"Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ"

στὸν Νίκο Βολωνάκη

ΕΤ3, 19.6.2001

 

N.Β. Κύριες καὶ κύριοι καλησπέρα σας. Ὑπάρχουν ἐξελίξεις καὶ καινοτομίες σὲ διάφορους τομεῖς ὅπως ἡ φυσική, ἡ ἰατρικὴ, ἡ πληροφορικὴ ποὺ ἐμεῖς οἱ κοινοὶ θνητοὶ δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο νὰ παρακολουθήσουμε. Ὑπάρχουν ὅμως ἀπὸ πάνω μας οἱ διάφορες ἐπιτροπὲς ἐπιστημόνων ποὺ παρακολουθοῦν ὅλα αὐτά τὰ νέα βήματα. Γιὰ παράδειγμα, ἡ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔχει αὐτὸν τὸν σκοπό· νὰ ἐξετάζει τα ἠθικὰ κυρίως προβλήματα ποὺ δημιουρ­γοῦνται σχεδὸν κάθε μέρα στὴν ζωή μας. Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ἔχει ὁριστεῖ ὁ Ἀρχιμ. Νικόλαος Χατζη­νικολάου πού μᾶς τιμᾶ σήμερα ἐδῶ στὴν ΕΡΤ μὲ τὴν παρουσία του. Βιοηθική^ μιὰ νέα ἐπιστήμη στὴν ὁποία ὁδήγησε ἡ πρόοδος τῆς ἰατρικῆς τεχνολογίας καὶ τῆς γενετικῆς. Πρὶν ἕνα μήνα, πάτερ, ἀνακοινώθηκε μὲ τυμπανοκρουσίες -ὄχι μόνο στὴν Ἑλλάδα φυσικά- σὲ ὅλον τὸν κὸσμο ἡ χαρτογράφηση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Πεῖτε μας ποιὰ ἦταν ἡ πρώτη σας ἀντίδραση κατ’ ἀρχήν.
 

π.Ν.Χ. Νομίζω ἦταν μιὰ μεγάλη χαρὰ γιὰ ἕνα ἁκόμη ἐπίτευγμα τῆς ἐπιστήμης τὸ ὁποῖο βέβαια δέν μᾶς αἰφνιδίασε καὶ τόσο πολύ, διότι δὲν ἔγινε πρὶν ἀπὸ ἕνα μήνα, ἔγινε καὶ πρὶν ἀπὸ ἕνα χρόνο καὶ πρὶν ἀπὸ ἐνάμιση χρόνο καθὼς φτάναμε στὸ 95, στὸ 97 καὶ τελικὰ στὸ 100 τοῖς ἑκατό.
 

Ν.Β. Τελικὰ τί εἶναι αὐτό; Εἶναι εὐλογία ἢ κατάρα αὐτὸ ποὺ λέγεται χαρτογράφησή του ἀνθρώπινου γονιδιώματος;
 

π.Ν.Χ. Εἶναι δυνατὸν ἡ γνώση καὶ μάλιστα τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῶν μυστικών μας νὰ εἶναι κατάρα;
 

Ν.Β. Γιὰ ἐσᾶς δηλαδὴ ὅ,τι καινούργιο εἶναι καλό;
 

π.Ν.Χ. Ὅ,τι καινούργιο εἶναι μιὰ πρόκληση καὶ κάθε πρόκληση εἶναι καλή. Ἡ χρήση τοῦ ἐπιτεύγματος εἶναι αὐτὴ ποὺ προσδιορίζει καὶ τὰ ἀποτελέσματά του. Ἀπὸ ἐμᾶς ἐξαρτᾶται ἂν θὰ κάνουμε καλὴ ἢ κακὴ χρήση. Τὸ ἐπίτευγμα, ὅμως, καθ’ ἑαυτὸ ἀνοίγει ἕνα νέο κεφάλαιο γνώσεως τὸ ὁποῖο μόνο εὐλογία ἐγὼ θὰ τὸ ἔλεγα καὶ μὲ κανένα τρόπο δὲν θὰ μποροῦσα νὰ τὸ ὀνομάσω κατάρα ἢ κάτι ἄλλο οὐδέτερο ἔστω.
 

Ν.Β. Μάλιστα. Ὅταν ἀκοῦτε τώρα μιὰ ἀναγγελία γιὰ ἕνα καινούργιο τέτοιου εἴδους κατόρθωμα τῆς ἐπιστήμης, κάθε φορά, πῶς ἀντιδρᾶτε; Τρομάζετε, τρέχετε στὶς βιβλιοθῆκες ἢ προσεύχεσθε;
 

π.Ν.Χ. Τώρα αὐτὸ τὸ «τρομάζω» νομίζω ἀπὸ τὸ προηγούμενο ἐρώτημα ἔχει ἤδη ἀπαντηθεῖ. Δὲν νομίζω ὅτι ὑπάρχει κανένας λόγος κανεὶς νὰ τρομάζει. Ἁπλῶς νὰ χαίρεται. Ἐμεῖς βέβαια δὲν πολυαιφνιδιαζόμαστε, διότι ἤδη ἐνημερωνόμαστε γιὰ τὶς ἐξελίξεις αὐτὲς καὶ στὴν Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς καὶ ἔτσι εἴμαστε ἀρκετὰ προετοιμασμένοι. Ἐγὼ καὶ πάλι ἐπαναλαμβάνω ὅτι ἕνα κλίμα καὶ μιὰ ἀτμόσφαιρα χαρὰς εἶναι ποὺ ἐπικρατεῖ καὶ μιὰ ἰκανοποίηση ὅπως καὶ μιὰ σύνεση γιὰ τὸ τί θὰ ἔπρεπε νὰ  γίνει καὶ πὼς ἐμεῖς  θὰ  μπορούσαμε αὐτὸ νὰ τὸ διευκολύνουμε.
 

Ν.Β. Μάλιστα. Ἐκεῖ ἢθελα περισσότερο νὰ ἑστιάσω. Κατ’ ἀρχὴν ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι αὐτὴ ποὺ ἀντιμετωπίζει μὲ κάποια ἐπιφύλαξη, μὲ κάποιον σκεπτικισμὸ κάθε νέο τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα;
 

π.Ν.Χ. Κάθε ἄλλο, ἴσα-ἴσα. Βέβαια, ὑπάρχει μιὰ ἀντίληψη τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία χώθηκε πραγματικὰ στὰ ἐπιτεύγματα στὶς διάφορες περιόδους τῆς ἱστορίας της ἀλλὰ δὲν ἔχουμε κάτι ἀντίστοιχο μὲ τὴν Ὀρθόδοξη παράδοση. Ἴσα-ἴσα ἐγὼ θὰ ἔλεγα ὅτι ὑποδεχόμαστε σὰν κάτι καινούργιο, σὰν κάτι ἄγνωστο τὸ ὁποῖο ἔχει καὶ αὐτὸ τὴν ὀμορφιά του καὶ ὅλη ἡ θεολογία εἶναι ἡ ἐνασχόληση μὲ τὸ καινούργιο καὶ τὸ ἄγνωστο. Ἡ ἀντίληψη τοῦ κόσμου εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ φρένο στὶς ἐξελίξεις. Ἐγὼ θὰ προτιμοῦσα νὰ πῶ ὅτι εἶναι τὸ τιμόνι στὶς ἀναγκαῖες ἐξελίξεις. Ὄταν ἔχουμε ἕνα αὐτοκίνητο ὅσο πιὸ γρήγορα τρέχει, ὅσο πιὸ καλὸ γκάζι ἔχει, τόσο καλύτερο τιμόνι χρειάζεται.
 

