητική του. Ανατολικά ο ναός καταλήγει σε μια τρίπλευρη ογκώδη κόγχη Ιερού, με μικρή κλίση και με ένα μικρό πολεμιστροειδές άνοιγμα που είναι και το μοναδικό άνοιγμα του ναού. Η στέγη είναι δικλινής με μεγάλους παλιούς κεράμους που μερικοί σώζονται έως σήμερα. Οι διαστάσεις του ναού είναι 4.70 x 6.70 μ. περίπου (χωρίς την αψίδα). Στην πρόσοψη πάνω από την είσοδο είναι εντοιχισμένα αρχαία μαρμάρινη λήκυθος και μαρμάρινο ανθέμιο.

Ο αρχικός ναΐσκος έχει όλα τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν τους ναούς της τουρκοκρατίας, δηλαδή τον τύπο της μονόχωρης κεραμοσκεπούς βασιλικής με τη δίρριχτη στέγη, την τοιχοποιία από αργολιθοδομή τις μικρές διαστάσεις, την απλότητα χωρίς περιττά στοιχεία κατασκευής, την έλλειψη εξωτερικού διακόσμου και τα ελάχιστα ανοίγματα.

Στην τοιχοδομή καθώς και στο κτιστό τέμπλο έχουν χρησιμοποιηθεί γλυπτά και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν μεταφερθεί πιθανότατα από άλλους αρχαίους ή πρωτοχριστιανικούς ναούς, πιθανά από τον αρχαίο Δήμο Παλλήνης και Γαργηττού. Παλιότερα ο επισκέπτης του 20ου αιώνα μπορούσε στο εξωτερικό του ναού, να παρατηρήσει εντοιχισμένα επιτύμβια μνημεία και κιονίσκους. Σήμερα αυτά καλύφθηκαν από ασβεστοκονίαμα (1) ή απομακρύνθηκαν.

Στο εσωτερικό του ναού η θολωτή οροφή έχει διακοσμηθεί με αστεράκια, σε πολύ νεώτερους χρόνους, σε μια προσπάθεια απομίμησης του ουρανίου θόλου, όπως ακριβώς έχει γίνει και στο γειτονικό μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Δημητρίου.

Στο βόρειο και νότιο τοίχο σχηματίζονται από δύο τυφλά τόξα, που διευρύνουν τον εσωτερικό χώρο και συνηθίζονται σε αρκετούς παρόμοιους ναούς. Φωτιστικά ανοίγματα δεν υπάρχουν εκτός από τη θύρα εισόδου. Τρεις ακατέργαστοι εγκάρσιοι δοκοί στηρίζουν τους μακρούς τοίχους. Το τέμπλο είναι κτιστό και Ωραία Πύλη ορίζεται από δύο αρράβδωτους κίονες, που έχουν όμως χρωματιστεί. Σώζεται το πώρινο επιστύλιο του τέμπλου, που κοσμείται με ανάγλυφη διακόσμηση, στο πάνω μέρος με κουφικά διανθισμένα θέματα και στο κάτω συμπλεκόμενους κύκλους με μικρά άνθη και πτηνά (1). Και το επιστύλιο όμως έχει βαφτεί με χρυσή βαφή.

Οι τοιχογραφίες έχουν καταστραφεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από μικρής εμβέλειας πυρκαγιά στο εσωτερικό του ναού, γύρω στο 1930. Έχουν απομείνει ο Άγιος Γεώργιος που λίγο διακρίνεται, στο νότιο τοίχο, δίπλα στο τέμπλο και η Παναγία με το Χριστό και τους τρεις Ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού, όπως και κάποια ίχνη περιγραμμάτων χωρίς χρώματα.
_______________
Ιστορία

Στην αρχαιότητα ο Γέρακας αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους δήμους της διοικητικής οργάνωσης του Κλεισθένη, τον αττικό Δήμο Γαργηττού. Σύμφωνα με παραδόσεις ο Γαργηττός ήταν αρχαίος λαϊκός ήρωας που κατοικούσε στις παρυφές του Βριλησσού. Από τον Γαργηττό επίσης καταγότανε ο φιλόσοφος Επίκουρος, ο ιδρυτής της φιλοσοφικής Σχολής που επέζησε ως τον 4ο π.Χ. αιώνα. Στον Γέρακα, κοντά στο Σταυρό, βρίσκονται και τα ερείπια του περίφημου Ιερού της Παλληνίδος Αθηνάς, ενός από τους πιο φημισμένους ναούς της θεάς Αθηνάς.

Τη μεσοβυζαντινή περίοδο κατά το 12ο αιώνα, πιθανολογείται η κατοίκηση της περιοχής, από την ύπαρξη οι δύο βυζαντινών ναών, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, που σήμερα αποτελεί ερειπωμένο μνημείο, και του ναού της Αγίας Θέκλας στην περιοχή του Σταυρού. Και οι δύο αυτοί ναοί ήταν μετόχια της Ιεράς Μονής των Φιλοσόφων (Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού), που την εποχή εκείνη και για πολλά χρόνια είχε σημαντική αίγλη και επίδραση σε ολόκληρη την γύρω περιοχή.

Αργότερα κατά την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας, κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, απετέλεσε περιοχή έντονης μοναστικής δραστηριότητας, με προεξάρχοντα τον άγιο Τιμόθεο, επίσκοπο Ευρίπου, που ίδρυσε τη Ιερά Μονή Πεντέλης και αργότερα έφυγε και ασκήτευσε στον Άγιο Γεώργιο Βραυρώνας, απέναντι από το ναό της Βαυρωνίας Αρτέμιδος.

Η Μονή Πεντέλης για πολλά χρόνια, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Γέρακα, αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή Μεσογείων. Οργάνωσε τα ασκηταριά των μοναχών, δημιούργησε πολλά μετόχια και κτίστηκαν αρκετά μεταβυζαντινά εκκλησάκια στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα. Από τα εκκλησάκια που κτίστηκαν την εποχή αυτή ήταν και το συγκεκριμένο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, όπως και το παραπλήσιο του Αγίου Δημητρίου, ενώ κάποια άλλα ερειπώθηκαν και νέες εκκλησίες κτίστηκαν επάνω ή δίπλα σε αυτά. Τέτοια μεταβυζαντινά ναΰδρια ήταν ο Άγιος Γεώργιος Χωστός, ασκητήριο του Αγίου Τιμοθέου, ο Άγιος Ιωάννης ο Αποκεφαλιστής, οι Άγιοι Πάντες, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, βυζαντινός ναός που ανοικοδομήθηκε την εποχή αυτή, και άλλα.
_______________
Βιβλιογραφία:
1) «Τα μεταβυζαντινά ναΰδρια του Γέρακα», Κοκκαλιάρης Άγγελος, Ξεναγός – Αρχαιολόγος, ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση ΝΑ Αττικής, σελ. 471
2) «Ιερό Παλληνίδος Αθηνάς», Άγγελος Κοκκαλιάρης, «Φωνή του Γέρακα», Νοέμβριος 2003
3) Μεσόγεια, www.mesogeia.com, Γέρακας