Ν.Β. Ναὶ, ἀλλὰ εἶναι καὶ πιὸ ἐπικίνδυνο.
 

π.Ν.Χ. Γι’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο χρειάζεται τὸ τιμόνι καὶ τὸ φρένο. Ὁ δικός μας ὁ ρόλος δὲν νομίζω ὅτι εἶναι στὸ φρένο. Τὰ φρένα εἶναι οἱ ἐπιτροπὲς κυρίως τῆς πολιτείας. Ὁ δικός μας ρόλος εἶναι νὰ δώσουμε κατευθύνσεις καὶ ὄχι νὰ  προσδιορίζουμε ὅρια.
 

Ν.Β. Αὐτὸ τώρα ἤθελα νὰ σᾶς ρωτήσω ὡς ἑπόμενη ἐρώτηση. Ποιός εἶναι ὁ ρόλος αὐτοῦ ποὺ λέγεται Κέντρο Βιοηθικῆς τὸ ὁποῖο δημιουργήθηκε τώρα τελευταία;
 

π.Ν.Χ. Τὸ Κὲντρο Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς ἔχει μιὰ ἱστορία περίπου δέκα ἐτῶν. Εἶναι τὸ μόνο Κὲντρο Βιοηθικῆς ποὺ ὑπάρχει στὴν Ἑλλάδα. Δὲν ὑπάρχει κανένας ἄλλος φορέας ποὺ νὰ ὑποστηρίζει κάτι τέτοιο καὶ αὐτὸ ἐμεῖς τὸ εἴχαμε συνειδητοποιήσει ἐδῶ καὶ δέκα περίπου χρόνια. Τὸ 1993 ἐγκαινιάστηκε καὶ μετεξελίχθηκε περίπου τὸ 2000 τὸν Μάρτιο. Ἤδη ὑπάρχει μιὰ συγκροτημένη βιβλιοθήκη, ἡ μόνη στὴν Ἑλλάδα γιὰ τὰ θέματα Βιοηθικῆς μὲ πολὺ καλὸ ἀρχεῖο βιντεοκασετῶν, δημοσιευμάτων, καθημερινὰ ὅ,τι δημοσιεύματα ὑπάρχουν παγκοσμίως ἐμεῖς τὰ συλλέγουμε, ὑπάρχει ἕνα ἐπιτελεῖο ἑπτά ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι ἐπὶ μονίμου βάσεως ἀσχολοῦνται μὲ τὴν καλὴ ἐπιστημονικὴ ἐνημέρωση, ἔχει δημιουργηθεῖ ἕνα συνεδριακὸ κέντρο πολὺ καλό, ὥστε νὰ ἀποτελεῖ ταυτόχρονα καὶ ἕνα ὑγιὲς forum στὸ ὁποῖο θὰ κατατίθενται ἀπόψεις ἐπιστημονικές, νομικές, μὲ κοινωνικὲς εὐαισθησίες καὶ θεολογικές, γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ὑπάρχει μιὰ σφαιρικὴ ἐπεξεργασία τῶν θεμάτων καὶ στὸ τέλος νὰ εἶναι σὲ θέση ἡ Ἐκκλησία νὰ καταθέσει μιὰ καὶ ἐπιστημονικὰ κατοχυρωμένη τοποθέτηση στὰ ἐπὶ μέρους θέματα καὶ ταυτόχρονα ὅμως νὰ δώσει καὶ μιὰ ἄποψη ἡ ὁποία νὰ εἶναι ἀπόλυτα συμβατὴ μὲ τὸ ἦθος, μὲ τὸ πνεῦμα, μὲ τὸ φρόνημά της.
 

Ν.Β. Καὶ πῶς λειτουργεῖ καὶ ποῦ εἶναι ἡ ἕδρα της;
 

π.Ν.Χ. Ἡ ἕδρα της, τοῦ Κέντρου Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς, εἶναι στὴν Ἀθήνα μέσα στὸν χῶρο τοῦ Μετοχίου τῆς Ἀναλήψεως ποὺ εἶναι τὸ μόνο ἁγιορείτικο μετόχι στὴν Ἀθήνα, στὸν Βύρωνα, εἶναι πάνω ἀπὸ τὸ Παγκράτι. Εἶναι ἕνα συνεδριακὸ κέντρο, ὅπως σᾶς ἀνέφερα, πυρήνας του εἶναι αὐτὴ ἡ βιβλιοθήκη καὶ οἱ συνεδριακοὶ βέβαια χῶροι.
 

Ν.Β. Καὶ κάθε πότε συνέρχεται αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ Ἐπιτροπή;
 

π.Ν.Χ. Ἄλλο πράγμα ἡ Ἐπιτροπὴ καὶ ἄλλο τὸ Κὲντρο. Παράλληλα ὑπάρχει ἡ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς τῆς Ἐκκλησίας ἡ ὁποία συνεστήθη ἀπὸ τὸν νῦν Ἀρχιεπίσκοπο, πρὶν ἀπὸ πέντε χρόνια. Μόλις ἔγινε Ἀρχιεπίσκοπος, σὲ μία ἑβδομάδα, ἡ πρώτη του κίνηση ἴσως, ἦταν ἡ ἰδέα τῆς συστάσεως μιὰ ἐπιτροπῆς βιοϊατρικῆς ἠθικῆς. Ὁ νῦν Ἀρχιεπίσκοπος εἶναι ὁ πρῶτος στὴν Ἑλλάδα, ἀπὸ ὁποιαδήποτε κατεύθυνση ἑπιστημονικὴ καὶ ἂν προέρχεται, ποὺ ἀσχολήθηκε μὲ τὰ θέματα βιοηθικῆς ἀπὸ τὸ 1976, ὁπότε καὶ ἄρχισε νὰ μαζεύει τοὺς γιατρούς τοῦ Βόλου ὡς Μητροπολίτης Δημητριάδος καὶ κάθε φορὰ στὴ μνήμη τοῦ Ἁγίου Λουκᾶ στὶς 18 Ὀκτωβρίου νὰ κάνει ἕνα θέμα βιοηθικῆς. Εἶναι ἐντυπωσιακὴ ἡ ἐνημέρωση τὴν ὁποία εἶχε. Μετὰ ἔγιναν οἱ πρῶτες ἐπιτροπές τῆς πολιτείας, μιὰ ἄτυπη θὰ ἔλεγα τὸ 1979, στὴ συνέχεια ἔγινε μιὰ ἐπιτροπὴ ἀπὸ τὴ Γενικὴ Γραμματεῖα Ἔρευνας καὶ Τεχνολογίας τὸ 1991, δὲν μπόρεσαν πολὺ ἔργο νὰ παραγάγουν. Τελικῶς ὑπάρχουν τώρα τρεῖς ἐπιτροπές τῆς πολιτείας, ἡ μία εἶναι ἐπιτροπὴ τοῦ πρωθυπουργοῦ, συμβουλευτικῆ παρὰ τῷ πρωθυπουργῷ, ἡ ὁποία συνεστήθη μαζὶ περίπου μὲ τὴν ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας...
 

Ν.Β. Οἱ ὁποῖες μεταξὺ τους συνεργάζονται ἢ ἔχουν κάποιου εἴδους ἐπαφή;
 

π.Ν.Χ. Δὲν νομίζω. Ὄχι ἔχουν μιὰ διαφορετικὴ ἀποστολή. Ὑπάρχει μιὰ ἐπιθυμία συνεργασίας ἀλλὰ κυρίως ὑπάρχει μιὰ ἐπιτροπή τῆς Γενικῆς Γραμματείας Ἔρευνας καὶ Τεχνολογίας ποὺ ἀσχολεῖται κυρίως μὲ τὰ μεταλλαγμένα τρόφιμα. Τώρα συνεστήθη ἐδῶ καὶ δυό-τρεῖς μῆνες περίπου μιὰ ἐπιτροπὴ ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Ὑγείας, πάλι ἐπιτροπὴ βιοηθικῆς. Ἐμεῖς προσπαθοῦμε νὰ συνεργαζόμαστε, νὰ ἐνημερωνόμαστε καὶ ὡς Ἐκκλησία, νὰ κρατοῦμε χαμηλοὺς τόνους καὶ νὰ στηρίζουμε τὸ προβληματισμό μας στὴν πολὺ καλὴ ἐνημέρωση καὶ τῆς ἐπιστημονικῆς διαστάσεως τοῦ θέματος, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ τῶν κοινωνικῶν προεκτάσεων ποὺ ἔχει τὸ κάθε θέμα.
 

Ν.Β. Καὶ βέβαια σὲ αὐτό τὸ σημεῖο θὰ ἢθελα νὰ δείξω το τελευταῖο σας πόνημα ποὺ λέγεται «Ἐλεύθεροι ἀπὸ τὸ γονιδίωμα» τὸ ὁποῖο γιὰ ἐμένα εἶναι ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρον βιβλίο καὶ ποὺ ἐμπεριέχει πολλὲς λύσεις σὲ τέτοιους εἴδους προβληματισμούς τῆς κοινωνίας μας.
 

π.Ν.Χ. Μπορῶ νὰ διαφωνήσω λίγο μαζί σας;
 

Ν.Β. Παρακαλῶ.
 

π.Ν.Χ. Δὲν ἔχει λύσεις. Οἱ λύσεις εἶναι πολὺ ὑπερφίαλος ὅρος, γιὰ νὰ χρησιμοποιήσουμε αὐτὸν τὸν ὅρο γιὰ θέματα ποὺ τόσο γρήγορα τρέχουν, ποὺ τόσο καινούργια εἶναι, ποὺ τόσο λεπτὰ καὶ δύσκολα καὶ πολυδιάστατα εἶναι στὴν φύση τους. Τὸ βιβλίο αὐτὸ βασικὰ ἔχει ὁμιλίες οἱ ὁποῖες ἔγιναν σὲ διάφορες εὐκαιρίες, κυρίως σὲ ἐπιστημονικὸ κοινό.
 

Ν.Β. Ναὶ, ἀλλὰ σὲ αὐτὲς τὶς ὁμιλίες ἐμπεριέχονται ἀπόψεις καὶ μάλιστα θέσεις οἱ ὁποῖες ἔχουν γύρω-γύρω τὰ ἐπιχειρήματά τους. Καὶ θὰ ἒλεγα πολλὲς ὅτι εἶναι ἀτράνταχτες.
 

π.Ν.Χ. Δὲν ξέρω. Εἶναι προσπάθεια προβληματισμοῦ μὲ ἕναν σεβασμὸ στὴ δυσκολία τῶν θεμάτων. Ἀσφαλῶς, εἶναι ὁ ἀρχικὸς λόγος, ὁ πρῶτος λόγος, δὲν εἶναι ὁ τελικὸς λόγος ποὺ θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ πεῖ μὲ μεγάλη φροντίδα καὶ ἐπιμέλεια στὴν ἐπεξεργασία ἀλλὰ καὶ μὲ σοβαρὲς ἀτέλειες.
 

Ν.Β. Νὰ πᾶμε τώρα στὸ ἔργο τῆς Ἐπιτροπῆς. Ποιὸς τελικὰ ἀποφασίζει, γιὰ παράδειγμα, ἕως ποῦ μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ φτάσει ἡ γενετική, γιὰ παράδειγμα, ἡ ἐξέλιξη.
 

π.Ν.Χ. Ἀσφαλῶς ὄχι ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας.
 

Ν.Β. Ναὶ ἀλλὰ δὲν βάζει κάποιο ὅριο, δηλαδὴ δὲν βάζει τὸν πήχη σὲ κάποιο σημεῖο ποὺ νὰ πεῖ ἐμεῖς δεχόμαστε ὡς ἐκεῖ, ὂχι παραπέρα;
 

π.Ν.Χ. Νομίζω ἡ λογική τοῦ δεχόμαστε καὶ ἀπορρίπτουμε εἶναι μιὰ λογικὴ στὴν ὁποία ἑμεῖς δὲν ἕχουμε ἐνταχτεῖ ὡς τώρα. Ἡ λογικὴ ἡ δική μας εἶναι περισσότερο νὰ  κατευθυνθοῦμε στὶς ἀρχὲς παρὰ στὰ ὅρια. Οἱ σωστὲς καὶ οἱ ὑγιεῖς ἁρχὲς εἶναι ποὺ προσδιορίζουν καὶ τὰ ὅρια. Μιὰ φυλακίστικη, εἰσαγγελικὴ νοοτροπία ἔχω τὴν ἐντύπωση πὼς δὲν συνάδει μὲ τὴν ἐλευθερία τοῦ Ὀρθοδόξου καὶ ἐκκλησιαστικοὺ ἤθους. Κυρίως τὸ ἀποτέλεσμα καὶ τὸ ὅριο νὰ βγαίνει σὰν καρπὸς καὶ ὄχι σὰν  μιὰ ἀπόφαση μιᾶς ἐπιτροπῆς.
 

Ν.Β. Ποιός μπορεῖ, γιὰ παράδειγμα, νὰ σταματήσει τὴν ἀνάπτυξη τοῦ λεγόμενου ἐγωιστικοῦ γονιδίου;
 

π.Ν.Χ. Δὲν σταματᾶνε αὐτὰ εὔκολα οὔτε μὲ ἀποφάσεις, ἡ ἔρευνα πολὺ δύσκολα ἐλέγχεται, ἡ ἐπιθυμία γιὰ γνώση, ἡ ἐξέλιξη ἔχω τὴν ἐντύπωση πὼς δὲν περιορίζονται μὲ κανέναν τρόπο, ὑπάρχουν ὅμως ἂλλες παράμετροι ὅπως εἶναι τὸ αἴσθημα καὶ ἡ ἀνάγκη γιὰ αὐτοσυντήρηση. Ὑπάρχει πάντοτε ἕνας φόβος ὅτι κάτι κακὸ μποροῦμε νὰ κάνουμε. Δυστυχῶς δὲν ὑπάρχει ὁ φόβος ὅτι κάτι μὴ ἠθικό, δηλαδὴ κάτι ποὺ πνίγει τελικὰ τὸν ἄνθρωπο ὡς ἀξία καὶ συνήθως αὐτό τὸ ὁποῖο γίνεται εἶναι ὅτι ἐμᾶς τὸ κριτήριό μας εἶναι πὼς θὰ προαγάγουμε τὴν ὑγεία, πὼς θὰ παρατείνουμε τὴν βιολογικὴ ζωή, πῶς θὰ περιποιηθοῦμε τὸν ἄνθρωπο ποὺ ζυγίζει ἑβδομήντα κιλά, χωρὶς ψυχή, ζεῖ ἑβδομήντα χρόνια δίχως αἰωνιότητα καὶ τρέφεται μὲ ἑβδομήντα εὐρὼ τὴν ἡμέρα χωρὶς εὐτυχία καὶ ἰκανοποίηση. Ἐμεῖς δὲν πιστεύουμε σὲ ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, πολὺ χοϊκό, πολὺ χρονικὸ ἀλλὰ πιστεύουμε σὲ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ μπορεῖ νὰ λέει ὄχι ἐκεῖ ποὺ πρέπει νὰ πεῖ, μπορεῖ νὰ συναινεῖ ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ὁ κίνδυνος μιᾶς ὑγιοῦς, ὅμως προκλήσεως, καὶ φροντίζουμε μὲ αὐτὸ τὸ φρόνημα νὰ...
 

Ν.Β. Ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχει ἑβδομήντα κιλὰ ἀξίας μέσα του.
 

π.Ν.Χ. Δὲν ξέρω ἂν ἔχει ἑβδομήντα κιλά, ἑβδομήντα τόνους ἴσως καὶ ἀπροσμέτρητη ἀξία μέσα του ὁ ἄνθρωπος. Πιστεύω ὅτι ἡ ἐπιστήμη ἔτσι ὅπως ἐξελίσσεται τώρα, ποὺ ἔχει αὐτὴν τὴν μαγεία καὶ τὴν γοητεία τῆς μεγάλης ταχύτητας καὶ τοῦ τολμηροῦ τοῦ ἐπιτεύγματος, διότι γίνεται ἔντονα παρεμβατικὴ καὶ διεισδυτικὴ στὴν ζωὴ καὶ στὸ ἀνθρώπινο σῶμα καὶ τὴν ἀνθρώπινη ὑπόσταση ἔχει παράλληλα ἕναν κίνδυνο, τὸν κίνδυνο νὰ καταντήσει τὸν ἄνθρωπο μιὰ μηχανικὴ παράμετρο, μιὰ συσκευὴ μὲ ἐξαρτήματα καὶ ὄχι ἕναν αὐτεξούσιο ἄνθρωπο, αὐτὸν ὁ ὁποῖος μπορεῖ -ὅπως εἶπα προηγουμένως- ἐλεύθερα νὰ παρεμβαίνει καὶ στὴν πρόοδο τῆς γνώσης καὶ τῆς ἐπιστήμης.
 

Ν.Β. Πεῖτε μου, πάτερ, τὰ μεταλλαγμένα τρόφιμα, γιὰ παράδειγμα, ἢ ἡ κακοποίηση τοῦ περιβάλλοντος ἢ οἱ ἀλλαγὲς στὴν ἀτμόσφαιρα εἶναι θέματα πού σᾶς προβληματίζουν;
 

π.Ν.Χ. Αὐτὰ εἶναι θέματα περιβαλλοντικῆς ἠθικῆς. Δὲν εἶναι ἄμεσα στὰ ἀντικείμενα τῆς βιοηθικῆς ἂν καὶ τὰ μεταλλαγμένα τρόφιμα εἶναι, ἐπειδὴ εἶναι θέμα βιοτεχνολογίας καὶ ἡ βιοτεχνολογία ἐμπίπτει στὶς ἀρμοδιό­τητες τῆς βιοηθικῆς, βρίσκονται καὶ στὶς δυὸ περιοχές, ἐγὼ θὰ ἔλεγα περισσότερο στὴ βιοηθικὴ καὶ φυσικά μᾶς προβληματίζουν.
 

Ν.Β. Τελικὰ ἔχουν μόνο συμβουλευτικὸ χαρακτήρα οἱ πιθανὲς παραινέσεις σας γιὰ κάποιο ἐπίκαιρο θέμα;
 

π.Ν.Χ. Νομίζω ὅτι ὄχι. Ἔχουν ἕναν συμβουλευτικὸ χαρακτήρα πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο, εἶναι μιὰ ἐκκλησιαστικὴ ἐπιτροπή, ὀφείλουμε νὰ ἐνημερώσουμε τὴ Σύνοδο καὶ νὰ βοηθήσουμε τοὺς ἁρμοδίους οἱ ὁποῖοι καὶ ἀποφασίζουν, γιὰ νὰ συντάξουν μιὰ ἐγκύκλιο ἢ νὰ κάνουν μιὰ οὐσιαστικὴ παρέμβαση, νὰ δείξουμε τὶς διαστάσεις τῶν ἐπιμέρους προβλημάτων. Ὑπὸ αὐτὴν τὴν ἔννοια ἐμεῖς κάνουμε τὸ πρῶτο βῆμα, ποὺ εἶναι ἡ ἐνημέρωση καὶ ἡ συμβουλευτικὴ παρέμβαση, ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα ὅμως εἶναι ἀρμοδιότητα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου νὰ κάνει καὶ μιὰ οὐσιαστικὴ παρέμβαση μέσα στὰ κοινωνικὰ πράγματα. Ἔτσι εἶχε γίνει καὶ προσφάτως μὲ τὸ νέο νομοσχέδιο γιὰ τὴν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή. Ἐκεὶ ἐμεῖς ἤρθαμε σὲ σαφῆ ἀντίθεση, φτάσαμε στὸ σημεῖο νὰ  πᾶμε καὶ στὴν Βουλή, νὰ ἔχουμε συναντήσεις μὲ τὸν Ὑπουργὸ Δικαιοσύνης, νὰ γράψουμε στὸν Τύπο, ἐμφανιστήκαμε καὶ σὲ τηλεοπτικὰ προγράμματα, ὑπῆρξε μιὰ δυναμικὴ παρέμβαση καὶ πολὺ καλῶς νομίζω.
 

Ν.Β. Μιὰ ἀντίθεση.
 

π.Ν.Χ. Ὄχι ἀντίθεση. Δὲν ξέρω, ἔχετε λίγο φόβους καὶ ἀντιθέσεις μέσα στὸ μυαλό σας γιὰ τὴν Ἐκκλησία. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι μιὰ ἀγκαλιά. Εἶναι μιὰ πρόταση. Πρέπει νὰ ποῦμε κι ἐμεῖς ὁρισμένα πράγματα καὶ ἔχει γίνει πολὺς κόπος, ὑπάρχει πολλὴ μέθοδος, ὑπάρχει τεράστιος σεβασμὸς στὰ ἐπιμέρους θέματα, νομίζω ὑπάρχει πολὺ σύνεση καὶ πρέπει νὰ  ἀκουστεῖ ἡ φωνή τῆς Ἐκκλησίας ὄχι ὡς φωνὴ ἑνὸς σωματείου ἀλλὰ ὡς βαθειὰ ἔκφραση ἑνὸς σώματος πνευματικοῦ τὸ ὁποῖο εἶναι δεμένο μὲ τὴν παράδοσή μας, στὸ ὁποῖο ὁ κόσμος καταθέτει τὸν πόνο του, τὶς ἀνάγκες του, τὰ βαθύτερα μυστικά του.
 

Ν.Β. Πᾶμε κάπου ἀλλοῦ τώρα. Ὁ αἰώνας αὐτός, ὅπως γράφετε καὶ στὸ βιβλίο σας, θεωρεῖται αἰώνας τῆς ἔκρηξης τῆς φυσικῆς. Αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ τὸ βρίσκεται συναρπαστικό; Βέβαια περιττὸ νὰ πῶ αὐτὴν τὴν στιγμὴ ὅτι οἱ σπουδές σας εἶναι κυρίως φυσικῆς.
 

π.Ν.Χ. Ἐγὼ ξεκίνησα ἀπὸ τὴ φυσικὴ ἀλλὰ οἱ βασικές μου ἔρευνες -μπορεῖ νὰ νοιώθω μέσα μου φυσικός- ἀλλὰ τὸ διδακτορικό μου καὶ οἱ σπουδές μου ἦταν σὲ θέματα...
 

Ν.Β. Μπορῶ νὰ πῶ ἕνα μόνο λεπτό, ἀπὸ τὸ τεράστιο βιογραφικὸ ποὺ ἔχετε, ὅτι σπουδάσατε ἐδῶ στὸ πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὅτι ἐπὶ ὀκταετία κάνατε μεταπτυχιακὲς σπουδὲς στὴν ἀστροφυσικὴ στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Harvard, στὴ μηχανολογία στὸ ΜΙΤ καὶ διδακτορικὲς σπουδὲς στὸ Harvard στὴ βιοϊατρικὴ τεχνολογία, ἐπίσης εἶστε ἀπόφοιτος θεολογικῆς σχολῆς, ἤσαστε ἐπιστημονικὸς σύμβουλός της NASA κ.λ.π., γιὰ νὰ μὴ μακρυγορήσω, ἁπλῶς γιὰ νὰ δώσω τὸστίγμα σας στοὺς τηλεθεατές μας. Λοιπόν, πεῖτε μας γιατί βρίσκετε συναρπαστικὴ τὴν ἔκρηξη τῆς φυσικῆς αὐτοῦ τοῦ αἰῶνα.
 

π.Ν.Χ. Ὂχι αὐτοῦ, τοῦ περασμένου αἰῶνα. Ἐγὼ βασικὰ -ἂν τὸ εἴδατε αὐτὸ στὸ βιβλίο- θέλησα νὰ περιγράψω τὸ πῶς τὰ ἐπιτεύγματα τῆς φυσικῆς τελικῶς συμπαρέσυραν καὶ τὶς ἄλλες ἐπιστῆμες, ὅπως τὰ ἐφηρμοσμένα μαθηματικά, τὰ ὑπολογιστικὰ μαθηματικά, τὴν πληροφορική, ἡ φυσικὴ στερεᾶς καταστάσεως δημιούργησε μιὰ ἔκρηξη στὴν τεχνολογία τῶν ὑλικῶν, ἕτσι ἔφτασε ἡ τεχνολογία, ἡ πληροφορικὴ νὰ ψάχνουν γιὰ ἕνα νέο ἀντικείμενο, κάπως δημιουργήθηκε ἕνας σχετικός, ἂν μπορῶ νὰ πῶ, κορεσμὸς στὸ ἀντικείμενο τῆς φυσικῆς καὶ προβλήθηκαν ἀμέσως ὡς χῶρος ἐφαρμογῆς καὶ τῆς τεχνολογίας καὶ τῆς πληροφορικῆς τὰ βιολογικὰ συστήματα. Ἔτσι, λοιπὸν δημιουργήθηκε ἡ βιοϊατρικὴ τεχνολογία, ἡ βιοτεχνολογία, ἡ γενετικὴ μηχανική, ὅροι πολὺ μηχανικοί, πολὺ τεχνολογικοὶ καὶ αὐτοὶ μπαίνουν σὲ κάτι ποὺ δὲν ἤμαστε ὣς τώρα συνηθισμένοι νὰ τὸ ἀντιμετωπίζουμε μὲ τεχνολογικοὺς ὅρους, τὸ ἀνθρώπινο σῶμα καὶ τὴν ἀνθρώπινη ὑπόσταση. Ἡ φυσικὴ εἶναι κάτι τὸ πραγματικὰ γοητευτικὸ καὶ μαγευτικό. Πιστεύω ὅτι εἶναι ἔνας μοχλὸς γιὰ πάρα πολλὰ πράγματα καὶ μιὰ θαυμάσια διανοητικὴ ἄσκηση.
 

Ν.Β. Πάτερ, ἤθελα νὰ σᾶς ρωτήσω πιστεύετε ὅτι μπορεῖ νὰ ἐξαντληθεῖ αὐτὴ ἡ ἔφεσή του ἀνθρώπου γιὰ ὅλο καὶ περισσότερη γνώση, μπορεῖ κάποια στιγμὴ νὰ  ἐπέλθει κορεσμός;
 

π.Ν.Χ. Ἐγὼ προσωπικὰ νομίζω ὅτι αὐτὸ ποὺ λέτε εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατο. Εἶναι αὐτὸ ποὺ ἔλεγε καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ὅτι ὁ ἄνθρωπος «φύση τοῦ εἰδέναι ὀρέγεται». Ἡ ὄρεξη, ἡ δίψα, ἡ λαχτάρα τῆς γνώσης τοῦ καινούργιου, τοῦ ἐπικίνδυνου, τοῦ ἄγνωστου. Ἐγὼ προφήτης δὲν εἶμαι ἀλλὰ νομίζω ὅτι τουλάχιστον σήμερα δὲν ἔχουμε ἐνδείξεις γιὰ τὸ ἀντίθετο.
 

Ν.Β. Τελικὰ αὐτὴ ἡ γνώση ἀφορᾶ τὴν ἀνθρωπότητα ἢ ἀφορᾶ τὶς μεγάλες πολυεθνικὲς βιομηχανίες;
 

π.Ν.Χ. Κατ’ ἀρχὰς καὶ οἱ πολυεθνικὲς βιομηχανίες εἶναι μέσα στὴν ἀνθρωπότητα, ἀφορᾶ τοὺς πάντες, ἁπλῶς οἱ βιομηχανίες αὐτὲς καὶ τὰ οἰκονομικὰ συμφέροντα ἔχουν ἐντελῶς τώρα οἰκονομικοποιήσει καὶ τὴν ἔρευνα καὶ τὴν ὑγεία καὶ ἴσως τὸ ἀγαθό τῆς ζωῆς τὸ ὁποῖο ἔχει ἐξελιχθεῖ ἀπὸ θεῖο δῶρο σὲ commodity ποὺ λέμε, δηλαδὴ σὲ καταναλωτικὸ ἀγαθό. Αὐτὸς εἶναι ἔνας κίνδυνος τῆς ὅλης προβληματικῆς, διότι καὶ ἡ ἔρευνα καὶ ἡ χρήση τῆς ἔρευνας γίνεται μὲ ἔντονα οἰκονομικὸ κριτήριο.
 

Ν.Β. Μάλιστα. Πᾶμε κάπου ἀλλοῦ τώρα. Γράφτηκε πρὶν ἀπὸ λίγες μέρες στὶς ἐφημερίδες ὅτι ἡ ἐπιστήμη τῆς βιοχημείας ἔλυσε τὸ μυστήριο τῆς σύστασης τοῦ πνεύματος. Αὐτὸ καὶ μόνο ποὺ τὸ ἀκοῦτε δέν σᾶς φοβίζει; Ξαναέρχομαι σὲ αὐτὴν τὴν ἐρώτηση, γιατί ἐμένα μὲ φοβίζει. Ἄλλο ἡ διαφορά τῆς ὕλης καὶ τοῦ πνεύματος καὶ ἄλλο νὰ σοῦ προσδιορίσουν τὴν σύσταση τοῦ πνεύματος.
 

π.Ν.Χ. Ἀντιλαμβάνεσθε ὅτι εἶναι μᾶλλον δημοσιογραφικὴ ὑπερβολὴ αὐτό το πρᾶγμα καὶ θὰ σᾶς πῶ ἕνα ἁπλὸ παράδειγμα. Ἐγὼ δὲν θέλω νὰ  ὑποτιμήσω τὴν τεράστια ἀξία τῆς βιοχημείας ἀλλὰ βλέπω τώρα ὅλοι οἱ βιοχημικοί τοῦ κόσμου κυνηγοῦν ἕναν ἰὸ νὰ μπορέσουν νὰ ἐξοντώσουν καὶ δὲν τὰ καταφέρνουν. Ἒ, λὶγο πιὸ ταπεινά. Τὸ πνεῦμα δὲν μπαίνει μέσα στὴ νομοτέλεια τῆς φύσης.
 

Ν.Β. Πιστεύετε ὅτι εἶναι κάποιο σχῆμα ὑπερβολῆς.
 

π.Ν.Χ. Βέβαια, ἀναντίρρητα. Βέβαια ὑπάρχει μιὰ ἐπιστήμη. Ἐμένα ἂν μὲ ρωτούσατε σήμερα τί θὰ ἤθελα νὰ σπουδάσω, ἂν ἤθελα νὰ εἶμαι ἐπίκαιρος, θὰ σᾶς ἔλεγα νευροφυσιολογία ἢ γενετικὴ μηχανική, διότι ἡ νευροφυσιολογία εἶναι ὅλη αὐτὴ ἡ δυνατότητα ἀποκάλυψης πολὺ δύσκολων μυστικῶν τῆς λειτουργίας τοῦ ἐγκεφάλου. Ἄν μοῦ λέγατε τί θὰ ἤθελες νὰ  σπουδάσεις, προκειμένου νὰ ἀπολαμβάνεις πραγματικὰ τὴν ἀξία τῆς γνώσης, θὰ σᾶς ἔλεγα φυσική. Ἄν μοῦ λέγατε τί θέλεις νὰ  σπουδάσεις, γιὰ νὰ προσφέρεις στὸν ἄνθρωπο, νομίζω θὰ ἔλεγα χειρουργικὴ καὶ ἄν μοῦ λέγατε τί θέλεις νὰ  σπουδάσεις, γιὰ νὰ  μπεῖς μέσα στὴν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου καὶ στὸ νοῦ τοῦ Θεοῦ, θὰ σᾶς ἔλεγα παπᾶς. Καὶ ἔγινα τὸ τελευταῖο.
 

Ν.Β. Πολὺ ὡραία τὰ περιγράψατε.
 

π.Ν.Χ. Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ εἴπατε προηγουμένως, ἡ νευροφυσιολογία εἶναι ἕνας φοβερὸς τομέας. Τί εἶναι ὁ ὕπνος, τί εἶναι ἡ νάρκωση, τί εἶναι ἡ σκέψη, τί εἶναι ἡ μνήμη. Εἶναι πολὺ ὡραία πράγματα.
 

Ν.Β. Εἶναι καὶ αὐτὸ ποὺ ἔγραψε πρὶν ἀπὸ λίγες μέρες ὁ ἀκαδημαϊκὸς ὁ Δημήτρης Νανόπουλος ὅτι τώρα ἔχουμε μπεῖ πιὰ στὴν κβαντικὴ ἠθικὴ καὶ στὸν κβαντικὸ ἄνθρωπο.
 

π.Ν.Χ. Ὄχι αὐτὸ τώρα εἶναι κάτι ἄλλο.
 

Ν.Β. Ναί, λέω καὶ αὐτὸ σὺν αὐτὰ ποὺ εἴπατε.
 

π.Ν.Χ. Ἐγὼ θὰ σᾶς πῶ πὼς θὰ μποροῦσα νὰ τὸ σχολιάσω. Ξέρετε τί θὰ πεῖ κβαντικός; Κβαντικὸς θὰ πεῖ μὴ συνεχής,  θὰ  πεῖ κομματιασμένος. Ἂν ὄντως χρησιμοποιήσουμε αὐτὴν τὴν ἔννοια, δυστυχῶς ἔχουμε μπεῖ στὴν ἐποχὴ ποὺ κομματιάζουμε καὶ κομματιάζουμε τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν κάνουμε νὰ χάσει τὴν ἁρμονία καὶ τὴν συνοχή του. Τότε δὲν ξέρω τί ἠθικὴ θὰ εἶναι αὐτὴ ἡ κβαντικὴ ἠθική, ὑποθέτω ὅμως ὅτι κάτι ἄλλο ἐννοοῦσε ὁ κ. Νανόπουλος.
 

Ν.Β. Νά σας ρωτήσω κάτι. Ἐπειδὴ λέγαμε προηγουμένως περὶ δημοσιο­γρα­φικῆς ὑπερβολῆς, ὑπάρχει περίπτωση ἡ Ἐπιτροπὴ στὴν ὁποία προ­εδρεύετε νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὶς ἀκρότητες τὶς δημοσιογραφικές τῶν ἡμερῶν μας;
 

π.Ν.Χ. Δέν μᾶς ἀρέσει αὐτό τὸ πράγμα. Πάλι οἱ ἀκρότητες. Εἶναι μιὰ ἀκρότητα νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὶς ἀκρότητες. Ἐμεῖς ἔχουμε μιὰ σκέψη νὰ  κάνουμε ἕνα σεμινάριο γιὰ τοὺς δημοσιογράφους ἐνημερωτικὸ γιὰ τὰ θέματα τῆς βιοηθικῆς. Ἤδη ὑπάρχει ἡ ὅλη ὑποδομὴ καὶ πιστεύω ὅτι  θὰ  γίνει αὐτὸ τὸ ἐρχόμενο φθινόπωρο. Εἶναι μιὰ ἀνάγκη τοῦ δημοσιογραφικοῦ κόσμου νὰ ἐνημερωθεῖ γιὰ αὐτά τὰ θέματα, λίγοι τὰ κατέχουν, πολλοὶ μιλοῦν γιὰ αὐτά, εἶναι πολὺ πικάντικα, πολὺ ἑλκυστικά, ἐμεῖς θέλουμε νὰ δώσουμε μιὰ δυνατότητα ἐνημερώσεως στοὺς δημοσιογράφους.
 

Ν.Β. Θὰ ἤθελα μιὰ προσωπική σας ἄποψη. Πιστεύετε ὅτι ἡ σημερινὴ δημοσιογραφία ἔχει πνευματικότητα;
 

π.Ν.Χ. Ἐγὼ δὲν γνωρίζω πολὺ γιὰ τὴ δημοσιογραφία, γνωρίζω ἀρκετοὺς δημοσιογράφους οἱ ὁποῖοι ἔχουν πνευματικότητα. Καὶ δὲν γνωρίζω πολλὰ ἀπὸ τὴ δημοσιογραφία, διότι κυρίως τηλεόραση, ραδιόφωνο δὲν τὰ παρακολουθῶ πάρα πολύ. Πιστεύω, ὅμως, ὅτι ἐφόσον ὑπάρχουν δημοσιογράφοι μὲ πνευματικότητα ἔχουν δυνατότητα νὰ βάλουν τὸ μπόλι τῆς πνευματικότητος στὸ δημοσιογραφικὸ ἔργο ποὺ ἐπιτελοῦν.
 

Ν.Β. Μάλιστα. Νὰ πᾶμε καὶ λιγάκι στὴν ἐπικαιρότητα τῶν ἡμερῶν μας εἱδικὰ ἐδῶ στὴν Θεσσαλονίκη. Ὅπως ξέρετε σὲ λίγες μέρες  θὰ  εἶναι ἡ σύνοδος κορυφῆς. Ἤθελα νὰ σᾶς ρωτήσω τί συμβαίνει ἀπὸ ἄποψη βιοηθικῆς στὰ ὑπόλοιπα εὐρωπαϊκὰ κράτη τώρα μάλιστα ποὺ ἔγιναν εἴκοσι πέντε. Μήπως ξέρετε πάνω κάτω ἂν ὑπάρχουν ἀντίστοιχες ἐπιτροπὲς ἀλλοῦ;
 

π.Ν.Χ. Ἀσφαλῶς ὑπάρχουν ἐπιτροπές. Ἄλλες εἶναι πιὸ προχωρημένες ἄλλες λιγότερο. Ὑπάρχουν ἐπιτροπὲς στὸ Εὐρωκοινοβούλιο, στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἐπιτροπή, στὸ Συμβούλιό της Εὐρώπης. Ὑπάρχουν ἐπιτροπὲς ἐπίσης ἐθνικές. Ὑπάρχει μιὰ ἐπιτροπὴ τῆς διακοινοβουλευτικῆς συνέλευσης τῶν Ὀρθοδόξων, δηλαδὴ ὅλων των βουλευτῶν ποὺ εἶναι Ὀρθόδοξοι καὶ οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἕνα δικό τους σῶμα, ἔχει ἐπιτροπὴ βιοηθικῆς, ὁπότε καὶ αὐτὴ εἶναι μιὰ ἐπιτροπὴ μὲ τὴν ὁποία ἕχουμε συνεργασία. Ἑμεῖς ἕχουμε μιὰ ἄμεση πρόσβαση σὲ ὅλα τὰ ἐπίσημα κείμενα τῶν χωρῶν, τῶν πολιτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως καὶ τῶν θρησκευτικὼν ἐπιτροπῶν.
 

Ν.Β. Ἐπομένως τα λαμβάνετε ὑπόψη προφανῶς ὅταν συσκέπτεσθε.
 

π.Ν.Χ. Φυσικὰ  καὶ ὀφείλουμε νὰ τὰ λαμβάνουμε ὑπόψη.
 

Ν.Β. Νομίζετε ὅτι ἕνα μέρος της Εὐρώπης παραπαίει σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν βιοηθική;
 

π.Ν.Χ. Ὂχι. Δὲν θὰ τὸ ἔλεγα ἒτσι. Κατ’ ἀρχὰς δὲν μποροῦμε νὰ ποῦμε ἡ Εὐρώπη. Δὲν εἶναι ἔτσι ἡ διαίρεση. Ἡ διαίρεση εἴμαστε ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι. Ἀλλιῶς τὰ κατανοεῖ ὁ ἐπιστημονικὸς κόσμος, ἀλλιὼς τὰ κατανοεῖ ὁ νομικός, οἱ πολιτικοὶ ἔχουν ἄλλο προσανατολισμό, ἐμεῖς οἱ θρησκευτικοὶ ἄνθρωποι διαφορετικά τὰ βλέπουμε.
 

Ν.Β. Οὔτε εἶναι ἡ Δύση καὶ τὸ Ὀρθόδοξο ἦθος.
 

π.Ν.Χ. Αὐτὸ εἶναι. Ἀλλὰ τὸ «ἡ Εὐρώπη παραπαίει», τὸ ρῆμα αὐτὸ δέν τὸ θέλω. Ἡ Εὐρώπη προβληματίζεται. Πιστεύω βέβαια ὅτι εἴμαστε ἐντελῶς ἐκκοσμικευμένοι ὡς κοινωνία καὶ ὡς ἐκκοσμικευμένοι ἐκφυλίζουμε τὸν ἄνθρωπο -ὅπως εἶπα προηγουμένως- ἀπὸ μιὰ ἱερὴ ὀντότητα μὲ αἰώνια προοπτική, μὲ ἀπύθμενο βάθος ἐλευθερίας καὶ αὐτεξουσίου σὲ ἕνα βιολογικὸ ὂν ποὺ ζεῖ αὐτὰ ποὺ ἔλεγα προηγουμένως μὲ τὰ ἑβδομήντα. Ὑπὸ αὐτὴν τὴν ἔννοια δὲν θὰ ἔλεγα ποτὲ ὅτι ἡ Εὐρώπη παραπαίει, ἡ Εὐρώπη προβληματίζεται καὶ παλεύει. Ἀντίθετα θὰ ἔλεγα ὅτι ὑπάρχει μιὰ διαφορὰ μεταξὺ Ὀρθοδόξου ἤθους καὶ Δύσεως. Ἡ Ὀρθόδοξη ἐπὶ παραδείγματι ἀντίληψη δὲν εἶναι καθόλου σχολαστική. Δὲν προσπαθεῖ νὰ  βρεῖ λεπτομέρειες σὲ θέματα ποὺ τὰ θεωρεῖ μυστήρια ἀπροσπέλαστα. Πότε ἀρχίζει ἀκριβῶς ἡ ζωή, πότε μπαίνει ἡ ψυχή, πότε βγαίνει. Δὲν εἶναι θέματα ποὺ μπορεῖ κανεὶς κάποτε νὰ τὰ ξέρει ἢ νὰ τὰ γνωρίσει καὶ νὰ μπορέσει ἐπ’ αὐτῶν νὰ ἀποφανθεῖ ἀλλὰ εἶναι θέματα στὰ ὁποῖα μποροῦμε νὰ σταθοῦμε μὲ δέος καὶ μὲ σεβασμό. Αὐτὸ εἶναι ἕνα ἁπλὸ παράδειγμα.
 

Ν.Β. Εἶναι αὐτὸ ποὺ λέτε πότε φεύγει ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸ σῶμα, πότε θεωρεῖτε ἕνας νεκρὸς κ.λ.π.
 

π.Ν.Χ. Αὐτὸ ποὺ λένε πολλὲς φορὲς εἶναι ὁ ἐγκεφαλικὰ ἢ ὁ καρδιακὰ νεκρός. Πότε φεύγει ἡ ψυχή, πότε βιολογικὰ τελειώνει τὸ σῶμα μποροῦμε νὰ ποῦμε ἀλλὰ πότε γίνεται ὁ χωρισμὸς ψυχῆς καὶ σώματος δὲν μπορεῖ νὰ πεῖ κανείς. Ἐμεῖς δὲν παίρνουμε τὸ ρίσκο νὰ μιλήσουμε γιὰ αὐτὰ μὲ δογματικὸ θεολογικὸ λόγο.      
 

Ν.Β. Τώρα ἡ Εὐρώπη σίγουρα προσπαθεῖ νὰ ἐνώσει τους ἀνθρώπους μεταξύ τους. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει σκοπὸ νὰ  τοὺς ἐνώσει μὲ τὸν Θεό. Ποιὸ εἶναι πρωτεῦον σὲ αὐτὴν τὴν διαδρομή;
 

π.Ν.Χ. Θὰ ἀπαντήσω μὲ μία ἐρώτηση. Εἶναι δυνατὸν νὰ ἑνωθοῦν οἱ ἄνθρωποι χωρὶς Θεό;
 

Ν.Β. Μάλιστα. Καὶ πεῖτε μου κάτι προσωπικό. Ποῦ γεννηθήκατε, πότε γεννηθήκατε, ποῦ μεγαλώσατε πάτερ Νικόλαε;
 

π.Ν.Χ. Δὲν νομίζω ὅτι  θὰ  ἔπρεπε νὰ  κάνω μιὰ ἐξομολόγηση τώρα ἀπὸ τηλεοράσεως, ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἀλλὰ εἶναι πολὺ ἁπλὰ πραγματάκια αὐτά. Ἐμένα καὶ ἡ γέννησή μου καὶ οἱ σπουδές μου καὶ ἡ ζωή μου ἔγινε ἐδῶ στὴν Θεσσαλονίκη, ἡ καρδιά μου μὲ τὴν Θεσσαλονίκη χτυπάει καὶ γιὰ τὴν Θεσσαλονίκη.
 

Ν.Β. Καὶ τί θὰ συμβουλεύατε σὲ ἕναν μαθητή σας ἀπὸ ὅσα σᾶς δίδαξαν ἐσᾶς ὡς ἀληθινὰ καὶ ὀρθά.
 

π.Ν.Χ. Ἐμένα ἕνα πράγμα ποὺ βαθειὰ μὲ ἔχει συγκινήσει εἶναι πὼς συνδυάζεται ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν ἀνάγκη καὶ τὴν παρουσία καὶ τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Πιστεύω ὅτι συνήθως ἡ ἐλευθερία ὡς ἀντίληψη στὸν περισσότερο κόσμο εἶναι ὅτι κάνω ὅ,τι μοῦ ἔρχεται ἐνῶ ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία εἶναι ὅτι δίνω ἔκφραση σὲ αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ εἶμαι, σὲ αὐτὸ ποὺ ἀποτελεῖ τὴ συνείδηση καὶ τὸ μυστικὸ τῆς ὑποστάσεώς μου, σὲ αὐτὸ ποὺ ἀποτελεῖ το πρόσωπό μου. Αὐτὸ κάποιο ἄνθρωποί μου ἔδωσαν τὴν ὑποψία νὰ τὸ πιστέψω. Μέσα στὴν Ἐκκλησία τὸ ἔχω γνωρίσει. Σὲ ἕναν νέο ἄνθρωπο θὰ  ἔλεγα νὰ μὴν χάσει τὴν εὐκαιρία νὰ γνωρίσει τὴν ἐλευθερία του ὅπως τὴν ζεῖ καὶ τὴν διδάσκει ἡ Ἐκκλησία.
 

Ν.Β. Καὶ μιὰ τελευταία ἐρώτηση, πάτερ Νικόλαε. Τελικὰ τί πιστεύετε, ὅτι παράδεισος εἶναι νοσταλγία ἢ ἐλπίδα;
 

π.Ν.Χ. Παράδεισος εἶναι κατάσταση. Δὲν εἶναι οὔτε νοσταλγία οὔτε ἐλπίδα. Εἶναι μιὰ πραγματικότητα τὴν ὁποία ἀρχίζει κανεὶς νὰ τὴν ζεῖ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ζωὴ καὶ στὴν τελεία της ἔκφραση θὰ μπορέσει καὶ εὔχομαι νὰ τὴν ζήσουμε ὅλοι στὴν ἄλλη ζωή.
 

Ν.Β. Σᾶς εὐχαριστῶ πάρα πολὺ.
 

π.Ν.Χ. Κι ἐγὼ εὐχαριστῶ πολύ.